در نشست بررسی شخصيت قرآنی شهيد صدر مطرح شد؛
پيشگامی شهيد صدر در وام‌گيری انديشه‌ها برگرفته از آموزه‌های قرآنی است
گروه بين‌الملل: از جمله خصوصيات منهج و روش آيت الله العظمی شهيد سعيد «محمد باقر صدر» در تفسير موضوعی وام‌گيری ايشان از آموزه‌های قرآنی در مواد اوليه و ساختار تمامی مباحث و انديشه‌ها است كه وی را نسبت به ديگر مفسران موضوعی محور پيشگام می‌سازد.
«سيدمنذر الحكيم» از شاگردان شهيد صدر و از مولفان و نويسندگان پركار حوزه علميه قم در نشست بررسی شخصيت قرآنی شهيد صدر كه هشتم مهرماه در سالن برگزاری نشست‌های ايكنا برگزار شد، با بيان اين مطلب گفت: حدود سال 1350ق پيش از آنكه افتخار شاگردی در محضر درس علامه شهيد سيد محمد باقر صدر را داشته باشم در نجف اشرف با نوشته‌ها و شاگردان ايشان آشنا شدم و در مجالس ويژه و خارج از درس ايشان حاضر شده و سپس در سال‌های 51 تا 53 به طور مستقيم از درس خارج فقه و اصول ايشان بهره‌مند شدم و پس از آن تاكنون با نوشته‌های معظم‌له دمساز بوده و شيفته افكار، نظريات و روش ايشان هستم.
الحكيم با اظهار اينكه بسياری از نظريات، ديدگاه‌ها و تاليفاتی كه امروزه در اختيار جامعه علمی حوزوی و دانشگاهی است مرهون بركات اين شهيد بزرگوار و توجه دقيق ايشان به بحث اساسی و مهم «روش شناسی» است، گفت: از آنجا كه اهميت مبحث روش‌شناسی در علوم مختلف مانند علم استنباط و همچنين تحليل مسائل بر كسی پوشيده نيست در حقيقت می‌توان گفت نگاه تاسيسی اين عالم پرتلاش به علم روش‌شناسی امروزه عرصههای جديد و متنوعی را برای قلم زدن در اختيار انديشمندان معاصر قرار داده است.
وی با بيان اينكه شخصيت علمی و روش استنباط شهيد صدر در استنباط مسائل بسيار ممتاز است، خاطر نشان كرد: با وجود عمر كوتاه و تاليفات محدود ايشان، تاكنون تاليفی كه جايگزين مناسبی برای انديشه‌های ايشان در زمينه اقتصاد، فلسفه، تاريخ و جامعه‌شناسی باشد، نگاشته نشده است.
الحكيم با اشاره به مظلوميت شخصيت علمی شهيد صدر گفت: كسی كه به بازخوانی و بررسی علمی منهج و روش اين شهيد بزرگوار بپردازد مظلوميت ايشان را در اين عرصه و ديگر عرصههای علمی به ويژه در حوزه پارسی‌زبانان به دليل اينكه ترجمه‌های خوبی از آثار ايشان صورت نگرفته است، آشكارا در می‌يابد.
وی در اين راستا افزود: در اين زمينه‌ها تحقيقات و بررسی‌های درخور و شايسته‌ای صورت نگرفته است و اين تا بدان حد است كه حتی ترجمه‌های مناسبی از آثار اين شهيد بزرگوار به زبان پارسی و ديگر زبان‌ها موجود نيست، البته شايد بتوان گفت كه يكی از دلايل نبود ترجمه‌های دقيق و علمی، ادبيات بسيار بالا و پيشرفته ايشان است به گونه‌ای كه ادبيات آثار ايشان برای عرب‌زبانان نيز چالشی و سنگين است و توانمندی ويژه‌ای را می‌طلبد.
