جوابیه آموزش و پرورش در پاسخ به ایکنا

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، روز گذشته مطلبی با عنوان «تقلیدی خواندن؛ ضعف بزرگ مسابقات قرآن دانش‌آموزی» بر روی خروجی ایکنا قرار گرفت، محتوای ارائه شده در این خبر طی بازدید سروش عظیمی، مدیر مؤسسه سروش جاودانه وحی در سال جدید از ایکنای خراسان رضوی مطرح شده است.
علی مهدوی‌خواه، رئیس اداره قرآن، عترت و نماز آموزش و پرورش خراسان رضوی در واکنش به این خبر، یادداشتی را در اختیار ایکنای خراسان رضوی قرار داده است که متن کامل یادداشت به شرح زیر است:
امروزه مبحث تقلید در کشور ما بحثی بسیار حیاتی و مهم شمرده شده و در این خصوص نظرات بسیار متفاوتی ارائه شده است. سال ها در جامعه قرآنی کشور این بحث مطرح است که تقلید، زیبنده تلاوت یک قاری قرآن می‌باشد یا نه؟ به استناد به تجربیات اساتید و داوران برجسته مسابقات قرآن کریم می توان گفت: تقلید به عنوان یکی از مهم ترین راه های یادگیری در امور مختلف دنیا نه تنها ناپسند نیست بلکه یادگیری بدون آن امکان‌پذیر نمی‌باشد. ثانیاً، ظرفیت‌های ذوقی و توانایی‌های افراد متفاوت است و تقلید یکی از شیوه هایی است که به افراد دارای استعداد ضعیف یا متوسط هم امکان می دهد تا ذوق و استعداد خود را به بهترین نحو در قالب‌های هنری به نمایش گذاشته و به بهره وری برسانند. ثالثاً حتی استعداد‌های قوی و خلاق نیز پایه یادگیری آنان بر اساس تقلید استوار شده و قوام می‌گیرد(لطفی نیا،1391).
مهم‌ترین و اصلی‌ترین مرتبه نغمی که زیربنای تمامی مراتب هنری تلاوت قرآن می‌باشد همان مرحله تقلید است. در این مرحله که شاید بتوان تسلیم بودن محض و تبعیت بی چون و چرا را برای ان عنوان کرد، قاری با مراحل مختلف و ضوابط یک تلاوت مطلوب و هنرمندانه آشنا می‌شود. تقلید فرصتی است برای آموختن زیبایی شناسی و زیبایی شناختی هنر تلاوت. اما اینکه این هنر را چگونه و از طریق چه روشی می‌توان منتقل کرد بسیار جای بحث و نکته دارد. در این خصوص بسیاری از اساتید فن به ارائه مطالب و نکات پرداخته‌اند(لطفی نیا،1392).
تقلید در فن تلاوت، به معنای دنبال کردن شیوه و سبک تلاوت یک قاری توسط قاری دیگر است. حتی بسیاری از قاریان صاحب نام جهان نیز در ابتدای دوران تلاوت خود از قاریان پیش از خود تقلید میکرده اند. از آن جمله می‌توان به تقلید شیخ ابوالعینین شعیشع در دوران جوانی از شیخ محمد رفعت و نیز تقلید شیخ راغب مصطفی غلوش از مصطفی اسماعیل اشاره کرد. بنابراین مسأله تقلید دست کم در مراحل ابتدایی و مقدماتی تلاوت، امری کاملاً پذیرفته شده است(نسیم وحی، 1387).
رضا گلشاهی، نفر ممتاز سی و هشتمین دوره مسابقات سراسری قرآن، 18 سال دارد. وی از سن 10 سالگی فعالیت‌های قرآنی خودش را با تلاوت قرآن کریم به شیوه تقلیدی زیر نظر اساتیدی همچون محسن حاجی‌حسنی کارگر آغاز کرده است. او با تاکید بر اینکه در بحث فنی قرآن خواندن نباید حفظ و تلاوت از هم جدا شوند، همه باید قاری باشند و حافظ هم باشند می‌گوید:در بین ایرانی‌ها بیشتر تلاوت‌های استاد خودم حاج محسن حاجی حسنی کارگر را گوش می‌دهم، ایشان تلاوت بسیار دلنشینی داشتند که به سبک مرحوم استاد شحات تلاوت می‌کردند، در بین مصری‌ها را نیز علاقه خوبی به خانواده شحات دارم و تلاوت‌های این اساتید را گوش می‌دهم و از آن‌ها تقلید می‌کنم(ایکنا، 1394).
سیدمصطفی حسینی، قاری بین‌المللی قزوینی و نفر سوم مسابقات قرائت کشور کویت با بیان اینکه امروز اگر به مسابقات بین‌المللی درون کشور نیز نگاه کنیم قاریان ایرانی بهترین قاریان هستند، از کمبود قاری صاحب سبک در کشور گلایه کرد و افزود: امروز قرائت به سطحی رسیده که ایجاد شیوه‌ای جدید در پایایه‌های موسیقی عرب سخت شده و قاریان به ناچار مجبور به تقلید هستند.
