ذکر کثیر و به‌کارگیری عقل و قناعت؛ راهکار قرآن برای زندگی در دنیای مدرن
گروه حوزه‌های علمیه: عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) تاکید کرد: قرآن کریم با توجه به فطرت یکسان انسانی در همه ادوار زندگی بشر و مسایل مشترک شهوانی و معنوی در وجود او نسخه‌های جاودانی را طراحی کرده است و از جمله ذکر کثیر و یاد خدا؛ به‌کارگیری عقل به معنای واقعی خود و قناعت را سه راهکار زندگی سعادتمندانه در دنیای مدرن برشمرده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا سازمند، عضو گروه قرآن جامعة المصطفی(ص) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با اشاره به بحث مواجهه قرآن در مورد مسایل جدید گفت: ماهیت انسان و حقیقت او چیزی نیست که در دوره‌های مختلف متفاوت باشد.
وی افزود: حقیقت و ماهیت انسان آفریده شده در تمامی زمان‌ها و مکان‌ها یکی است از حضرت آدم و حوا گرفته تا بشری که امروز متولد می‌شود و تا قیامت به دنیا خواهد آمد دارای یک فطرت و نفس واحده الهی و خدادادی در بدو آفرینش است، از این رو آموزه‌های قرآن کریم به عنوان نسخه هدایت این بشر در تمامی زمان‌ها و مکان‌ها جاودانه، پاسخگو و راهنما است.
سازمند با اشاره به آیات متعدد قرآن کریم در مورد تایید این حقیقت تصریح کرد: تعابیری مانند «هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ»، «خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً» و «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا» موید این مسئله است که همه انسان‌ها دارای نفس واحدی هستند و فطرت آنان بر مبنای دین الهی استوار است.
سازمند بیان کرد: به همین دلیل خمیرمایه تمامی ادیان الهی در طول تاریخ بشریت و نبوت یکسان است و تنها تفاوت در تکامل آن است همان طور که اقتضائات انسان و نحوه مواجهه او با دنیا در طول تاریخ متفاوت است؛ روزی بشر با همین فطرت بشر امروزی، غارنشین بود ولی همان بشر هم نیازمند و محتاج این بود که بداند دروغ، حسادت، تهمت، حرام‌خوری از کارهای ناپسند و زایل‌کننده سعادت دنیوی و اخروی اوست و امروز هم این مفاهیم با قوت خود پابرجاست ولی بشر امروزی امکاناتی دارد که چند قرن قبل داشتن آن را باور نمی‌کرد.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) تاکید کرد: بنابراین قرآن نسخه خداوند برای همه بشریت است اگرچه اقتضائات انسان در هر دوره‌ای فرق دارد و مصادیق متفاوت می‌شود و تفاوت در مصادیق نحوه مواجهه قرآن با اصول ثابت انسانی را تغییر نمی‌دهد و نقش مبنایی خود را دارد و بقیه مطلب باید از طریق اجتهاد تناسب‌سازی شود.
این استاد حوزه علمیه ادامه داد: آنچه در دوره‌های مختلف زندگی انسان متفاوت می‌شود نحوه تامین و ارضای غرائز است وگرنه در فطرت واحد انسانی تفاوتی وجود ندارد.
این محقق حوزه علمیه با بیان اینکه قرآن آیات متعددی در زمینه هدایت انسان دارد که نحوه مواجهه کلام الهی با نیازهای قرون مختلف را بیان می‌دارد اظهار کرد: قرآن داستان اقوام گذشته مانند فرعون و لوط و هود و علت عذاب آنان را برشمرده است تا انسان‌ها قیامت بدانند چه عواملی سبب هدایت واقعی آنان و سعادتمندی و چه عواملی سبب بدبختی آنان در دنیا و آخرت خواهد شد.