اين استاد حوزه علميه با اشاره به اينكه ترجمه‌هايی كه از آثار شهيد صدر صورت گرفته ترجمه‌هايی ضعيف و تحت‌اللفظی و از نظر مفهومی بسيار نارسا است، خاطر نشان كرد: اين موضوع آسيب جدی و خسارت بزرگی را به حوزه علميه و مجامع دانشگاهی وارد ساخته است كه اميدواريم با برگزاری هر چه بيشتر چنين نشست‌هايی و توجه بيشتر به اين شخصيت بزرگوار مقداری از گره‌های اين معضل باز شود.
وی در ادامه اين مطلب تصريح كرد: بنده كه بيش از سی سال است با متون ايشان دمساز هستم، هنگام مراجعه به آنها همواره نوآوری‌های علامه شهيد را از لحاظ قدرت و ساختار علمی احساس می‌كنم به گونه‌ای كه پس از طی چند دهه نه تنها اين ادبيات و نظريات كهنه نشده‌اند، بلكه خيلی‌ها هنوز به مرحله احاطه و ادراك اين متون و تحليل كامل آنها دست نيافته‌اند.
سيد منذر الحكيم اظهار كرد: جهت ديگری كه بر مظلوميت علمی اين شهيد فرزانه می‌افزايد غربت بعضی از تأليفات گران‌سنگ و توليدات بسيار مهم علمی ايشان در حوزههای علميه و دانشگاه‌هاست كه به عنوان نمونه می‌توان به كتاب «الأسس المنطقية للإستقراء» - كه با عنوان «منطق استقرا» توسط «محسن غرويان» به فارسی برگردان شده است – اشاره نمود كه تاكنون استادی را نديدم كه توان فراگيری و تدريس اين كتاب و نظريه مطرح شده در آن را داشته باشد به همين دليل نظريه‌پردازی ايشان در اين كتاب همچنان بكر باقی مانده و به صحنه علمی معاصر جامعه ما وارد نشده است، شايد بتوان گفت يكی از علل وارد نشدن اين گونه كتب علمی و نظريات بديع در فضاهای علمی امروز، نبود و يا كمبود اساتيد در خور و توانمند برای ترويج و تعليم اين گونه آثار است.
استاد جامعة الزهرا در بخش ديگری از اين نشست به شرح مختصری از تفسير موضوعی پرداخت و گفت: درباره تفسير موضوعی و نگاه و نظريات شهيد صدر در اين باب به عنوان مقدمه بايد گفت با بررسی سير تاريخی تفسير موضوعی سه مفهوم و معنا را می‌توان برای تعريف اين نوع تفسير ارائه كرد: معنای اول كه برخی از مفسران معاصر آن را به كار برده‌اند ناظر به بررسی، تبيين و تفكيك موضوعات و محورهای اساسی موجود در يك سوره از قرآن است كه به عنوان نمونه می‌توان به كار «محمد عبدالله دراز» در كتاب «النبأ العظيم» كه شامل تفسير سوره بقره است اشاره نمود، ايشان كار خويش را به عنوان تفسير موضوعی مطرح می‌كند، در حالی‌كه می‌توان گفت اثر وی تفسير ترتيبی موضوعات مطرح شده در يك سوره و طبقه بندی آنها است.
وی تو ضيح داد: معنای دوم تفسير موضوعی شامل انتخاب يك موضوع، استخراج تمام يا برخی از آيات ناظر به اين موضوع و سپس چينش اين آيات به نحو منطقی در كنار هم و ايجاد يك بحث منظم پيرامون موضوع انتخاب شده است و تاريخچه اين نوع تفسير موضوعی را شايد بتوان تا عصر صدور روايات اهل بيت(عليهم السلام) پی‌گيری نمود چرا كه در ميان روايات رسيده از ائمه(ع) اين گونه استفاده از آيات قرآن كريم فراوان ديده می‌شود.
