دلالت بر نجات و هلاکت انسان در دنیا و آخرت؛ در فقره چهارم دعای ابوحمزه ثمالی

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی زمانی‌فرد، مدرس خارج فقه و اصول حوزه‌علمیه خراسان، شامگاه 29 فروردین‌ماه، در چهارمین جلسه از سلسله جلسات رمضانی با موضوع «شرح دعای ابوحمزه ثمالی» که به‌صورت وبینار برگزار شد، اظهار کرد: امام سجاد(ع) در فقره دیگری از این دعا می‌فرمایند: «وَمِنْ أَيْنَ لِىَ النَّجاةُ وَلا تُسْتَطاعُ إِلّا بِكَ؟» ایشان به خداوند می‌گویند که خداوندا من چگونه و از چه راهی به نجات دسترسی پیدا کنم، در حالی‌که نجات هیچگاه بدون تو در توان و قدرت من نیست. در توضیح این فقره از فرمایشات امام سجاد(ع) باید به دو نکته توجه داشت. اولین نکته تفسیر و توضیح کلمه«نجاة» است که این کلمه در برابر هلاکت قرار داده شده و دو مقوله‌ای هستند که در مقابل یکدیگر استفاده می‌شوند.

وی بیان کرد: آیات قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) به دو نوع نجات هلاکت اشاره می‌کند، نجات و هلاکت دنیوی و نجات و هلاکت اخروی و به تعبیر دیگر نجات و هلاکت مادی و جسمانی و نجات و هلاکت معنوی و روحانی.

نجات و هلاکت دنیوی انسان توسط خداوند

مدرس حوزه‌علمیه خراسان بیان کرد: در راستای نجات و هلاکت دنیوی قرآن کریم، آیاتی را آورده و دلالت بر این معنا دارد که انسان از انواع بلایا، مصیبت‌ها و امراض گوناگونی به لطف پروردگار نجات پیدا می‌کند. در آیه 63 سوره مبارکه انعام، خداوند می‌فرماید: «قُلْ مَنْ یُنَجِّیکُمْ مِنْ ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً لَئِنْ أَنْجانا مِنْ هذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشّاکِرینَ؛ ای پیامبر به آن‌ها بگو کیست که شما را در هنگامیکه با تضرع و از درون خود از خدا تقاضای نجات می‌کنید، نجات می‌دهد شما را از تاریکی‌های صحراها و دریاها» و در حقیقت خداوند در این آیه به نجات انسان از مشکلات دنیوی و جسمانی اشاره می‌کند.

زمانی‌فرد افزود: خداوند در آیه 40 سوره مبارکه طه نیز در رابطه با حضرت موسی(ع) می‌فرماید: ««فَنَجَّيْنَاكَ مِنَ الْغَمِّ وَفَتَنَّاكَ فُتُونًا» به یاد آور ای موسی که غم و دنیایی تو را گرفته بود و ما تو را از او نجات دادیم. در حقیقت منظور از این نجات دادن، نجات دادن حضرت موسی از مشکلی است که پس از کشتن قبطی برای حضرت رخ داد و این داستان در سوره قصص به صورت مفصل بیان شده است.

نجات و هلاکت اخروی انسان توسط خداوند

وی بیان کرد: قسم دوم نجات، نجات دادن انسان از هلاکت‌های معنوی و اخروی است. خداوند در این نوع، انسان‌ها را از عذاب خود و مشکلات معنوی نجات می‌دهد، این نوع نجات در ماجرای حضرت یونس(ع) اشاره شده است.

مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان گفت: خداوند متعال می‌تواند انسانی که مومن است و ایمان دارد را نجات دهد. حضرت سجاد(ع) در این فقره از دعا می‌فرماید که خدایا این نجات چه دنیوی و چه اخروی باشد، هر دو به دست توست و من قدرت نجات دادن خود را ندارم.

زمانی‌فرد با طرح این سؤال که چرا نجات تنها به دست خداوند صورت می‌گیرد، تأکید کرد: دلیل این امر این است که اگر انسان بخواهد از مشکلات نجات پیدا کند، به دو چیز احتیاج دارد که تنها خدای متعال از این دو مقوله برخوردار است، اولین مقوله‌ لازم در نجات، علم به تمام اموری که سبب نجات می‌شود، است.

