چالش‌های حقوقی اجرای یک مصوبه

به گزارش ایکنا؛ محمدحسین فریدونی، مشاور دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، در یادداشتی که متن آن را در اختیار این خبرگزاری قرار داده، به بررسی چالش‌های حقوقی مصوبه اخیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی - که براساس آن فعالیت هیئت رسیدگی به امور موسسات قرآن و عترت متوقف شده و ادامه فعالیت آن به بعد از جلسه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سازمان تبلیغات اسلامی موکول شده ـ پرداخته است.
فریدونی در یادداشت خود، که متن کامل آن در ادامه منتشر می‌شود، به چالش‌های حقوقی این مصوبه پرداخته و در بخشی از آن آورده است که تفاهم جدید رؤسای دو دستگاه از منظر حقوقی کافی نبوده و شورای توسعه فرهنگ قرآنی حتی مراجع قانونی بالاتر نیز مجاز به تخلف از تفاهم‌نامه نخواهند بود.

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ»

شورای توسعه فرهنگ قرآنی در جلسه 42 مورخ 6/9/1397 مقرر کرد؛ صدور مجوز از سوی هیئت رسیدگی به امور مؤسسات فرهنگی قرآن و عترت کشور، متوقف و مجوزهای مربوط به پرونده‌های مصوب باقیمانده در هیئت، ظرف دو هفته، تعیین تکلیف و صادر می‌شود. از این پس، مجوزها بر اساس ضوابط مصوب یکسان، توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی صادر خواهد شد.
نگارنده به عنوان فرد آشنا با مناقشات تولیت صدور مجوز و نظارت بر مؤسسات قرآنی در دهه اخیر، بر خود لازم می‌داند مطالبی را با رؤسای محترم این دو دستگاه مهم و فعالان این حوزه در میان گذارد؛
1- اسناد بالادستی حاکم بر موضوع صدور مجوز و نظارت بر مؤسسات قرآنی منحصر در موارد زیر است:
الف- مصوبه جلسه 385 مورخ 27/6/1375 ابلاغی 8/8/1375 شورای عالی انقلاب فرهنگی
به موجب مواد این مصوبه که در راستای اجرای قانون شرح وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تنظیم و تصویب شده است، مسئولیت صدور مجوز و نظارت بر مؤسسات فرهنگی و هنری اعم از اینکه انتفاعی یا غیرانتفاعی، مستقل غیردولتی (عضوپذیر یا غیرعضوپذیر) یا وابسته به دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی یا سایر اشخاص حقوقی باشند، به هیئت رسیدگی به امور مراکز فرهنگی که به ریاست وزیر و با حضور معاونان وزارت و صاحب‌نظران عضو تشکیل می‌شود، سپرده شده است. در این مصوبه امکان تفویض اختیارات هیئت مذکور در هر یک از حوزه‌های تخصصی به معاونت تخصصی مربوط در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش‌بینی شده است. مصوبه مذکور از حیث موضوع فعالیت این مؤسسات عام بوده و دلالت بر تمامی حوزه‌های موضوعی فرهنگی از جمله فعالیت‌های دینی و قرآنی دارد.
ب- ابلاغیه شماره 24017/1 مورخ 29/5/1376 دفتر مقام معظم رهبری در خصوص تفاهم‌نامه مشترک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی
بند 14 ابلاغیه مذکور اشعار می‌دارد که «صدور مجوز تأسیس آموزشگاه‌های آزاد علوم قرآنی و نظارت بر فعالیت آنها برعهده سازمان تبلیغات اسلامی است». از آنجا که تفاهم‌نامه فوق‌الذکر به تأیید مقام معظم رهبری رسیده، و از سوی دفتر معظم‌له به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و طرفین تفاهم ابلاغ شده است. لذا براساس اصل 110 و اصل 58 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصداق ابلاغیه‌های مقام ولایت امر بوده و حاکم بر تمامی قوانین و مقررات قبلی و جاری از جمله مصوبه جلسه 385 مورخ 8/8/1375 شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
بنابراین با ابلاغ مورخ 29/5/1376 دفتر مقام معظم رهبری، موضوع صدور مجوز و نظارت بر مؤسساتی که مصداق آموزشگاه آزاد علوم قرآنی محسوب می‌شوند، از سازوکار اجرایی مصوبه 8/8/1375 شورای عالی انقلاب فرهنگی تخصیص خورده به جای هیئت رسیدگی به امور مؤسسات فرهنگی قرآن و عترت یا معاونت تخصصی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به سازمان تبلیغات اسلامی واگذار شده است. متن ابلاغیه مذکور در خصوص مرجع تعیین ضوابط صدور مجوز و نظارت و نسبت آن با ضوابط مندرج در مصوبه 8/8/1375 شورای عالی انقلاب فرهنگی مسکوت است، اما از آن جا که موضوع تفاهم‌نامه هماهنگی اجرایی در وظایف و مأموریت‌ها و نه تعیین ضوابط است، بنابراین تخصیص مذکور محدود به فرآیندهای اجرایی صدور مجوز و نظارت و نه ضوابط آن است. پس ضوابط مندرج در مصوبه 8/8/1375 شورای عالی انقلاب فرهنگی بر این فرآیندها حاکم است و به جای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط سازمان تبلیغات اسلامی اعمال می‌شود.
ج- اساسنامه سازمان تبلیغات اسلامی؛ ابلاغی مورخ 15/8/1387 دفتر مقام معظم رهبری به شماره ثبت 9659/29187/1387/8
بندهای 16 و 17 ماده 6 اساسنامه مذکور مربوط به وظایف سازمان به شرح زیر است:
16- جلب مشارکت و هدایت همکاری‌های مردمی از طریق صدور مجوز تأسیس و ساماندهی کانون‌های فرهنگی تبلیغی، کانون‌های قرآنی، تشکل‌های مذهبی و انجمن‌های اسلامی
17- نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم و اهتمام به آموزش همگانی قرآن کریم از طریق ساماندهی و حمایت از تشکل‌های قرآنی مردمی
بر اساس بند 16 این اساسنامه، سازمان تبلیغات اسلامی مجاز است نسبت به صدور مجوز تأسیس و ساماندهی کانون‌های قرآنی که با همکاری مردم تشکیل می‌شود، اقدام کند. علاوه بر آن مطابق بند 17 اساسنامه ابلاغی، موضوع نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم نیز از سازوکارهای اجرایی وظایف عام نظارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص چاپ و نشر کتاب کشور تخصیص خورده سازوکار اجرایی آن، با حفظ شأن نظارت عالیه این وزارت در انتشار نهایی مصاحف، به سازمان تبلیغات اسلامی سپرده شده است.