الحكيم خطبه‌هاى اميرالمؤمنين(عليه السلام) در نهج البلاغه در وصف متقين يا ساير موضوعات قرآنى همچنين روايات تبيين كننده جهاد و يا حديث عقل و جهل از امام كاظم(ع) به هشام بن حكم را در دسته اين نوع تفسير موضوعی دانست و افزود: تفسير ائمه(ع) به اين نحو منشأ بركت كار مفسران معاصر بوده است كه می‌توان تفاسير موضوعی معاصر را در ذيل معنای دوم تفسير موضوعی جای داد، و اما معنای سوم تفسير موضوعی كه عرصه نوآوری شهيد صدر است را می‌توان اين گونه شرح داد: اين شهيد مفسر در كتاب «المدرسة القرآنية» كه شامل 14 جلسه از سلسله بحث‌های ايشان پيرامون تفسير موضوعی است، به روش‌شناسی علمی تفسير ترتيبى و موضوعی می‌پردازد، يعنی به ارزيابی، تعريف، شناخت ابزار دستيابی به تفسير موضوعی و سپس به مقايسه آن با تفسير ترتيبی می‌پردازد.
استاد دانشگاه جهانی آل البيت(ع) پيرامون ويژگی برجسته شهيد صدر نسبت به ساير مفسران حوزه تفسير موضوعی عنوان كرد: اين شهيد بزرگوار علاوه بر رويكرد علمی به بحث تفسير موضوعی و تبيين علمی زيرساخت‌های اساسی اين دانش و توجه به اصل اساسی روش‌شناسی در فرآيندهای علمی، نسبت به ديگر مفسران يك گام پيش‌تر رفته و علاوه بر مطرح نمودن موضوعاتی كه به‌طور صريح در قرآن ذكر شده، به طرح موضوعاتی می‌پردازد كه به طور مستقيم و صريح نيامده ولی ممكن است به گونه‌ای به اسباب و لوازم آن در قرآن اشاره شده باشد كه البته اين امر ويژگی ممتاز و نوآوری ايشان در اين عرصه بشمار می رود.
وی در توضيح بيشتر افزود: در حقيقت ايشان موضوعات مورد نياز و محل ابتلای جامعه را كه در قرآن به طور مستقيم از آنها سخن نرفته، مطرح می‌سازد و حل آنها را از قرآن اين كتاب كامل و جامع الهی كه راهكار تمام مشكلات زمانه‌های مختلف در آن ذكر شده است، استنباط و استخراج می‌كند و به ما ارائه می‌نمايد مثلا در كتاب «اقتصادنا» با طرح نظريه اقتصاد اسلامی به روش استنباط و ارائه يك نظام اقتصادی مورد نياز جامعه از قرآن كريم می پردازد.
استاد جامعة المصطفی(ص) العالميه با تاكيد بر اينكه اين معنا از تفسير موضوعی و اين منهج بسيار دقيق است، گفت: معنای سوم تفسير موضوعی نياز به پيش فرض‌ها و مقدماتی دارد كه تامين آنها ضروری و حياتی است و در حقيقت يك مفسر قرآن در اين عرصه كه شهيد صدر ارائه می‌نمايد (يعنی احكام يك موضوع كه در قرآن كريم به صورت منصوص نيامده است از اين كتاب شريف) بايد دو تخصص داشته باشد؛ اولا: بايد يك قرآن پژوه مسلط بر روش و قواعد و اصول استنباط از قرآن كريم باشد، و ثانيا: بايد در آن عرصه علمی كه می‌خواهد قوانين قرآنی آن را استخراج كند، متخصص باشد، يعنی يك اقتصاددان قرآن‌شناس می‌تواند نظريه اقتصادی اسلام را از قرآن استخراج كند و يك جامعه شناس قرآن‌پژوه، قادر به استنباط و استخراج نظريه اجتماعی اسلام از اين كتاب مقدس است.
