آثار دینی بعد از انقلاب به 150 زبان ترجمه شده است

به گزارش ایکنا، محمد مرادی؛ مدیر گروه قرآن و حدیث و استاد دانشگاه قرآن و حدیث، شامگاه اول اردیبهشت ماه در نشست علمی «ترجمه متون  دینی در سده معاصر حوزه علمیه» از مجموعه نشست‌های صدمین سال احیای حوزه علمیه قم که از سوی معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه برگزار شد با بیان اینکه بیش از یک دهه متولی ترجمه متون دینی بوده‌ و با مترجمان داخل و خارج کشور مرتبط بوده‌ است، گفت: برحسب رویکرد و فعالیت حوزه‌های علمیه قم و نجف، کسانی که زبان مادری آنان عربی بود با ترجمه کاری نداشتند زیرا زبان دین، عربی است ولی اگر فارس‌زبان بودند نیازمند ترجمه بودند. در گذشته طبق سنت حوزه‌، آثار به عربی نوشته می‌شد و شاید رواج فارسی‌نویسی در حوزه آن هم در قم به نیم قرن اخیر برگشت دارد. علت این مسئله هم آن بود که اگر فارسی می‌نوشتند حمل بر کم سوادی بود.

وی افزود: در حوزه قم مجلات فارسی ایجاد و به تدریج فارسی‌نویسی رواج یافت و همین سبب شد تا برخی به سمت ترجمه متون عربی بروند؛ بنده براساس پژوهشی که کردم به این نتیجه رسیدم که از سال 1301 تا 1357 شصت مترجم طلبه و عالم دینی در حوزه قابل شناسایی است که میانگین ترجمه آن بیش از 3 درصد است یعنی هر مترجمی حدودا 3 تا 4 ترجمه دارند و البته برخی یکی و یا دو تا دارند و کسانی چون کمره‌ای و خسروشاهی عدد ترجمه آنان به 20 می‌رسد ولی افرادی که یک ترجمه هم دارند زیادند. 

مرادی با بیان اینکه نادر مواردی هم از فارسی به عربی ترجمه‌هایی داریم، اضافه کرد: مثلا مرحوم آیت‌الله معرفت و مرحوم اشکوری چندین کتاب از فارسی به عربی ترجمه کرده‌اند ولی به هر حال این موارد بسیار نادر هستند؛ از جمله ترجمه‌های عربی به فارسی ترجمه آثار مصری است یعنی طیفی از طلاب انقلابی و اجتماعی سراغ ترجمه آثار اسلام سیاسی و اجتماعی رفته‌اند. 

استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه سنت ترجمه دینی در حوزه عمدتا بر محور قرآن، حدیث و یا تفسیر قرآن بوده است، تصریح کرد: تفسیر مجمع‌البیان و المیزان از جمله تفاسیری است که به فارسی ترجمه شده است. همچنین صحیفه سجادیه، نهج‌البلاغه، مفاتیح الجنان و اصول کافی از جمله کتبی هستند که به فارسی ترجمه شده‌اند یعنی آثاری ترجمه شده است که مخاطب زیادی داشته و سایر آثار فنی و علمی مورد توجه نبوده است که یا ممکن است توانمندی افراد در این زمینه کم بوده یا اینکه احساس نیازی به آن وجود نداشته است. مراد بنده از کتب علمی و فنی هم کتبی چون ادبیات، فلسفه، عرفان، ریاضیات و ... است.

تجلیل از آیت‌الله موسوی لاری

مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه در زمینه حدیث شاهد ترجمه صحیفه و اصول کافی، نهج‌البلاغه و برخی کتب حدیثی بوده‌ایم، گفت: دایره مترجمان و ترجمه  در این زمان بسیار محدود بوده است یعنی هم تعداد مترجمان اندک و هم ترجمه‌ها محدود به برخی آثار است. البته مرحوم آیت‌الله سیدمجتبی موسوی لاری از جمله افرادی است که اقدام به ترجمه آثار دینی به زبان لاتین کرده است که متاثر از توصیه‌های امام موسی صدر و سفرهایی بود که به کشورهای اروپایی داشته و کارهای او خیلی هم مورد اقبال واقع شد. 

مرادی با بیان اینکه در این بازه زمانی هیچ نهاد و مؤسسه حمایت‌کننده از ترجمه متون دینی جز برخی مؤسسات خاص نداریم، اظهار کرد: با پیروزی انقلاب اسلامی رویکرد کار تبلیغ و پژوهش و ترجمه و نگارش رویکرد فوق‌العاده متحولانه به خود گرفت و به شکلی باورنکردنی در این عرصه شاهد رشد و تغییرات جدی هستیم. الان بیش از 150 زبان مبدا را داریم که آثار به این زبان‌ها ترجمه می‌شود و این تحولی شگرف و حیرت‌آور است آن هم عموما در  نهادها و مؤسسات علمی رخ می‌دهد که یا تحت مدیریت حوزه است و یا از سوی فارغ‌التحصیلان حوزه مدیریت می‌شود.

وی ادامه داد: ترجمه آثار به زبان‌های اردو، اندونزیایی، مالایی، هندو، آلبانیایی، فرانسوی، اوکراینی، قزاقستانی، هوسایی، نیجری، تانزانیایی، تاجیک، افغانستانی، ترکی آذری و استانبولی، اویغوری، لهستانی، صربستانی و گرجی و ... نشانه تحول شگرف  در این مسئله است البته اینکه آیا همه این آثار به صورت سنجیده انتخاب شده و بازتاب لازم را داشته است مسئله دیگری است. 

