شهر مشهد، منحصر به مذهب نیست
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: البته که مشهد یک شهر مذهبی است، اما این نکته را باید در نظر داشت که این شهر منحصر به مذهب نیست، بلکه شهری است تجاری و همواره ابنیه، امکانات و زیرساخت‌هایی که در اینجا به مرور زمان شکل گرفته، کارکردهای این شهر را نیز تغییر داده است.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، علی یوسفی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، امروز 19 آبان‌ماه در اولین نشست گفت‌وگو محور همایش ملی «الهیات شهر» با موضوع «بررسی سه گانه زائر، مجاور و خادم و نسبت آن با مفهوم شهروندی در شهر مشهد» که به صورت مجازی برگزار شد، اظهار کرد: من معتقد هستم که ما در تعریف شهر که در اینجا شهر مشهد موردنظر است، تفکیکی میان گفتمان علمی و گفتمان مذهبی قائل باشیم. در اینجا منظور از گفتمان مذهبی همانگونه که موضوع این بحث است از لایه‌های زائر، مجاور و خادم تشکیل شده و منظور از گفتمان علمی که به نوعی جهان شمول است، دلالت بر شهرنشینی، شهروند و حق بر شهر دارد و یک زبان علمی و شناخته شده‌ای نیز دارد.
وی ادامه داد: این در حالی است که تا اندازه‌ای هم درباره هریک از این مضامین گفته شده دانش تولید شده است، به‌گونه‌ای که رشته‌های متعددی با محوریت شهر مانند جامعه‌شناسی شهری، مطالعات شهری، برنامه‌ریزی شهری، شهرسازی، اقتصاد شهری، سیاست شهری و رشته‌های تخصصی فراوانی در مقاطع تکمیلی دانشگاهی در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های سراسر دنیا وجود دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: بنابراین به نظر من در مقام نظری لازم است که این تفکیک را قائل شویم که رویکرد مختار خود را در تعریف شهر که در اینجا منظور عناصر سه‌گانه زائر، مجاور و خادم است را با گفتمان علمی که شهروندان شهر مشهد است، تفکیک قائل شویم، اما در مقام عمل و در مواجه با شهر و شهرنشینان، این عناصر سه‌گانه را همگرا بدانیم، بدین منظور که هرسه عناصر شهروند هستند و هیچ یک از این عناوین، آن‌ها را مستثنی از حقوق و تکالیف شهروندی نمی‌کند.
یوسفی تصریح کرد: زمانیکه ما بحث شهروند را به میان می‌آوریم، باید بدانیم که شهروند یک تعریف جهان شمولی دارد و معنای عضو جامعه ملی بودن را صرف‌نظر از هویت قومی، مذهبی، جنسیتی و... و فارغ از هرگونه دسته‌بندی، گروه‌بندی و تعلق اجتماعی فرهنگی، داراست که در حقیقت این عضویت، حقوقی را برای فرد ایجاد می‌کند که این حقوق، رابطه فرد با دولت ملی و یا دولت ملت را مشخص می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: بنابراین با توجه به اینکه مفهوم شهروند یک مفهوم بسیار گسترده و فراگیر است و همواره فراتر از سه‌گانه زائر، مجاور و خادم قرار می‌گیرد، اما شاید سوال این باشد که چگونه می‌توان این سه‌گانه را در مقام عمل به یکدیگر پیوند داد، در عین حال که زائر، مجاور و خادم هستند، یک شهروند محسوب می‌شوند و در یک شهر زندگی می‌کنند.
عضو هیئت علمی دانشگه فردوسی مشهد بیان کرد: در حقیقت زمانیکه ما این تفکیک را در تعاریف خود قائل می‌شویم، در این صورت محورهای جدیدی ایجاد می‌شود، با این مضامین که اکنون که ما در شهر مشهد زندگی می‌کنیم و قائل به شهروندی، گفتمان مذهبی و سه‌گانه گفته شده هستیم، در این صورت چگونه می‌توانیم نسبت زیارت با گردشگری، شهرنشینی با شهروندی و زائر با شهر را باز تعریف کنیم که این مباحث جای بحث دارد و در جایی دیگر باید به این مباحث پرداخت.