اين مولف و انديشمند قرآنی در بخش ديگری از سخنان خويش با اشاره به اين مطلب كه شهيد صدر با يك روش قابل دفاع علمی به استنباط اين موضوعات از قرآن می‌پردازد و حتی نظرياتی را در اين زمينه ارائه می‌نمايد، عنوان كرد: شهيد محمد باقر صدر خود با مطرح نمودن دو نمونه كليدی و سرنوشت‌ساز در ساحت انديشه و نياز‌های علمی معاصر يعنی «جامعه» و «سنت‌های تاريخی» اقدام به تبيين اين منهج و توليد نمونه عملی برای اين نظريه نمود.
سيد منذر الحكيم با اشاره به چالش اساسی كه ممكن است در اين جا رخ نمايد، در توضيح اين چالش گفت: احتمال ورود تجربه‌های بشری در تفسير قرآن از جمله اشكالاتی است كه به اين نوع تفسير موضوعی وارد می‌شود كه اين اشكال با مقدمات ضروری مطرح شده برای اين نوع از تفسير برطرف می‌گردد، به اين بيان كه اساسا اين اشكال در جايی مطرح است كه جامعه‌شناس و يا اقتصاددانی كه روش استنباط از قرآن را به طور تخصصی فرا نگرفته باشد به توليد نظريات بر پايه متون قرآنی بپردازد، طبيعی است كه در چنين فرضی ممكن است اين آسيب و چالش را در پيش روی خود داشته باشد و گرفتار تفسير به رأی شود و تجربيات بشری را به جای آموخته‌های وحيانی مطرح كند.
وی در ادامه افزود: شهيد سيد محمد باقر صدر در ذيل آسيب‌شناسی تفسير موضوعی، آشنا بودن مفسر به تفسير ترتيبی را از جمله مقدمات و لوازم تفسير موضوعی می‌داند و به نظر ايشان مفسر موضوعی بايد توان فهم سياق آيات، لوازم تفسير، چگونگی تفسير، معانی واژگان و عبارات قرآنی و اسباب نزول را برای بهره‌مندی از آن در تفسير خويش داشته باشد.
نويسنده پركار حوزه علميه وام‌گيری شهيد محمد باقر صدر را از قرآن در مواد اوليه و ساختار مباحث و انديشه‌های خويش را از ديگر خصوصيات منهج و روش شهيد محمد باقر صدر در تفسير موضوعی خواند و افزود: اين وام‌گيری شيوه او را ممتاز نموده و ايشان را نسبت به ديگر مفسران تفاسير موضوعی پيشگام می‌سازد.
وی اين مطلب را نشان دهنده اين موضوع دانست كه تفسير موضوعی نزد شهيد صدر در مقايسه با مفسرين معاصر كه ساختار تفاسير موضوعی آنان فلسفی، كلامی و يا علمی - تجربی است، از اهميت ويژه‌ای برخوردار است، وی همچنين در ادامه افزود: اين مفسران ساختار تفسيری خويش را از خود قرآن نگرفته‌‌اند و فقط مطالب خويش را مستند به آيات قرآنی كرده‌اند؛ در حاليكه با بررسی نگاشته‌ها و انديشه‌های شهيد صدر در می‌يابيم كه ايشان معتقد به قرآنی بودن ساختار تفسير موضوعی و هماهنگی كامل آن با قرآن كريم است.
وی همچنين اظهار كرد: بسياری از بحث‌های ايشان هيچ آيه قرآنی را شامل نمی‌شود ولی در حقيقت روح، نگاه و هويت بحث قرآنی است، و اين روش ادامه مسير تفسير اهل بيت (عليهم السلام) است، مثلا محتوای خطبه متقين اميرمؤمنان(ع) قرآنی است ولی حضرت امير(ع) از آيات قرآنی فراوانى در كلام خويش استفاده نكرده است.
اين انديشمند قرآنی افزود: مشروح اين نوآوری شهيد صدر در بيان انديشه‌های خويش تحت تاثير روش قرآن و با محتوای قرآنی را در ادبيات اين شهيد فرزانه و نگاشته‌های ايشان به صورت آشكار مشاهده نمود، مثلا ايشان با اخذ مفهوم مهمی همچون جامعه از قرآن، الهی بودن هويت اين جامعه را نيز مطرح می‌كند و اين صبغه را در تمام بحث‌های علمی ايشان می‌توان ديد كه اين امر بر خلاف رنگ فلسفی جامعه‌شناسی قرآنی ديگر مفسران است.
