فراز و نشیب‌های شعر عاشورایی / خطوط قرمزی که رعایت نمی‌شود
یک شاعر آئینی گفت: خطوط قرمز در اشعار و مرثیه‌ها مربوط به نکات اعتقادی و مبحث جبرگرایی و به‌ویژه مخدرات اهل بیت(ع) است که عموماً رعایت نشده است.
مسعود یوسف‌پور، یک شاعر آئینی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در رابطه با اشعاری که با موضوع نوامیس اهل بیت(ع) سروده می‌شود و خطوط قرمزی که در این رابطه باید وجود داشته باشد، اظهار کرد: مبحث مخدرات بسیار مهم است، در رابطه با نوامیس اهل بیت(ع) حق نداریم هر حرفی را در شعر بگوییم. به یاد دارم در رابطه با عمان سامانی در کتابی آمده است که او در جایی گریه می‌کند و از نوشتن یکی از ابیات مثنوی‌اش به دلیل اشاره به پریشان شدن گیسوی مخدرات اهل بیت(ع) توبه می‌کند. به نظر من ساحت شعر آئینی و عاشورایی این است، اما امروزه در روضه‌ها، در بعضی مواقع برای اینکه از مخاطب دو قطره اشک بگیرند شاعر شعرهایی می‌گوید و به دست مداح می‌رساند که صحیح نیست.
وی افزود: شیخ حسین تهرانی می‌گوید بعضی از مقاتل به دست ما نرسیده، مخصوصاً مقاتلی که در رابطه با شام است. یعنی ایشان نقل می‌کردند که امام زمان(عج) بسیاری از مقاتلی که در رابطه با شام بوده را برای اینکه به دست عوام نرسد پنهان یا نابود کردند، اما متأسفانه این موضوع را برخی شاعرها رعایت نمی‌کنند و درباره موضوعات مربوط به اتفاقات شام شعر گفته‌اند.
یوسف‌پور در خصوص تقسیم‌بندی اشعار عاشورایی بیان کرد: اگر بعد از انقلاب، لفظ شعر آئینی را ثابت بدانیم برای شعر اهل بیت، دو دسته‌بندی در رابطه با این اشعار شکل می‌گیرند. یک‌سری اشعار وجود دارد که با رویکرد هیئت نوشته می‌شود و از آن به‌عنوان شعر هیئت نام می‌برند و یک سری اشعار نیز بیشتر جنبه ادبی دارند. شعرهایی که با رویکرد هیئت نوشته می‌شود، برای محرم کاربردی‌تر هستند که درباره آن باید مصداقی صحبت کنیم، مثلاً شاعری وجود دارد که خوب می‌نویسد، اما شعر شاخصی برای حضرت رقیه(س) از او دیده‌ایم یا شاعر دیگری برای عاشورا قلم زده است و شعر خوب از او در رابطه با سیدالشهداء(ع) سراغ داریم، اما شعرهایی که در رابطه با حضرت رقیه(س) سروده، ضعیف است.
این شاعر آئینی تصریح کرد: به‌طور کلی درباره اشعار محرم اگر بخواهم صحبت کنم باید بگویم که آقای سازگار سنگ تمام گذاشته است و در حجم اشعاری که ایشان در این مقوله سروده فرد دیگری را نداریم. آقای شفق نیز برای محرم گفته است، اما آقای موید شعرهای کاربردی‌تر و بهتری دارد که سال‌هاست در هیئات آن رباعی معروفش خوانده می‌شود که می‌گوید:
لعنت به جماعتی که منعت کردند
از آب فرات... یا ابا عبدالله
وی ادامه داد: اگر هم بخواهیم مصداقی‌تر صحبت کنیم، در شاعران جوان‌تر آقای علی‌اکبر لطیفیان غیر از مبحث مخدرات در مقوله کلی محرم شعرهای خوبی دارد که می‌توانم از شعرهایش به شعرهایی مانند:
داریم با حسین، حسین پیر می‌شویم
خوشحال از این جوانی از دست داده‌ایم
و
یک مشک از قبیله ما یک عمو گرفت
خیلی گران تمام شد این آب خواستن
اشاره کنم. اما اگر بخواهیم در زمینه اشعار مربوط به سیدالشهداء(ع) اشعار امروز را با اشعاری مانند نیر و عمان سامانی قیاس کنیم باید بگویم که عقب افتاده‌ایم و جلو نرفته‌ایم، آن‌ها اشعارشان دقیق‌تر و پر‌مغزتر است چون حکیم بوده‌اند.
یوسف‌پور گفت: در شعر آئینی غیر از مبحث ادبی باید برویم سراغ مباحث اعتقادی و روایی آن. در مورد حضرت علی‌اکبر سراغ دارم شاعرهایی را که دچار جبرگرایی شده‌اند و مکتب جبرگرایی را در شعرهایی عاشورایی وارد کرده‌اند، مخصوصاً درباره حضرت علی‌اکبر که یکی از آفت‌های کلی همین اتفاق است. برای شعرهای حضرت علی‌اصغر در بعد روایی این موضوع در مقاتل وجود دارد که آیا سیدالشهداء(ع) از لشکر کفر آب خواستند یا آمده بودند که با آخرینِ بنی هاشم وداع کنند اختلاف است، هنوز برخی از شاعرها می‌خواهند در این وادی قلم بزنند می‌روند سراغ چیزی که بین عوام و روضه‌خوان‌ها مشهور است، درحالی که به معارضه‌های آن کاری ندارند تا ببینند کدام موضوع به اعتقادات شیعی نزدیک‌تر است. متأسفانه این موضوع که سیدالشهداء آمده بودند با آخرینِ بنی هاشم وداع کنند در اشعار وجود ندارد و همان موضوع آب خواستن مطرح می‌شود که درباره‌اش صحبت‌هایی وجود دارد.