مذهب؛ عامل اساسی شکل‌گیری شهر
یوسفی با تأکید بر اینکه ما باید نسبت شهر با مذهب را مشخص کنیم، خاطرنشان کرد: بدون شک در مورد شهر مشهد باید گفت که مذهب، یک عامل اساسی در شکل‌گیری شهر داشته است، چراکه پس از اینکه امام رضا(ع) در این شهر دفن شدند، به‌نوعی سازمان و زندگی اجتماعی حول محور این آرامگاه شکل گرفت و همین امر باعث شد که این شهر چهره مذهبی به خود بگیرد.
وی در ادامه تصریح کرد: البته درست است که این شهر، مذهبی است، اما در حقیقت منحصر به مذهبی بودن نیست، بلکه تجاری هم هست و همواره ابنیه، امکانات و زیرساخت‌هایی که در اینجا به مرور زمان شکل گرفته، کارکردهای این شهر را نیز تغییر داده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: به عبارتی اگر ما واقع بینانه‌تر به شهر نگاه کنیم، در حقیقت باید به جریان زندگی روزمره این شهر نگاه کنیم، سازمان اجتماعی و اقتصادی شهر را شناسایی و در عین حال نیز سازمان مذهبی شهر را هم مورد توجه قرار دهیم. در این صورت متوجه خواهیم شد که نمی‌توانیم تنها صفت مذهبی را برای شهر مشهد در نظر بگیریم، زیرا بخش قابل‌توجهی از حیات جاری مذهبی شهر مشهد در ساحت مذهب به معنای دقیق کلمه قرار نمی‌گیرد.
یوسفی تصریح کرد: این در حالی است که مشهد علاوه بر اینکه یک شهر مذهبی است، یک شهر تجاری است و امکانات تفریحی بسیار گسترده‌ای دارد به گونه‌ای که 50درصد از مراکز اقامتی کشور در این شهر قرار دارد و بیش از 50درصد از مراکز پذیرایی و رستوران‌های کشور در این شهر قرار دارد و در حقیقت وجود این مراکز جاذبه‌هایی برای این شهر خلق می‌کند.
وی در ادامه یادآور شد: با این وجود، شاید برخی از افراد بر این باور باشند که هرکسی که به شهر مشهد سفر می‌کند، لزوما جنبه مذهبی این شهر را در نظر می‌گیرد، در حالی‌که اینگونه نیست و افرادی هستند که اولویت آن‌ها در سفر به مشهد زیارت نیست و با این هدف به این شهر سفر نمی‌کنند و بنا دارند که این شهر را با تمام ویژگی‌ها و امتیازاتی که دارد، ببینند و در کنار این ویژگی‌ها اقدامات دیگری هم انجام می‌دهند و زیارتی هم داشته باشند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: بنابراین به نظر من شاید این تعریف کلی قابل دفاع‌تر باشد که زائر، مجاور و خادم همگی شهروند هستند و مستثنی از حقوق و تکالیف حقوق شهروندی هم نیستند.
یوسفی تأکید کرد: حال اینکه پس از این ما ببینیم که با چه رویکردی در مقام عمل برخی از مباحث مانند بحث عدالت در شهر، حق بر شهر، حق و تکالیف شهرنشینی تا چه حد ممکن است، در این چارچوب تعریف مذهبی قرار گیرد که در حقیقت این موارد، مباحثی هستند که می‌تواند در نشست‌های مختلفی مورد بحث و بررسی قرار گیرند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در نقد بیانات حجت‌الاسلام دعایی، مدیرعامل موسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی، بیان کرد: شاید تا حدودی اختلاف دیدگاه حرفه‌ای در این خصوص وجود داشته باشد. در حقیقت جناب دعایی که در این جلسه به اعلام نظرات خود پرداختند و قطعا درست است، اگر به تجربه‌ها و سوابق، وضع موجود کنونی و وضع چند دهه اخیر این شهر نگاهی داشته باشند، متوجه خواهند شد که توصیفاتی که در این خصوص داشتند تا چه اندازه در تجربه تاریخی این شهر ولو در مقیاس کوچکی و در یک محله‌ای از شهر جریان پیدا کرده است.