2- در تحلیل جمعی اسناد بالادستی سه‌گانه فوق، موارد ذیل مستفاد می‌گردد:
الف- به موجب بند 14 ابلاغیه 29/8/1376 دفتر مقام معظم رهبری، سازوکارهای صدور مجوز و نظارت بر کلیه مؤسسات آموزشی قرآنی اعم از انتفاعی و غیر انتفاعی، مستقل غیر دولتی(عضوپذیر یا غیر عضوپذیر) یا وابسته به اشخاص حقوقی دولتی، عمومی و غیر دولتی، همانند نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم و در چارچوب ضوابط مصوبه 8/8/1375 شورای عالی انقلاب فرهنگی، منحصراً باید توسط سازمان تبلیغات اسلامی مدیریت شود.
ب- به موجب بند 16 ماده 6 اساسنامه سازمان تبلیغات اسلامی، این سازمان می‌تواند رأساً نسبت به صدور مجوز تأسیس و نظارت بر مؤسسات آموزشی و تبلیغی‌ترویجی قرآنی(کانون‌های قرآنی) که توسط مردم (اشخاص حقیقی) تشکیل می‌شود، در چارچوب ضوابط مصوبه 8/8//1375 شورای عالی انقلاب فرهنگی، اقدام نماید.
ج- به موجب اطلاق مصوبه جلسه 385 مورخ 8/8/1375 شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌تواند از طریق معاونت قرآن و عترت رأساً نسبت به صدور مجوز و نظارت بر مؤسسات تبلیغی‌ترویجی قرآنی (که به موجب نوع فعالیت‌شان، مصداق آموزشگاه آزاد علوم قرآنی نیستند) اقدام کند. این امر در خصوص مؤسسات تبلیغی‌ ترویجی وابسته به دستگاه‌های دولتی و عمومی و اشخاص حقوقی غیردولتی اختصاصی این وزارت است و در خصوص مؤسسات تبلیغی‌ترویجی مردمی (اشخاص حقیقی) با سازمان تبلیغات اسلامی اشتراک دارد. بدیهی است به استناد رویه مشابه در خصوص سازوکارهای صدور مجوز و نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم، واگذاری عملیات اجرایی صدور مجوز و نظارت بر فعالیت مؤسسات تبلیغی‌ترویجی قرآنی، به ساختارهای مورد تأیید این وزارت از جمله سازمان تبلیغات اسلامی، با حفظ نظارت عالیه وزارت، بلامانع است.
3- با عنایت به موارد فوق، ایجاد سازوکار مشترک به ریاست معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای هماهنگی اجرای وظایف فوق و تعیین ضوابط اجرایی صدور مجوز و نظارت بر مؤسسات قرآنی در چارچوب ضوابط عام مندرج در مصوبه جلسه 385 مورخ 8/8/1375 شورای عالی انقلاب فرهنگی، در قالب هیأت رسیدگی به امور مؤسسات فرهنگی قرآن و عترت، مصداق بند 3 ماده 4 منشور توسعه فرهنگ قرآنی نبوده بلکه مصداق بند 5 ماده مذکور که «ایجاد سازوکارهای لازم برای هماهنگی و تعامل مؤثر در زمینه فعالیت‌های قرآنی» را جزء وظایف شورای توسعه فرهنگ قرآنی می‌داند، می‌باشد. این مصوبه در واقع عمل به وظیفه ابلاغی مقام معظم رهبری بوده است که در تأیید تفاهم‌نامه ابلاغی 29/8/1376 فرموده‌اند: «امیدوارم پس از این شاهد دوباره‌کاری یا تعارض در مسائل این دو دستگاه مهم نباشیم».
فضای حاکم بر گفت‌وگوهای رسمی و غیررسمی مربوط به مصوبه اخیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی حاکی از این است که معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درصدد است علاوه بر صدور مجوز و نظارت بر مؤسسات تبلیغی ـ تررویجی قرآنی، مانند سنوات قبل از تشکیل هیئت رسیدگی به امور مؤسسات فرهنگی قرآن و عترت، نسبت به صدور مجوز برای مؤسسات آموزشی قرآنی نیز اقدام کند. بدیهی است این موضوع در تعارض با تفاهم نامه ابلاغی 29/8/1376 دفتر مقام معظم رهبری است و در صورت ضرورت جدید باید لغو تفاهم‌نامه فوق‌الذکر با معظم‌له گردش کار شود. در غیر این صورت، صرف تفاهم جدید رؤسای محترم دو دستگاه از منظر حقوقی کافی نبوده و شورای توسعه فرهنگ قرآنی بلکه مراجع قانونی بالاتر نیز مجاز به تخلف از تفاهم نامه نخواهند بود.

انتهای پیام