سيد منذر الحكيم اوج نوآوری شهيد صدر در حوزه تفسير موضوعی را گذر از مرحله نظريه‌پردازی و ارائه ساختار برای نظام اجتماعی دانست و افزود: جمهوری اسلامی ايران وامدار اين حركت علمی پويا و همگام با زمان نزد اين شهيد بزرگوار است و شالوده اين نظام سياسی در قانون اساسی مرهون يكی از جزوات اين انديشمند شهيد است كه قبل از تصويب قانون اساسی به محضر امام امت حضرت امام خمينی(قدس سره الشريف) تقديم شد.
ايشان در توضيح بيشتر اين مطلب افزود: در حقيقت اين جزوه طرح يك نظام اسلامی سياسی به‌روز در عصر غيبت است كه ايده ی آن را بر اساس نظريه‌ای كه در جامعه شناسی قرآنی به آن رسيده بود، طراحی نموده است، و شايد به جرأت بتوان گفت كه پيش از شهيد صدر، هيچ ايده‌ای كه سازگار با تحولات اجتماعی معاصر باشد در اين زمينه طراحی نشده بود.
يادْآوری می‌شود در اين سلسله نشست‌ها كه با همكاری سرويس بين‌الملل خبرگزاری ايكنا برگزار می‌شود، انديشه‌های قرآنی شهيد صدر از جمله تفسير موضوعی وی با حضور كارشناسان و شاگردان اين عالم فرزانه جهان اسلام بررسی می‌شود.
حجت‌الاسلام و المسلمين سيدمنذر الحكيم در سال 1332 ه.ش در شهر مقدس كربلا متولد و علوم حوزوی و دينی را در حوزههای نجف و قم سپری كرده است و از محضر اساتيد بزرگی همچون حضرت امام خمينی(ره)، سيد محمد باقر صدر، آيت الله العظمی سيد ابوالقاسم خوئی بهره برده است.
وی تاكنون با ده‌ها موسسه و مركز پژوهشی مانند مجمع جهانی اهل بيت(ع)، مديريت برنامه‌ريزی و آموزش در مجمع انديشه اسلامی، مركز مديريت حوزههای علميه خواهران و مديريت فقه خانواده در جامعة مصطفی(ص) العالمية و مديريت فقه در دانشگاه مجازی المصطفی(ص) همكاری داشته است.
از كتب و مقالات سيد منذر الحكيم می‌توان به «معالم المجتمع المسلم فی سورة الحمد»، «نگاه جامع امام خمينی (قدس) به قرآن كريم»، «تاريخ‌نگری و تاريخ‌نگاری در قرآن كريم» و «قصه‌های قرآن كريم؛ ترجمه قصص القرآن شهيد آية الله السيد محمد باقر الحكيم» اشاره كرد.
الحكيم با اظهار اينكه بسياری از نظريات، ديدگاه‌ها و تاليفاتی كه امروزه در اختيار جامعه علمی حوزوی و دانشگاهی است مرهون بركات اين شهيد بزرگوار و توجه دقيق ايشان به بحث اساسی و مهم «روش شناسی» است، گفت: از آنجا كه اهميت مبحث روش‌شناسی در علوم مختلف مانند علم استنباط و همچنين تحليل مسائل بر كسی پوشيده نيست در حقيقت می‌توان گفت نگاه تاسيسی اين عالم پرتلاش به علم روش‌شناسی امروزه عرصههای جديد و متنوعی را برای قلم زدن در اختيار انديشمندان معاصر قرار داده است.
وی با بيان اينكه شخصيت علمی و روش استنباط شهيد صدر در استنباط مسائل بسيار ممتاز است، خاطر نشان كرد: با وجود عمر كوتاه و تاليفات محدود ايشان، تاكنون تاليفی كه جايگزين مناسبی برای انديشه‌های ايشان در زمينه اقتصاد، فلسفه، تاريخ و جامعه‌شناسی باشد، نگاشته نشده است.