سازمند تصریح کرد: غضب و شهوت و از طرف دیگر حیا و عفت و صفات نیک و مجموعه رذائل و فضایل ظرف زمانی و مکانی تحقق آن در دوره‌های گوناگون و با وجود پیشرفت‌های خیره‌کننده صنعتی و اقتصادی بشر یکسان است و تاثیر آن نیز یکسان است.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه عنوان کرد: حضرت علی(ع) و انبیاء و ائمه(ع) چراغ‌های هدایت بشر تا قیامت هستند و رسیدن به حیات طیبه نیز در گرو الگوگرفتن از این بزرگواران محقق خواهد شد، بنابراین بشر امروز هم راهی جز بازگشت به قرآن و اهل بیت(ع) هم در سخن و هم در عمل را ندارند اگر می‌خواهند روی سعادت را ببینند.
سازمند ادامه داد: به تعبیر قرآن کریم تنها یاد خدا آرامش‌بخش است و به خصوص در این زمان که مسایل مادی و عومل غفلت‌زا بیش از گذشته است، قرآن کریم راه کار ذکر کثیر و یاد خدا را برای رسیدن بشر به آرامش مطرح کرده است و پیشرفت و رشد صنعتی و اقتصادی نیز جلوه این حقیقت را کمرنگ نمی‌کند.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) با بیان اینکه راه کار دیگر قرآن برای مواجهه با مسایل جدید زندگی بشر، به‌کارگیری عقل است اظهار کرد: عقلی به تعبیر روایات عقل است که انسان را به عبادت خدا و به بهشت دعوت کند و البته همین عقل عالمی برای رشد و پیشرفت مادی نیز هست، بنابراین انسان در پرتو به‌کارگیری عقل می‌توانند معاش و معاد خود را تامین کند.
مدرس مرکز تخصصی تفسیر حوزه علمیه، عقل را حجت باطنی و رسول را حجت ظاهری عنوان و اظهار کرد: امروز مبنا پایه تهاجم فرهنگی بر تکیه بر شهوانیات و نفسانیات استوار است و دشمنان با برنامه‌ریزی و حساب شده بر روی تهییج شهوانی و نفسانی انسان کار می‌کنند، لذا هر قدر هم میزان تولید کالاهای مختلف در دنیا افزایش می‌یابد در طرف مقابل میزان اشتهای انسان‌ها برای مصرف هم بیشتر می‌شود چون دستگاه‌های تبلیغی به تحریک و رشد مصرف‌گرایی متمرکز هستند.
سازمند ادامه داد: پیام تهاجم فرهنگی پیامی جهانی و بین‌المللی است زیرا بر شهوانیات مشترک انسانی استوار است و پیام قرآن نیز جهانی و بین‌المللی است که انسان باید شهوت و نفسانیات خود را در چارچوب دستورات الهی، ضابطه‌مند و با قاعده کند؛ دستور قناعت قرآن کریم دستوری برای تمام عصرها و نسل‌ها است تا به حیات طیبه و آرمش درونی برسند که البته هیچ تنافی هم با رشد تولید کالا در دنیا و به خصوص بومی کردن نیازمندی‌های مردم در داخل کشور ندارد.
وی افزود: برخی روان‌شناسانی که جهان‌بینی آنان نسبتی با جهان بینی توحیدی و قرآنی ندارد رابطه آزاد دختر و پسر را مایه آرامش آنان و جامعه معرفی می‌کنند که در تضاد آشکار با دستور قرآن کریم است که دستور به فرونشاندن چشم در مقابل نامحرم دارد؛ قرآن ازدواج را مایه آرامش زن و مرد و تحکیم بنیان‌های یک جامعه می داند بنابراین گسترش روابط نامشروع ضمن رشد بیماری‌های جسمی و روحی، آرامش را از جامعه گرفته و نزاع را جایگزین آن می‌کند.
سازمند تصریح کرد: البته در هر دوره‌ای ابزارهای متفاوتی برای انتقال پیام دین وجود دارد، از طرفی مسایل جدیدی که همان مصادیق هستند ایجاد می‌شود که وظیفه مفسران قرآن و فقها آن است که بر مبنای اصول ثابت قرآن کریم و با کمک روایات به تبیین ابعاد مختلف آن مسئله و موضوع بپردازند؛ به عنوان نمونه فضای مجازی زندگی جدیدی را برای بشر خلق کرده است ولی همان طور که اخلاق و رعایت حقوق دیگران در زندگی حقیقی ضامن آرامش اجتماعی است رعایت فضائل اخلاقی در فضای مجازی نیز می‌تواند آرامش اجتماعی در فضای حقیقی را به دنبال داشته باشد.
