تفسیر قرآن در کلام امام هادی(ع)
قرآن کریم در اندیشه، گفتار و کردار پیامبر اعظم و ائمه اطهار، تجسم و عینیت تمام یافته و سیره کریمانه و سخنان حکیمانه آنان، مستقیم یا غیرمستقیم، روشنگر کتاب الهی در ابعاد گوناگون آن است.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، یکی از رسالت‌های مهم امامان معصوم، تبیین احکام و تفسیر قرآن بود و میراث قرآنی ارزشمندی که از حضرت امام هادی(ع) باقی مانده است، از ذخایر عظیم تفسیری معصومان(ع) است. در این مقاله تفسیر بعضی آیات را از منظر ایشان می‌آوریم اما ابتدا به یکی از مباحث فکری و عقیدتی دوران امام هادی(ع) اشاره می‌کنیم.
به گفته محققان، بحث در باب مخلوق بودن قرآن، از اواخر حکومت بنی‌امیه آغاز شد و نخستین بار، جعد بن درهم، معلم مروان بن محمد آخرین خلیفه اموی، این بحث را مطرح کرد. او این فکر را از ابان بن سمعان و ابان نیز از طالوت بن اعصم یهودی فرا گرفته بود. گروه معتزله نیز که در مسائل عقیدتی کند‌وکاو عقلی بیش از حدی می‌کردند و این بحث را در صفات خدا مطرح ساخته بودند، با قدیم بودن قرآن که اشاعره و اهل حدیث از آن جانبداری می‌کردند، به مخالفت برخاستند.
در زمان امام هادی(ع) سخت‌گیری‌ها و اصرار معتزله بر روی مخلوق بودن قرآن، سبب نفرت مردم از آنان شد و متوکل عباسی خود جانب اهل حدیث (اشاعره) را گرفت و مسئله معروف به «محنة القرآن» را خاتمه داد اما بحث همچنان رونق داشت و تا مدت‌ها در جامعه اسلامی مطرح بود. امام هادی(ع) مصلحت را سکوت در برابر این بحث و جدال فکری دید و مسلمانان را از چنین مباحث بیهوده‌ای برحذر داشت. ایشان در پاسخ یکی از شیعیان بغداد نوشت:
«بسم الله الرحمن الرحیم. خداوند ما و تو را از دچار شدن به این فتنه حفظ کند که در این صورت بزرگ‌ترین نعمت را بر ما ارزانی داشته است، و گرنه هلاکت و گمراهی است. به نظر ما بحث و جدال درباره قرآن ( که مخلوق است یا قدیم؟) بدعتی است که سؤال کننده و جواب دهنده در آن شریک‌اند، زیرا پرسش کننده دنبال چیزی است که سزاوار او نیست و پاسخ‌دهنده نیز بی‌جهت خود را به زحمت و مشقت می‌افکند که بیرون از توان او است. خالق، جز خدا نیست و به جز او همه مخلوق‌اند. قرآن نیز کلام خداست و از پیش خود اسمی برای آن قرار مده که از گمراهان خواهی گشت. خداوند ما و تو را از مصادیق سخن خود قرار دهد که می‌فرماید: متقیان کسانی هستند که در نهان از خدای خویش می‌ترسند و از روز جزا بیمناک‌اند».
شمعی در برابر آفتاب
بررسى زندگانى علمى امام هادى (ع) در مناظره‌هاى علمى، برترى مبانى اعتقادى شيعه را در اين برهه از زمان آشكار مىسازد. اين دوران، دوران اوج پيدايى مكتب‌هاى گوناگون عقيدتى است. ظهور آراء و نظريههاى گوناگون عقيدتى، آشفتگى در اوضاع فرهنگى و اجتماعى را سبب شد و حاصل اين آشفتگى، پيدايش گروه‌هاى گوناگونى مانند غلات، واقفيه، صوفيه، مجسمّه و... را در پى داشت.
حاكميت جامعه نيز به اين آشفتگى فرهنگى، براى دستيابى به اهداف خود دامن مىزد. عباسيان تلاش مى‌کردند از فرآيند اين آشفتگی‌ها به عنوان حربهاى براى تضعيف مبانى فكرى و اعتقادى مسلمانان بهرهبردارى كنند. از سويى گردانندگان و نظريهپردازان اين حركت‌ها را مشتى عناصر فريب خورده، فرصتطلب و سودجو تشكيل می‌داد.
در اين ميان، تيزبينى امام در شناخت خط توطئه و استحاله فرهنگى، نقشههاى دين ستيزانه آنان را آشكار مىساخت. اگر چه مراقبت نظامى شديد از امام و عدم دسترسى مردم به ايشان، مشكلات جامعه اسلامى را افزونتر مىكرد و تا اندازهاى دشمنان را در رسيدن به اهداف ننگينشان يارى مىداد اما امام با نهايت درايت، در خنثى كردن اين توطئههاى فرهنگى مى‌كوشيد. يكى از پر دامنهترين تلاش‌هاى امام در دوران زندگىشان، رويارويى ايشان با گروه‌هاى منحرف عقيدتى بود كه در قالب‌هاى گوناگونى انجام مىپذيرفت.
منابع
ر.ک: تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1336ش، ج3، ص214.
برای آگاهی بیشتر درباره بحث خلق قرآن می‌توانید به منابع ذیل رجوع کنید: تاریخ الخلفاء، سیوطی، ص306 ـ 312؛ ضحی الاسلام، احمد امین، ط7، قاهره، المکتبة المصریة، ج3، ص 155ـ 207؛ بحوث الملل و النحل، جعفر سبحانی، ط2، قم، لجنة ادارة الحوزة العلمیة، 1411ق، ج2، ص252ـ269.
التوحید، صدوق، تهران، مکتبة الصدوق، 1387ه.ق، ص224، ح4؛ الأمام الهادی من المهد الی الحد، ص156، ح19؛ انبیاء/ 49: (الّذینَ یخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیبِ وَ هُمْ مِنَ السَّاعَةِ مُشْفِقُون).
جرجى زيدان، تاريخ التمدن الاسلامى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى اميركبير، 1333 ه . ش، ج 3، ص 216