این قاری بین‌المللی با بیان اینکه در جایی موسیقی به اقناع کامل خود می‌رسد و آن‌وقت است که باید به دنبال تقلید باشید، عنوان کرد: البته می‌توان با ترکیب و استفاده از روش‌‌های پیشین، روش‌های جدیدی را ابداع کرد و نام سبک را به آن بخشید(ایکنا،1393).
دلایل اختلاف نظر در بحث تقلید
از  مهم‌ترین مسائل پیش روی جامعه تلاوت قرآن در ایران که گاهی به عنوان مسئله‌ای چالشی از طرف بسیاری از قراء و گاهاً اساتید مطرح می‌شود، گوناگونی نظرات و تفاوت بسیار فاحش این نظرات با یکدیگر است. اگر بخواهیم به صورت نقادانه به این مسئله نگاهی داشته باشیم چند مورد زیر به عنوان نمونه باعث ایجاد معضل کرده است. البته موارد زیاد است ولی جهت تذکر به چند مورد اشاره می‌شود:
۱ – آشنا نبودن مدرس با یک روش و اسلوب تلاوت
۲ – عدم آشنایی مدرس با نوارها و تلاوت های یک استاد
۳ – در بسیاری از موارد، استاد با یک اسلوب تلاوت ارتباط حسی و معنوی برقرار می کند ولی شاگرد وی چنین حالتی ندارد. در این خصوص بسیار مشاهده شده است که استاد شاگرد خود را طبق سلیقه خود هدایت می‌کند که این کار اشتباه می‌باشد.
۴ – عدم داشتن هدف لحنی و فنی در تقلید از یک سبک تلاوت.
۵ – انتخاب یک قرائت برای تقلید به صورت کارشناسی و تحقیق میدانی صورت نمی‌گیرد.
۶ – علاوه بر موارد مذکور، راهنمایی‌های غیر کارشناسی و غیر هدفمند در این راستا بر مشکل شدن و بی هدف شدن مقوله تقلید کمک کرده است(لطفی نیا،1392).
چه زمانی باید تقلید کرد؟
یکی از سوالات مهمی که در بحث تقلید همیشه مطرح بوده است این است که از چه زمانی باید شروع به تقلید کرد؟ در پاسخ به این سوال ابتدا باید به موارد زیر اشاره کرد: فردی که قصد تقلید از یک اسلوب لحنی را دارد باید موارد زیر را ابتدا طی کرده باشد:
۱ – با مسائل روخوانی و روانخوانی آشنایی داشته باشد و قرآن را به صورت روان بخواند.
۲ – با مسائل عملی تجوید عمومی قرآن آشنایی داشته باشد. مسائل عمومی تجوید شامل رعایت قرائت حرکات کوتاه و کشیده، کیفیت اداء حرکات، رعایت غنه، رعایت مد، آشنایی کلی با قوانین ادغام و اخفاء و رعایت آن‌ها و همچنین تلفظ حروف می‌باشد.
پس از اینکه فرد از نظر موارد بالا مورد تایید قرار گرفت، باید از لحاظ فاکتورهای چون؛ تست گوش موسیقایی، تست و آزمایش انعطاف و تحریر صدا، تست و آزمایش طول نفس مورد آزمایش قرار گرفته و تست شود. کیفیت و روش اجرای موارد ذیل نیاز به تجربه و دانش فنی و لحنی دارد(لطفی نیا،1392).
از کدام قاری باید تقلید کنیم؟
لزوم انتخاب یک قاری برای استفاده از الحان و مراتب فنی آن با توجه به نوع صوت افراد و توانایی‌های ذاتی صدای تقلید کننده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برخی از افراد دارای صداهای کم انعطاف هستند که با توجه به نظر استاد قرائت خود باید یکی از قراء برجسته عالم قرائت که مناسب صدای آنان است را انتخاب کنند. شروع تقلید با نوارهای استاد عبدالباسط و منشاوی وحی منزل نیست ولی به نظر اکثر استادهای ایرانی شروع تقلید با عبدالباسط و منشاوی فوایدی دارد که شاید دیگر قراء دارای این ویژگی نباشند(لطفی نیا،1392).