وی به مقوله حجاب و حیا و عفت اشاره کرد و گفت: حجاب امری فطری است که ریشه در حقیقت وجودی انسان دارد، لذا در تمامی ادیان نیز وجود داشته است و حتی امروز هم در میان بسیاری از مسلمین به خصوص شیعیان موضوعیت دارد به همین دلیل موج مقابله استکبار با این پدیده دینی و تشریع الهی را شاهد هستیم.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) بیان کرد: قرآن کریم دستور واحدی برای تمام زمان‌ها و مکان‌ها دارد و آن رعایت حجاب است و حتی در مواردی مقدار آن را نیز مشخص کرده است ولی تشخیص برخی مصادیق جزیی برعهده فقها و مکلفین است، بنابراین قرآن در مواجهه با جدی‌ترین مسایل روز در دنیا موضع روشن و مشخصی دارد و اگر برخی افراد که احساس خودکم بینی دارند و در مواجهه با تمدنی که قیدی به حجاب ندارد آن را کنار می‌گذارند دلیل بر نقص دین و قرآن نیست بلکه قرآن راهکار را بیان فرموده است.
سازمند به کارگیری روش تدریج یعنی آموزش و منع تدریجی را یکی دیگر از راه‌های مواجهه قرآن با مسایل نو و جدید برشمرد و عنوان کرد: قرآن کریم برای برداشتن یک رذیله ناپسند اجتماعی که جز رذائل بسیار بزرگ است یعنی شراب مراحلی را قائل شد تا حرمت قطعی آن صادر گردید و ما هم می‌توانیم وقتی جامعه‌ای با برخی رذایل روبرو بود از این روش بهره ببریم یعنی ظرفیت مخاطب را در نظر گرفته و بنابر اقتضائات انعطاف به خرج دهیم.
این استاد و محقق حوزه علمیه بیان کرد: حتی در نماز خواندن و قرائت قرآن نیز باید این تدریجی بودن را رعایت کنیم به‌ویژه اینکه برای نمازخوان کردن بچه‌ها و انس آنان با قرآن باید استدراج را رعایت کرده و به تدریج آنان را با مقولات دینی انس دهیم حتی خمس نیز به تدریج در اسلام، جای خود را باز کرد.
سازمند ادامه داد: یکی دیگر از تاکیدات قرآن برای مواجهه با نیازهای هر دوره و عصری، برخورد مهربانانه است؛ قرآن فرموده است که ای پیامبر تو اگر قلب غلیظی داشتی مردم از دور تو پراکنده می‌شدند و در موارد متعدد دیگر نیز ایشان را به بخشش مردم و مشورت گرفتن از آنان دعوت فرموده است و آیات دیگری که مرتبط با این مضامین است لذا این دستورات کلی باید در هر دوره‌ای متناسب با شرایط آن به کار رفته شود مثلا اگر مشورت گرفتن در صدر اسلام منحصر به مسجد مدینه بود امروز در قالب دموکراسی و انتخابات رخ می‌دهد.
عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) گفت: شهید صدر در آثار خود و به خصوص در تبیین سنت‌های تاریخی توضیح داده است که قوم لوط و اقوام دیگر بر اثر گناه، گرفتار عذاب و عقاب شدند لذا عبرت‌دهی و پنددهی نسبت به سروشت اقوام می‌تواند ما را هم از نتایج برخی اعمال فراگیر مانند بدحجابی و یا گناهان دیگر آگاه کند و جامعه با آگاه شدن از مخاطرات، کمتر به سمت گناه برود و این راه کار نیز در تربیت اجتماعی انسان و جامعه بسیار موثر است.