وی ادامه داد: در حقیقت هنگامیکه انسان گرفتار مشکلی می‌شود، برای رهایی و نجات از آن باید از علم به راه حل‌ها و همچنین از یک قدرتی برخوردار باشد، اما با توجه به اینکه انسان موجودی است که نسبت به این امور محدود است، نمی‌تواند از چنین علم و قدرتی برخوردار باشد و تنها خداست که با علم و قدرت نامحدود خود می‌تواند این راه حل‌ها را بداند و انسان را از مشکلات نجات دهد.

مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان تصریح کرد: همانگونه که امروزه شاهد هستیم یک جامعه جهانی گرفتار چنین بیماری شده‌اند، اما هیچ یک هنوز نتوانسته‌اند این مسئله را حل کند، چرا که علم و قدرت آن‌ها به اندازه‌ای نیست که بتوانند با این ویروس مقابله کنند، اما زمانیکه خدای متعال با علم و قدرت نامتناهی خود برای رهایی انسان از این بیماری اراده کند، نجات برای بشریت نیز حاصل می‌شود، لذا به همین جهت است که امام سجاد(ع) می‌فرماید: «وّلاتُستّطاعُ اِلّا بِکَ» یعنی توان نجات و رهایی از مشکلات و نجات یافتن تنها در اختیار خداوند است.

عوامل نجات و هلاکت انسان

زمانی‌فرد با اشاره به عوامل نجات و هلاکت انسان از مشکلات اظهار کرد: همواره خداوند برای نجات انسان از این گرفتاری‎ها راه‌هایی را قرار داده است و اگر انسان با راهنمایی‌هایی اهل بیت(ع) این راه‌ها را متوجه شود، اینجاست که می‌تواند خدا را به کمک خود بطلبد پس خدا ما را نجات می‌دهد به‌شرط آنکه در مسیری که به واسطه اهل بیت(ع) برای ما تعیین کرده، حرکت کند و از طرفی نیز اگر این مسیر را دنبال نکند به هلاکت خواهد رسید.

وی تصریح کرد: عوامل نجات و هلاکت در دو بخش عوامل نجات و هلاکت اخروی و عوامل نجات و هلاکت دنیوی قرار می‌گیرد، اما چه عواملی باعث می‌شود که انسان در آخرت و امور معنوی نجات پیدا کند و چه عواملی موجب هلاکت او می‌شود که تمام این عوامل در روایات ما و با راهنمایی‌های معصومین(ع) برای ما بیان شده است.

مدرس حوزه علمیه خراسان اظهار کرد: مرحوم شیخ صدوق نقل می‌کند که رسول اکرم(ص) فرمودند سه چیز است که موجب هلاکت اخروی انسان می‌شود و سه چیز است که انسان را از نظر معنوی نجات می‌دهد و آن سه چیزی که انسان را در امور معنوی و از نظر روحی نجات می‌دهد این است که انسان عظمت و جلالت پروردگار را هم در آشکار و هم در پنهان داشته باشد یعنی در تمام شرایط، خود را در محضر خدای متعال ببیند و بر این اساس است که عظمت و هیبت خدای متعال مانع از این می‌شود که انسان معصیت کند.

زمانی‌فرد اضافه کرد: همچنین رسول اکرم(ص) دومین موضوعی را که موجب نجات معنوی و اخروی انسان می‌شود را میانه روی در مواقعی که انسان داراست و چه هنگامیکه انسان ندار است، بیان می‌کنند. سومین موضوعی هم که ایشان می‌فرماید این است که انسان باید در شرایط ناراحتی، خوشحالی و... از جاده عدالت خارج نشود.

وی بیان کرد: در واقع اولین عاملی که موجب هلاکت اخروی انسان می‌شود، علاقه‌ای است که انسان به مال دارد و باعث می‌شود که انسان از خدا فاصله گیرد، دومین عامل هلاکت اخروی، هوای نفسی است که انسان از او طبعیت می‌کند که در حقیقت امیال شیطانی و خواسته‌های نفسانی سبب می‌شود که انسان به هلاکت اخروی گرفتار شود و سومین عامل هم در این راستا خودخواهی است.

مدرس خارج فقه و اصول حوزه‌علمیه خراسان گفت: روایات و آیات قرآن کریم چهار عامل اساسی را برای نجات دنیوی انسان بیان می‌کند مانند صدقه که روایات زیادی هم در این خصوص وجود دارد، دعا کردن، صله رحم و چهارمین عامل نیز وجود علمای ربانی در بین مردم است.