چگونه افراطی‌گرایی منجر به پدیده اسلام‌هراسی شده است
خشونت و افراطی‌گرایی را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل اسلام‌هراسی می‌توان برشمرد؛ اما آیا این افراط‌گرایی خشن از متون مقدس اسلام ناشی می‌شود؟ و یا این جریان‌ها محصول شرایطی است که چهره اسلام را مخدوش کرده است؟
19
سالی است که حملات 11 سپتامبر موردی به‌عنوان «تروریسم اسلامی» را به کانون توجهات آمریکایی و غربی تبدیل کرده است و با دستور جورج دبلیو بوش، رئیس‌جمهور وقت، «جنگ جهانی علیه تروریسم» به اصطلاح، آغاز شده است.
طی این دوران به نظر می‌رسد جریان‌های خشونت‌آمیز در اسلام دچار دگردیسی شده است. قسمت‌هایی از سوریه و عراق در دست دولت به قول خودشان اسلامی داعش است، لیبی و سومالی درگیر هرج‌ومرج است، یمن در اثر جنگ داخلی ازهم‌گسیخته است، طالبان دوباره در افغانستان تجدیدقوا کرده و بوکو حرام باعث ترور و وحشت در نیجریه شده است.
در این میان ترس، نفرت و خصومت اغراق‌آمیز نسبت به اسلام و مسلمانان با کلیشه‌های منفی و درنتیجه سوگیری، تبعیض و حاشیه‌نشینی و محرومیت مسلمانان از زندگی اجتماعی، سیاسی و مدنی بیش‌ازپیش افزایش یافته است.
اتحادیه تمدن‌های سازمان ملل متحد و همچنین اتحادیه کشورهای عربی، اسلام‌هراسی را به‌عنوان یک موضوع مهم نگران‌کننده معرفی کرده‌اند. گالوپ (یکی از معتبرترین مؤسسات نظرسنجی در جهان) مجموعه خاصی از تجزیه‌وتحلیل‌ها را مبتنی بر سنجش افکار عمومی در چندین کشور برای هدایت سیاست‌گذاران در تلاش برای رسیدگی به مسئله جهانی اسلام‌هراسی، تهیه کرده است.
چندین عنصر می‌تواند بر تعاملات و میزان احترام بین جوامع مسلمان و غربی تأثیر بگذارد. اختلاف در فرهنگ، دین و منافع سیاسی ممکن است نظر یک جمعیت را نسبت به دیگری تحت تأثیر قرار دهد. در تعاریف اسلام‌هراسی، ترس یا نفرت از مسلمانان به سیاست یا فرهنگ آن‌ها و به اسلام و دین‌داری مسلمانان نسبت داده شده است.
نمونه‌های اخیر اسلام‌هراسی در چندین کشور وجود دارد. در اواخر سال 2009، بزرگ‌ترین حزب در پارلمان سوئیس ممنوعیت ساخت مناره را به رفراندوم گذاشت. دولت با استناد به آسیب رساندن به چهره این کشور و به‌ویژه دیدگاه مسلمانان در مورد سوئیس با این ممنوعیت مخالفت کرد. تقریباً 60 درصد رأی‌دهندگان سوئیس به این ممنوعیت رأی مثبت دادند و منجر به فریاد اسلام‌هراسی از سوی رهبران کشورهایی مانند کشورهای اسلامی و سازمان‌هایی مانند سازمان ملل شد.
طبق گزارش مرکز پیشرفت آمریکا، شبکه‌ای از کارشناسان اطلاعات غلط، فعالانه اسلام‌هراسی را در آمریکا تبلیغ می‌کنند. ترویج اسلام‌هراسی هم تعصب و هم تبعیض را بین مردم ایجاد می‌کند. تعصب نقشی اساسی در وجود و گسترش اسلام‌هراسی دارد. تعصب به تنهایی، به‌عنوان یک قضاوت، نظر و یا نگرش منفی، به سلامت عمومی یک جامعه آسیب می‌رساند. تعصب همراه با اقدامات آشکار، افزایش سطح تبعیض، محیطی خطرناک برای قربانیان خود ایجاد می‌کند. طبق تجزیه‌وتحلیل گالوپ، به نظر می‌رسد برداشت‌های شخصی، چه دقیق و چه نادرست، درباره دین اسلام، بر احساس تعصب آمریکایی‌ها نسبت به مسلمانان تأثیر می‌گذارد.
در جوامع مهم غربی، برداشت‌ها، تعصبات و تبعیض‌های منفی واقعی علیه مسلمانان وجود دارد. عقیده وفادار نبودن مسلمانان، ابراز تعصب نسبت به مسلمانان و پرهیز از همسایه شدن با مسلمانان، همه نشانه‌های اسلام‌هراسی است که در غرب وجود دارد. بااین‌حال، این احساسات مشخصه کشورهای غربی نیست.
