تحلیل گفتمان و تفسیر زمانمند؛ معیار برداشت از قرآن
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نمی‌توان هرجا برداشت‌های قرآنی با شرایط و مصلحت هماهنگ نبود، بیان قرآن را توصیفی برداشت کنیم و جایی که مشکلی نبود تجویزی عمل کنیم، در اینجا نیاز به تحلیل گفتمان و تفسیر با نگاه به زمانه اهمیت پیدا می‌کند.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، علیرضا آزاد، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، شامگاه گذشته، ۱۴ اردیبهشت‌ماه، در جلسه تفسیر کاربردی این دانشگاه که به‌صورت مجازی برگزار شد، اظهار کرد: از آیه ۱۳ سوره لقمان، خداوند بیان حکمت‌های لقمانیه را آغاز می‌کند و می‌فرماید: «وَ إِذْ قٰالَ لُقْمٰانُ لاِبْنِهِ وَ هُوَ يَعِظُهُ يٰا بُنَيَّ لاٰ تُشْرِكْ بِاللّٰهِ إِنَّ اَلشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ».
وی با اشاره تشریح ارتباط پدر و فرزند در این آیه ادامه داد: لقمان به چنان درجه‌ای از حکمت و تعبد رسیده است که خداوند به پیامبر خاتم و امت او گوشزد می‌کند که به لقمان توجه کنند، سخنان لقمان با فرزند خود در روایات ما بعضا به‌گونه‌ای آمده که سؤالات و نکته‌های فرزند نیز نقل شده؛ اما در قرآن صرفاً قول لقمان آمده است و حجم مطالب موجود در روایات مربوط به این گفت‌وگو حدود هفت برابر آیات قرآن است.
آزاد بیان کرد: ردپای چندانی از فرزند لقمان در تاریخ نمی‌بینیم، بعضی اسم او را «اشکم» و بعضی او را «انعم» خواندند و نیز سایر نام‌ها در تاریخ نقل شده است، اما اطلاعات بیشتری از او دیده نمی‌شود، خداوند هم در رابطه با شخصیت او و پدرش توضیح زیادی نمی‌دهد و گویی می‌خواهد ما را از ورای این شخصیت‌ها با محتوا و درون‌مایه آنان آشنا کند، برای مثال پسر شنونده سخنان پدر است.
بلوغ و نبوغ؛ زمینه دریافت حکمت
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: فرزند لقمان در سنین طفولیت نیست و قطعاً به یک بلوغ و نبوغی رسیده است که این حکمت‌ها برای او گفته می‌شود، اولین نکته بحث جنسیت افراد حاضر در این گفت‌وگو و دیگر نکته بحث روانشناسی خانواده و ارتباط پدر و فرزند است.
آزاد بیان کرد: اخلاقیات جنسیتی به تربیت خانوادگی و اجتماعی و انتظارات اجتماعی مربوط است، در این آیه گفت‌وگوی دو جنس مذکر خانواده مطرح می‌شود و سؤال این است که چرا قرآن میان حالات مختلف ارتباط اعضای خانواده با هم رابطه پدر و پسر را مطرح می‌کند؟
وی افزود: همه روابط والدین با فرزندان که در سور مختلف قرآن مطرح شده است، یک دهم رابطه ویژه پدر و پسر نیست، رابطه لقمان و پسرش و روابط حضرت زکریا و حضرت یحیی، داستان حضرت داوود و پسرش حضرت سلیمان، روابط حضرت ابراهیم و پسرانش و بحث مفصل حضرت یعقوب و پسرانش نمونه‌هایی از این رابطه پررنگ در قرآن است.
آزاد گفت: آیا عمده مسائل و عمده فرصت‌ها و ارزش‌ها در رابطه پدر پسری شکل می‌گیرد؟ یا فرهنگ پدرسالارانه و پسرسالارانه عرب چنین اقتضا می‌کند؟ اگر در میان ادعیه جست‌وجو کنیم یک مورد هم برای دختردارشدن پیدا نمی‌کنیم این به فرهنگ عصر اولیه اسلام و شرایط حاکم بر آن بازگردد و تلقی رابطه جنسیتی آن زمان است که در قرآن نیز تسری داشته و ما می‌بینیم که این رابطه از مجموع دیگر رابطه فرزندان و والدین بیشتر دیده می‌شود.
موازنه توجه و انتظارات در روابط مردانه
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: همانگونه که توجه بیشتری به روابط مردانه در خانواده شده انتظارات و مسئولیت‌های بیشتری نیز از آنان وجود دارد و ما باید این را در یک موازنه ببینیم؛ نکته‌ای وجود دارد که آیا قرآن این روابط را برای ما تجویز می‌کند و آنچه باید باشد را بازگو می‌کند یا اینکه در مقام نقل آنچه اتفاق افتاده را بیان می‌کند.
وی اضافه کرد: اگر قائل به این هستیم که قرآن در بیان مسائل و ارتباطات جنسیتی ناقل همان عصر است، چرا از این آیات برداشت توصیفی نداشته باشیم و به سمت برداشت‌های تجویزی و نگاه‌های فقهی برویم، اگر آیات قرآن را توصیفی متوجه شویم، ممکن است دیگر این مقدار احکام برخی را نتوانیم بیان کنیم و اگر تجویزی داشته باشیم، می‌توانیم قوانین حقوقی و فقهی را بفهمیم.
آزاد گفت: نمی‌توان هرجا برداشت‌های قرآنی با شرایط و مصلحت هماهنگ نبود بیان قرآن را توصیفی برداشت کنیم و جایی که مشکلی نبود تجویزی عمل کنیم، در اینجا نیاز به تحلیل گفتمان و تفسیر با نگاه به زمانه اهمیت پیدا می‌کند.
انتهای پیام