بروز و ظهور تعداد زیادی طلاب مترجم

مرادی با بیان اینکه گرچه حوزه برنامه‌ای برای تربیت مترجم متون دینی نداشته است، اظهار کرد: به تدریج در فرایند فعالیت‌های ترجمه‌ای، طلابی رشد کردند که هم زبان بلد بودند و هم با متون دینی آشنایی داشتند و طیف وسیعی از طلاب زبان‌دان بروز و ظهور یافتند و آثار زیادی هم ترجمه شد. 

وی ادامه داد: امروزه همه کتب حدیثی تالیف شده در مؤسسه دارالحدیث به زبان‌های مختلف ترجمه شده است البته ما همه زبان‌ها را پوشش نداده‌ایم ولی در حد توان این کار انجام شده است؛ فقه و اصول و حقوق از جمله موضوعاتی است که آثار فراوانی در این رشته به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. حوزه اخلاق، عرفان، تربیت و ادعیه، حوزه تاریخ و سیره و اهل بیت(ع) هم از جمله رشته‌هایی است که آثار ترجمه شده زیاد است و بخش زیادی از فعالیت‌ جامعه‌المصطفی مختص تاریخ و سیره و ... است. کلام و عقیده، فلسفه، ادبیات و شعر، اجتماعیات، آئین و رسوم اجتماعی، سیاست، اقتصاد، فقه پزشکی، تراجم و شرح احوالات بزرگان تاریخ اسلام و حوزه‌های علوم دینی هم از دیگر موضوعاتی است که آثاری در این عرصه‌ها چاپ شده است. 

مرادی با بیان اینکه وقتی فرهنگ بزرگی به صورت کلان در رشته‌های مختلف تدوین و ترجمه می‌شود نشانه گنجینه‌ای از ظرفیت‌های تمدنی و تاریخی است و امروزه این کار کلان انجام شده است به سامانه‌های گسترش ترجمه امر دین اشاره کرد و گفت: در یک نگاه کلی این مراکز به دو بخش دولتی و حاکمیتی و خصوصی قابل تقسیم است؛ بخش خصوصی لاغر و نحیف است که عمده آن از سوی محمدعلی انصاری انجام شده که فعالیت خود را از اوایل دهه 50 شروع کرد و صدها کتاب را سفارش ترجمه داده و در جهان عرضه کرده است؛ مؤسسه خصوصی اندیشه اشراق هم در حوزه زبان اسپانیولی فعال است و مؤسسه اندیشه جمال هم در حوزه کودک و نوجوان فعالیت دارد. 

مرادی با بیان اینکه جامعه المصطفی هم نهادی آموزشی، پژوهشی است، اظهار کرد: این نهاد در بسیاری از کشورها مرکز و شعبه دارد و در وب‌سایت آن آمده است که 1300 کتاب را ترجمه و نشر داده است که 76 کتاب آن دوره‌ای است و 850 کتاب را ترجمه کرده‌اند؛ اسم بردن از 850 اثر ترجمه‌ای راحت است ولی کار بسیار بزرگ و دشوار و شگرف است. هم آمار این فعالیت‌ها بالا و هم دامنه زبان‌های منتشره زیاد است. سازمان دیگر هم مجمع جهانی اهل بیت(ع) است که یکی از پرکارترین نهادها در امر ترجمه متون دینی در حوزه محسوب می‌شود. 

ترجمه 1500 اثر توسط مجمع جهانی اهل بیت(ع)

مدیرگروه ترجمه دانشگاه قرآن و حدیث ادامه داد: نزدیک به هزار و 500 اثر توسط این مجمع در رده‌ها و حوزه‌های گوناگون و اقشار مختلف تولید شده است، اضافه بر اینکه تلاش کرده‌اند پیام دین به کودکان، زنان و مردان و اقشار مختلف و رده‌های مختلف سنی در کشورهای مختلف دنیا منتقل شود لذا به 27 زبان برای کشورهای آسیایی، 9 زبان برای کشورهای آفریقایی و 20 زبان برای کشورهای اروپایی کتاب منتشر کرده‌اند.

مرادی با بیان اینکه نهاد فعال دیگر در این عرصه مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است، گفت: این مجمع در صدد تولید اندیشه تقریبی است ولی طبق گزارش آنان 29 اثر در حوزه تقریب را ترجمه کرده است. همچنین مرکز ترجمان وحی را داریم که مختص ترجمه قرآن کریم است و کتابخانه فوق العاده غنی در حوزه ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف دارند و تمامی ترجمه‌های قرآن کریم را به زبان‌های مختلف گردآوری کرده‌اند و تاکنون به 15 زبان غیر فارسی و غیرعربی قرآن را ترجمه کرده‌اند که می‌توان به اردو، اسپانیولی، اوگاندایی، پشتو، ترکی، روسی، چینی و ... اشاره کرد. همچنین 70 اثر حدیثی از جمله دانشنامه تعدادی از ائمه(ع) هم توسط مؤسسه دارالحدیث به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. 

استاد دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: مؤسسه دیگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است که تاکنون بیش از 50 اثر پژوهشی را تر جمه کرده است و ده‌ها کتاب ترجمه شده را ارزیابی کرده است؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی 8 اثر و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) هم 28 ترجمه گوناگون از زبان‌های دیگر و عمدتا انگلیسی به فارسی در رشته‌های مختلف عرفان، تربیت، اقتصاد و روان شناسی و ... داشته‌اند.

وی تاکید کرد: 120 عنوان آثار آیت‌الله مصباح یزدی هم توسط این مؤسسه ترجمه شده است. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه هم بیش از 100 اثر را به زبان‌های مختلف ترجمه کرده‌اند. مرکزی حوزه در لبنان دارد که به الحضاره معروف است و این مرکز تاسیس شده است تا آثار دینی را از زبان فارسی به عربی ترجمه کنند.