اگرچه آن‌ها عموماً زیرمجموعه‌ای از جمعیت عمومی به‌حساب می‌آید، اما تعداد آن‌ها به‌اندازه کافی قابل‌توجه است تا بتواند توجه و نگرانی را به خود جلب کند. وجود اسلام‌هراسی موضوعی است که باید به آن پرداخت. افرادی که اسلام‌هراسی را ابراز می‌کنند دارای دیدگاه خاصی نسبت به مسلمانان در جوامع خود و مسلمانان در سطح جهانی و اسلام به‌عنوان یک دین هستند.
مهم‌ترین عوامل اسلام‌هراسی
خشونت و افراطی‌گرایی را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل اسلام‌هراسی می‌توان برشمرد؛ اما آیا این افراط‌گرایی خشن از متون مقدس اسلام ناشی می‌شود؟ و یا این جریان‌ها محصول شرایطی است که چهره اسلام را به‌هم‌ریخته و مخدوش کرده است؟ برای پاسخ دادن به این سؤال، بهتر است که ابتدا تمایز مهم بین اسلام به‌عنوان مجموعه‌ای از عقاید و مسلمانان به‌عنوان پیرو را ترسیم کنیم. شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مسلمانان در سرتاسر جهان متنوع است و ما می‌توانیم گروه‌های مختلف مسلمانان را بر اساس چگونگی تصور و عمل به ایمان خود در سراسر جهان مشاهده کنیم.
آیا خشونت در آموزه‌های اسلامی ذاتی است؟
برای درک اینکه آیا خشونت در آموزه‌های اسلامی ذاتی است، مهم است که به بخش‌هایی از قرآن و فقه اسلامی که برای توجیه خشونت مورد استفاده قرار می‌گیرد، توجه کنیم. پیامبر اسلام(ص) در مکه، نزدیکان خود را موعظه کرد که خدایان خود را رها کرده و الله را بپذیرند. او در مورد انفاق و شرایط زنان بیوه و یتیم موعظه می‌کرد. بااین‌حال، در دوران حضور خود در مکه، حضرت محمد(ص) و گروه کوچک مؤمنانش موفقیت چندانی در جذب دیگران به این آیین جدید نداشتند. پس از هجرت به مدینه پیامبر اسلام(ص) توانستند یک گروه شبه‌نظامی را جمع کرده و پس از نزول آیات جهاد شروع به جنگ کنند.
هر کسی که به نام الله از جهاد مسلح حمایت کند، در بخش‌هایی از قرآن و حدیث که مربوط به زمان حضور پیامبر در مدینه است، پشتیبانی زیادی پیدا خواهد کرد. جریان اصلی فقه اسلامی همچنان بر این عقیده است که در مقابل به اصطلاح «آیات شمشیر» آیات قرآن که خواستار «بردباری، شفقت و صلح» است، وجود دارد.
اسلام در جهان امروز با بسیاری از ایده‌های خوب و بد همراه شده است. اسلام آیینی است که امروزه در ذهن بسیاری از غربی‌ها بسیار غلط درک شده است. علاوه بر این، اقدامات اخیر جریان‌های افراطی، چهره‌ای تخریب‌شده توسط خشونت و جنگ را به نمایش گذارده‌اند. این چهره غیرانسانی به یک مشکل در صحنه جهانی تبدیل شده است؛ تروریسم باانگیزه مذهبی و پیوندهایی که به اشتباه به‌وسیله آن‌ها ایجاد شده است.
اغلب پرسیده می‌شود «آیا اسلام یک دین خشن است» یا «آیا دین اسلام باعث نفرت مسلمانان از بقیه شده است؟» اما درواقع اسلام خشن یا غیرانسانی نیست، دینی است که بر اساس اصول صلح‌آمیز و احکام عاشقانه بنا شده است.
در طول تاریخ تا به امروز دین در بسیاری از فرهنگ‌ها واقعیتی مقدس است. از اولین اشکال دینی ثبت شده که شرک و بت‌پرستی بودند تا ادیان الهی مانند مسیحیت و اسلام که دو دین بزرگ الهی با بیشترین پیرو در دنیا هستند مسلماً بخشی از گذشته خود را با خود دارند. برای برخی دین دلیل بودن آن‌ها بر روی زمین است در مقابل برخی دیگر که دین را مشکل همه شکست‌های جهان می‌دانند زیرا تعدادی از گروه‌های مذهبی مرتکب اعمال غیرقابل‌توجیهی علیه بشریت می‌شوند و آن‌ها را به نام دین خود اعلام می‌کنند. باورهای اصلی مذهبی افراد این اختلافات را ایجاد کرده است. نیازهای اساسی مردم و زندگی از بسیاری جهات بسیار شبیه به هم است، اما منطقی است که افراد هنگام ارزیابی جهان اطراف خود، اختلافات بین یکدیگر را ببینند. مشکل زمانی است که این اختلافات اغراق‌آمیز باشد و منجر به نفرت، نسل‌کشی و جنگ در مقیاس بزرگ بدون هیچ دلیلی شود.