وی افزود: در مورد حضرت قاسم نیز، عروسی حضرت از نکات به شدت اختلافی تاریخ است و این‌طور که بنده مطلع هستم این موضوع از نقل‌های ضعیف است. اما غیر از مباحثی که در نکات اعتقادی و روایی وجود دارد، باید بگویم نهال شعر آئینی که پس از انقلاب در حال رشد است، با توجه به اینکه شعر اعتراضی هم وجود دارد و شعر انقلابی هم وجود دارد، هنوز هم شعر آئینی یک نهال در حال رشد است و به نظرم گذشتگان ما بهتر عمل کرده‌اند، مخصوصاً در باب عاشورا و ما شعرهایمان مقداری سطحی شده است.
این شاعر آئینی در رابطه با موضوع ماندگاری اشعار بیان کرد: در بحث ماندگاری شعر، علاوه بر اینکه باید مُهر تأیید معصومین بر آن شعر خورده باشد، وجه سیاسی برای آن نیز وجود دارد و حاکم وقت و دستگاه سیاسی زمان باید به آن شعر اعتنا کند، برای مثال درباره شعر محتشم اگر موشکافی کنید متوجه می‌شوید که به سفارش سروده شده و به قصد اینکه تبدیل به کتیبه شود و این موضوع را ترویج دهند سروده شده است. وجه دیگر آن، زمان گذاشتن برای شعر است. محتشم پنج سال زمان گذاشت برای سرودن ترکیب بند عاشورایی‌اش، اما ما پنج روز هم حاضر نیستیم که برای سرودن شعر عاشورایی وقت بگذاریم و نکته دیگر گذشت زمان است که در این مسئله تأثیر دارد.
یوسف‌پور با بیان اینکه در رابطه با اصحاب امام حسین(ع) شعرهای کمی سروده شده است، گفت: بین شعرهایی که برای یاران امام حسین(ع) سروده شده است فکر می‌کنم که التفات وجود نداشته است، مجمع اصحاب الحسین و دوستان دیگری که در این زمینه کار می‌کنند کتابی را چاپ کرده‌اند تحت عنوان کتیبه‌های تشنه که سعی کرده‌اند در آن شعرهایی که برای اصحاب سیدالشهداء(ع) سروده شده را جمع‌آوری کنند و فکر می‌کنم تقریباً از قدما شعری در آن وجود ندارد. در مورد اصحاب امام حسین(ع) شعرهایی از آقای سیدی و محمد سهرابی و دوستان دیگر وجود دارد اما زمان لازم است تا این اشعار جایگاه خودشان را پیدا کنند.
وی افزود: حتی در رابطه با تمام افرادی که 10 شب اول محرم به نام آن‌هاست شعرهای خوب زیادی سروده نشده، به‌عنوان مثال هنوز برای حضرت مسلم شعرهای خوب زیادی سراغ نداریم. چند وقت پیش شعری از حسین تکیه‌ای در قم شنیدم که درباره حضرت مسلم بود و شعر موفقی بود، اما شعر خوب دیگری به ذهنم نمی‌آید در این موضوع. در رابطه با خیلی از افرادی که در کربلا حضور داشته‌اند شعر موفق نداریم و این ضعف است.
این شاعر آئینی در رابطه با نکاتی که باید هنگام شعر سرودن برای امام حسین(ع) مدنظر داشته باشیم، اظهار کرد: نکته اولی که باید در هنگام سرودن شعر برای امام حسین(ع) دقت کنیم مبحث اختلاف مقاتل است. شاعر عاشورایی نباید اکتفا کند به قول مداح یا عالم و به نظر من باید به بررسی اسناد و ضعف‌های مقاتل توجه داشته باشد، شاعر اگر شعری می‌گوید باید بداند که منبع آن موضوع از کدام مقتل است.
یوسف‌پور تشریح کرد: آمده است که امام سجاد(ع) خطاب به یکی از اصحاب می‌گویند که برود در میادین شهر، واقعه عاشورا را تبدیل به شعر کند و بخواند، در این جا تکلیف این نیست که مردم به او بگویند چه شعر خوبی گفته است، بلکه نفس خبر می‌چربد به اصل ادبیات و غرض از شعر اصل خبر است. به نظر من این رسالت، رسالت شعر هیئت است که به گوش مردم و جهان خبر را برساند. شعر هیئت شعر شعاری است و عناصر سبک خراسانی در آن پررنگ‌تر است تا عناصر سبک هندی و عراقی و بی‌تکلف‌تر است، نه اینکه صرفاً خراسانی باشد، اما یک سری از عناصر آن را دارا است. شعر هیئت علاوه بر اینکه التفات دارد، به حال مخاطب باید به شدت در آن روایت پررنگ باشد، خط قرمزها هم در اشعار و مرثیه‌ها نکات اعتقادی است و مبحث جبرگرایی و مخدرات که خط قرمزها عموماً رعایت نشده است.
انتهای پیام
