صنایع دستی؛ شناسه انسان
یک پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: صنایع دستی در تعریف یونسکو عبارت است از محصولاتی که با دست یا به کمک ابزار ساخته شده‌اند. این محصولات ممکن است ابزاری، زیباشناختی، هنری، خلاقانه، دارای بار فرهنگی، تزئینی، کاربردی، سنتی و یا از لحاظ مذهبی و اجتماعی، نمادین و مهم باشند.
رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، انسان در حدود یک میلیون سال پیش اقدام به ساخت نخستین ابزار جهت تأمین غذا از طریق شکار و تأمین امنیت از طریق دفاع در مقابل جانوران کرد و با ساخت و پرداخت ابزار اولیه سنگی (مشت سنگ‌ها)، «صنایع دستی» را ابداع کرد و صنایع‌دستی «شناسه» انسان شد.
وی ادامه داد: به مقتضای نیاز و ارتقا اندیشه انسان حیطه صنایع دستی وسیع‌تر و تنوع آن بیشتر و بیشتر شد. ظاهراً نخستین صنایع دستی از سنگ بود و بعد چوب و استخوان، عاج، صدف، سفال، پوست و الیاف و در نهایت فلز را شامل شد، به نظر می‌رسد که صنایع دستی در ابتدا نیازهای حیاتی و اصلی انسان مانند تأمین خوراک و امنیت را در برهه زمانی حدود یک میلیون سال برآورده می‌کرده و از حدود بیست هزارسال پیش که انسان با شناخت مالکیت شیوه زندگی خود را از «جمع‌آوری غذا» به «گردآوری غذا» تغییر داده و قادر به ذخیره‌سازی موادغذایی شده، فرصت یافته در غارهایی که به مالکیت خود در آورده کمی استراحت کند و به زیباشناسی و ماوراءالطبیعه نیز بیندیشد و به صنایع دستی خود رنگ و بوی هنری و اعتقادی بدهد.
لبافخانیکی عنوان کرد: از همان زمان است که «نگارگری» و کمی بعد «پیکره‌سازی» به صنایع دستی اضافه می‌شود و اتفاقاً آن نگاره‌ها و پیکره‌های اولیه هم یا به قصد تکریم و تمجید نیروهای ماوراء الطبیعی ساخته و پرداخته شدند یا مفهومی «استغاثی» و درخواست از نیروهای برتر جهت تأمین مایحتاج غذایی دارند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی بیان کرد: از حدود 10 هزار سال پیش انسان، یکجانشین شده و به کشاورزی، معماری و دامداری پرداخته و تصمیم گرفته است بر طبیعت چیره شود. این حس بلندپروازانه و شاید خودخواهانه به انسان آموخته که از طبیعت تقلید کند و مانند طبیعت زیبایی بیافریند و خلاقانه به آن بار فرهنگی و تزئینی بدهد، از اینجاست که صنایع دستی، هنرآفرین هم می‌شود و کم کم تعریف سازمان جهانی یونسکو از صنایع دستی تحقق می‌یابد.
وی اضافه کرد: امروزه در سازمان یونسکو، ۶۰۰ نوع صنعت دستی ثبت شده که ۴۵۰ مورد از آنها متعلق به ایران است، صنایع دستی ایران به لحاظ کیفی و هویتی، ویژگی‌های خاص و جذاب دارد و دلیل آن برخورداری از اندیشه پاک و عارفانه ایرانی است.
لبافخانیکی بیان کرد: در صنایع دستی ایرانی، تخیل سهم بزرگی به عهده دارد. هنرمند ایرانی صنایع‌دستی در عین حال که از طبیعت الهام می‌گیرد، به تخیلات خود پر و بال می‌دهد و از آن بهره می‌گیرد و حتی چه بسا شعر شاعران بیش از پدیده‌های طبیعت، سرمشق هنرمندان صنایع دستی ایران قرارگرفته تا به جنبه خیالی و رؤیایی هنر جذابیت خاص ببخشد.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تصریح کرد: موضوع تقارن، تناسب و هماهنگی نیز از خصوصیات صنایع دستی ایرانی به شمار می رود و هنرمند، برای هر جا و هر شی‌ای، طرحی خاص و متناسب با آن تدارک می‌بیند و به تناسب خردی و درشتی فضای کار خود، طرح‌هایی هماهنگ پدید می‌آورد؛ از خاتم‌کاری یک قلمدان گرفته تا گچبری یک ایوان.
وی بیان کرد: ویژگی‌های فرهنگی و هنری صنایع دستی موجب شده است که یونسکو آن را تحت حمایت خود قرار داده و با مشوق‌هایی که به هنرمندان و دست اندرکاران صنایع دستی می‌دهد سعی در ترویج و ارتقای آن دارد از جمله: گواهی‌نامه‌ای که یونسکو برای حفظ و احیا و تداوم فعالیت‌ها و ارزش‌های صنایع دستی اصیل اعطا می‌کند. یا «مهراصالت» که به صنایع دستی مشمول اصالت، هویت ملی، ابداع ونوآوری، رعایت جنبه‌های کاربردی، رعایت مسائل زیست‌محیطی، ارتقای کیفیت و صیانت از کیان فرهنگی خاستگاه آن داده می‌شود.
لبافخانیکی افزود: حمایت و مهر اصالت یونسکو با اهداف تداوم و تقویت دانش سنتی و مهارت‌های هنری که در نهایت به حفاظت و صیانت از تنوع فرهنگی ملت‌ها منتج می‌شود، تعقیب می‌کند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تصریح کرد: ایران در اولین سال مشارکت خود در برنامه بین‌المللی یونسکو که در مهر ماه سال ۱۳۸۶ در شهر دوشنبه تاجیکستان برگزار شد، 6 گواهی و مهر اصالت از یونسکو دریافت کرد که جای تبریک و تحسین برای هنرمندان خلاق صنایع دستی دارد.
وی گفت: صنایع دستی ایران، فهرست بسیار طولانی را شامل می‌شود که نام بردن همه آنها در این مقوله نمی‌گنجد، اما می‌توان در کلیات اظهار نظر کرد که کارهای خلاق فرهنگی و هنری دستی روی چوب، فلز، عاج، سفال، بافته‌ها، شیشه، سنگ و مصالح ساختمانی «صنایع دستی» محسوب می شوند که خاص انسانند و از این جهت «شناسه انسان» محسوب می‌شوند.
انتهای پیام