با وجود تأکید شدید بر مشترکات تمام ادیان الهی، گروهای افراطی سعی در به کرسی نشاندن عقاید خود دارند و نظرات و عقاید مخالفان را برنمی‌تابند. در اسلامی که نامش برگرفته از سلام به معنای صلح و دوستی است و در آموزه‌های وحیانی‌اش کشتن یک انسان مساوی با کشتن همه انسان‌ها قرار داده شده، آیینی که هیچ انسانی حق کشتن خویشتن را ندارد و حتی در هنگام جنگ نیز نمی‌تواند به حق کسی دست‌درازی کند، چگونه افراطی‌گرایی منجر به پدیده اسلام‌هراسی شده است؟ امروزه اسلام بیشتر از اینکه ایمان و عقیده باشد به یک فرهنگ تبدیل شده است. فرهنگی که مطابق باسلیقه فردی یا جمعی شکل گرفته است.
جهاد اصطلاحی است برای تلاش؛ مسلمان در هر حالتی تلاش می‌کند تا از رضایت خدا برخوردار شود. این تلاش شامل تلاش‌های فردی برای جلوگیری از خواسته‌های نفسانی و تلاش برای شناساندن اسلام به تعداد بیشتری از مردم نیز می‌شود. جهاد هنگام دفاع یا زمانی که مسلمان احتمال می‌دهد مورد هجوم واقع خواهد شد، می‌تواند گاه در مبارزه فیزیکی یا خشونت‌آمیز نیز ظاهر شود.
حضرت محمد(ص) در بیش از 60 جنگ مستقیم یا غیرمستقیم شرکت کردند اما در هیچ‌کدام آغازگر جنگ نبودند. درحالی‌که همه اقدامات القاعده قتل غیرنظامیان، بمب‌گذاری‌های انتحاری و هواپیماربایی از این امر ناشی می‌شود که این اقدامات صرفاً پیرو خواسته‌های یک فرد یا سازمان است.
حضرت محمد(ص) صراحتاً قوانین تعامل در جهاد را بیان فرمودند. پیامبر(ص) با دشمن نیز با رحمت رفتار می‌کردند و هیچ‌گاه حتی دشمن را مورد هجوم قرار نمی‌دادند. ممنوعیت شکنجه و احترام به کشته‌شدگان دشمن از دستورات پیامبر اسلام(ص) بود. مسلمانان و آنانی که معتقدند جهاد صرفاً برای محافظت از میهن و مسلمانان ایجاد شده است، عظمت اسلام را ساده و به حداقل می‌رسانند.
مفهوم جهاد در قرآن و تاریخ طولانی و پویای اسلام این نادرستی را ثابت می‌کند. این ایده با ظهور عصر مدرن ایجاد شده است و شعور اسلامی واقعی با آن بیگانه است. واضح است که در دفاع از «میهن اسلام» دفاع از سرزمین منظور نیست. این دفاع از فرهنگ مسلمانان، اعتقادات و سبک زندگی آن است. بااین‌حال اگر به شاخص‌های جهاد نگاه کنید نشان می‌دهد که این هدف نهایی جهاد نیست.
هدف نهایی جهاد ایجاد اقتدار الهی در دنیاست
زندگی در خاورمیانه درست مانند گذشته در قرن بیست و یکم نیز شکوفا می‌شود. مقایسه بین خاورمیانه و اروپا، مانند غرب و خاورمیانه در زمان جنگ‌های صلیبی است. انگار زمان حلقه‌زده است تا مناطق نقشی معکوس داشته باشند. امروزه خاورمیانه بار سختی را بر دوش می‌کشد؛ به‌طور مداوم با فقر، کمبود سرپناه، آموزش، غذا، کیفیت کلی بد زندگی، وجود تروریست‌ها، تهاجم شورشیان روبرو می‌شود. این‌ها مشکلات امروز خاورمیانه و جهان است.
اسلام، مشکلی در وضعیت خاورمیانه نیست بلکه بخشی سالم از فرهنگ به ارث رسیده به آن‌هاست. سرزنش اسلام به دلیل عدم توسعه و افزایش خشونت، بیش ازحد ساده‌لوحانه است. پس دین را مقصر آنچه بشر مسئول آن است ندانیم.
گردآورنده و مترجم: رفیعه ناظمی
منابع:
Gillum.J, (2010), Is Islam Peaceful or Violent: Comparing Islam and Christianity to Reveal the Propaganda of Terrorism, Midwest Political Science Association Annual Conference
news.gallup.com
foreignpolicy.com