سخن پایانی
اصولاً جایگاه تقلید در هر امری انکار نشدنی است و از آنجایی که قرائت قرآن یک بعدش مسائل فنی و هنری علم تلاوت است با تقلید از الحان قاریان قدیمی تر آغاز می‌شود. جایگاه تقلید برای قاریان ایرانی به خاطر فارسی زبان بودن و دور بودن از فضای موسیقی عرب از اهمیت بیشتری برخوردار است. لذا تمام قراء ایرانی با غیرعرب در آشنایی بافضا و چگونگی ردیف‌های موسیقی قرآن در علم قرائت در ابتدا باید کار تقلید را به طور دقیق و بدون کم و کاست انجام دهند. اما این سخن هرگز به معنی درجا زدن و باقی ماندن در چنین مرحله‌ای نیست؛ بلکه با فراهم آوردن شرایطی چند، امکان تقلیدگریزی برای برخی از افراد مستعد وجود دارد. در این زمینه؛ حامد شاکرنژاد در گفت‌وگو با ایکنا(1393) با رد این فرضیه که در حوزه قرائت و ایجاد سبک در آن به بن‌بست رسیده‌ایم، می‌گوید: هیچ‌گاه نمی‎توانیم برای سبک‌های قرآنی در دنیا آغاز و حتی پایانی را قائل باشیم و بگوییم که در حوزه ایجاد سبک قرائت به یک بن‌بست رسیده‌ایم. ابداع سبک جدید چیز دور از دسترسی نیست اما باید با یک برنامه‌ریزی دقیق و مناسب به طرف ابداع آن رفت.
در ایران قاریان نوجوان دانش‌آموز برای رسیدن به مراتب بالای قرائت قرآن کار تقلید را با تقلید از قرائت‌های قاریان صاحب سبک آغاز می‌کنند. باید توجه داشت؛ یک تقلید خوب و فنی نیز جایگاه و ارزش خاص خود را همواره خواهد داشت. آموزش و پرورش استان هم بر اساس این اصل اساسی اقدام به جمع‌آوری تلاوت‌های تقلیدی از قاریان صاحب سبک ایرانی و مصری بر اساس اساتید برجسته استانی و ملی نموده و آن را در قالب سی دی «الگوی تلاوت» بین دانش‌آموزان استان توزیع داشته است، تجربه موفق استان در اجرای این طرح، باعت شد که وزارت آموزش و پرورش این طرح را به عنوان یک طرح ملی از سال تحصیلی 95 ـ 94 در سراسر کشور اجرا و ابلاغ نماید. آموزش و پرورش استان با اجرای این طرح به دنبال این بوده است که در عرصه هنر تلاوت قرآن نیز همچون دیگر عرصه‌های هنر، توسط دانش آموزان مستعد ایرانی به مراحلی از رشد برساند تا شاهد خلاقیت‌های آنان در ایجاد شیوه‌های نوین و مستقل در تلاوت زیبا، فاخر، جذاب و هم طراز ستارگان عالم قرائت قرآن در جهان اسلام باشیم.
لازم به ذکر است که به فضل الهی و عنایت آقا علی ابن موسی الرضا(ع) و تلاش‌های خالصانه اساتید برجسته و صاحب سبک مشهد، دانش‌آموزان استان خراسان رضوی در چندین سال اخیر همیشه بر سکوی اول کشور در رشته قرائت قرآن کریم و سایر رشته‌های مسابقات سراسری قرآن، عترت و نماز دانش‌آموزان کشور بوده است که به اذعان اساتید و دانش آموزان، یکی از دلایل اصلی این اتفاق مبارک، اجرای طرح «الگوی تلاوت» و توزیع سی‌دی‌های مربوطه بوده است.
همچنین ذکر این نکته نیز لازم است که مسابقات قرآن، عترت و نماز دانش‌آموزان استان در دو مرحله مقدماتی و نهایی برگزار می‌شود و مبنای داوری دانش‌آموزان مقطع متوسطه اول فقط در مرحله مقدماتی سی دی الگوی تلاوت است و دانش‌آموزان راه یافته به مرحله فینال می‌بایست بر اساس محتوای اعلام شده که تلاوت تقلیدی نیست، با یکدیگر به رقابت بپردازند تا نماینده استان در آن پایه تحصیلی مشخص شود.
در پایان این امید و خواسته را داریم؛ آن گونه که مقام معظم رهبری در محفل انس با قرآن کریم سال 1394 فرمودند: «تلاوت قرآن با صوت خوش و با لحن خوب و با آداب و رسوم تلاوت، مقدّمه‌ای باشد برای نفوذ مفاهیم قرآن در دل‌ها و انس بیشتر با قرآن کریم است» بتوانیم با اجرای این چنین طرح‌هایی موجبات انس بیشتر نسل نوجوان و جوان را با مفاهیم قرآن کریم فراهم نماییم و شاهد این باشیم که آوای ملکوتی قرآن کریم همه روزه در منازل دانش‌آموزان طنین انداز شده و ضمن تلاش در جهت مهجوریت‌زدایی از قرآن کریم، فضای معنوی خاصی در منازل ایجاد شود(ان‌شاء‌الله).
منابع:
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری
خبرگزاری بین‌المللی قرآن کریم(ایکنا)
لطفی‌نیا، محمود(1391). فرآیند یادگیری و اهمیت تقلید در تلاوت قرآن. نشریه تحلیلی خبری شورای عالی قرآن. شماره 1. صفحات 36-40.
لطفی‌نیا، محمود(1392). جایگاه و اهمیت تقلید در تلاوت، پایگاه قرآنی و آموزشی شفاء.
نشریه نسیم وحی(1386).تقلید در تلاوت. شماره 10.