یوسفی تأکید کرد: اینکه جناب دعایی می‌گویند شهر مشهد را به نقطه صفر بازگردانیم و مجددا این شهر را بسازیم، در این میان خوب است که ایشان مثالی بیاورند و بگویند که در چه جایی از دنیا، چه در جهان تشیع، چه در جهان اسلام و چه در جهان غیرمسلمان، شهرهای مذهبی چنین عیار مذهبی خود را به جریان انداخته‌اند و نمایش داده‌اند.
وی عنون کرد: لذا ما باید بین آنچه که من از آن به‌عنوان دین در متن و دین در جریان زندگی، یاد می‌کنم، تفکیک قائل شویم و در حقیقت به دین آنگونه که جریان دارد، نگاه داشته باشیم تا به درک واقعیت پی بریم.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: البته که در این میان ممکن است بسیاری از آموزش‌ها و آموزه‌های مذهبی وجود داشته باشند که وارد جریان زندگی اجتماعی نشده باشند. بسیاری از ائمه معصوم(ع) فرمایشات و تأکیدات فراوانی در خصوص زندگی انسان‌ها داشته که تنها بخشی از این فرمایشات وارد جریان زندگی شیعه شده است و همان بخشی که وارد شده با یک مطالب و عناصر دیگر اجتماعی و فرهنگی آمیخته شده است که گاهی می‌توان از این عناصر به عنوان خرافه یاد کرد.
یوسفی عنوان کرد: در حقیقت ما در مواجه با واقعیت شهر باید نگاه کنیم که این شهر در بستر تاریخی خود چگونه واقعیت پیدا کرده و به آخرین وضعیت این شهر نیز نگاهی داشته باشیم که در این صورت متوجه می‌شویم که مشهد بیش از سایر کلانشهرهای کشور با چالش‌ها، آسیب‌ها و ناهنجاری‌های گسترده اجتماعی مواجه است.
وی اظهار کرد: البته که دلایل متعددی وجود دارد که این شهر را با اینگونه چالش‌ها مواجه کرده که در حقیقت این چالش‌ها حاصل یک اراده و تصمیم درست و یا غلط با یک سیاستگذاری درست و تدوین سنجیده‌ای است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: همچنین اگر در خصوص آشفتگی معماری این شهر صحبت می‌کنیم، کاملا این مباحث وجود دارد که شهری که دارای هویت مذهبی است، چرا به جز حرم نماد روشنی در اماکن و معماری این حرم وجود ندارد و به تعبیری فاقد هویت مذهبی است که این مباحث به سیاست، طراحی، معماری و زیباشناسی شهر فارغ از دیدگاه مذهبی که وجود دارد، مربوط می‌شود.
یوسفی خاطرنشان کرد: در حقیقت فرمایش آقای دعایی در این نشست گفت‌وگو محور این است که این جامعه مستلزم این امر که مجددا ساخته شد و قطعا این امر امکان‌پذیر نخواهد بود و هیچگونه تجربه‌ای هم در طول تاریخ جهان تشیع در ایران وجود ندارد که چنین کاری انجام شده باشد.
وی تأکید کرد: لذا به‌نظر من به جای این رویکرد، مناسب‌تر و قابل دفاع‌تر باشد که ما چگونه می‌توانیم وضع نابه‌هنجاری که حداقل در بخش زیادی از این شهر جریان دارد را به سمت بهبودی سوق دهیم و بدین ترتیب در برنامه کاملا سنجیده علمی، متناسب با ظرفیت‌های علمی و تخصصی که در جهان و کشور ما وجود دارد، تدریجا به این سمت حرکت کنیم.
انتهای پیام