الحكيم با اشاره به مظلوميت شخصيت علمی شهيد صدر گفت: كسی كه به بازخوانی و بررسی علمی منهج و روش اين شهيد بزرگوار بپردازد مظلوميت ايشان را در اين عرصه و ديگر عرصههای علمی به ويژه در حوزه پارسی‌زبانان به دليل اينكه ترجمه‌های خوبی از آثار ايشان صورت نگرفته است، آشكارا در می‌يابد.
وی در اين راستا افزود: در اين زمينه‌ها تحقيقات و بررسی‌های درخور و شايسته‌ای صورت نگرفته است و اين تا بدان حد است كه حتی ترجمه‌های مناسبی از آثار اين شهيد بزرگوار به زبان پارسی و ديگر زبان‌ها موجود نيست، البته شايد بتوان گفت كه يكی از دلايل نبود ترجمه‌های دقيق و علمی، ادبيات بسيار بالا و پيشرفته ايشان است به گونه‌ای كه ادبيات آثار ايشان برای عرب‌زبانان نيز چالشی و سنگين است و توانمندی ويژه‌ای را می‌طلبد.
اين استاد حوزه علميه با اشاره به اينكه ترجمه‌هايی كه از آثار شهيد صدر صورت گرفته ترجمه‌هايی ضعيف و تحت‌اللفظی و از نظر مفهومی بسيار نارسا است، خاطر نشان كرد: اين موضوع آسيب جدی و خسارت بزرگی را به حوزه علميه و مجامع دانشگاهی وارد ساخته است كه اميدواريم با برگزاری هر چه بيشتر چنين نشست‌هايی و توجه بيشتر به اين شخصيت بزرگوار مقداری از گره‌های اين معضل باز شود.
وی در ادامه اين مطلب تصريح كرد: بنده كه بيش از سی سال است با متون ايشان دمساز هستم، هنگام مراجعه به آنها همواره نوآوری‌های علامه شهيد را از لحاظ قدرت و ساختار علمی احساس می‌كنم به گونه‌ای كه پس از طی چند دهه نه تنها اين ادبيات و نظريات كهنه نشده‌اند، بلكه خيلی‌ها هنوز به مرحله احاطه و ادراك اين متون و تحليل كامل آنها دست نيافته‌اند.
سيد منذر الحكيم اظهار كرد: جهت ديگری كه بر مظلوميت علمی اين شهيد فرزانه می‌افزايد غربت بعضی از تأليفات گران‌سنگ و توليدات بسيار مهم علمی ايشان در حوزههای علميه و دانشگاه‌هاست كه به عنوان نمونه می‌توان به كتاب «الأسس المنطقية للإستقراء» - كه با عنوان «منطق استقرا» توسط «محسن غرويان» به فارسی برگردان شده است – اشاره نمود كه تاكنون استادی را نديدم كه توان فراگيری و تدريس اين كتاب و نظريه مطرح شده در آن را داشته باشد به همين دليل نظريه‌پردازی ايشان در اين كتاب همچنان بكر باقی مانده و به صحنه علمی معاصر جامعه ما وارد نشده است، شايد بتوان گفت يكی از علل وارد نشدن اين گونه كتب علمی و نظريات بديع در فضاهای علمی امروز، نبود و يا كمبود اساتيد در خور و توانمند برای ترويج و تعليم اين گونه آثار است.
استاد جامعة الزهرا در بخش ديگری از اين نشست به شرح مختصری از تفسير موضوعی پرداخت و گفت: درباره تفسير موضوعی و نگاه و نظريات شهيد صدر در اين باب به عنوان مقدمه بايد گفت با بررسی سير تاريخی تفسير موضوعی سه مفهوم و معنا را می‌توان برای تعريف اين نوع تفسير ارائه كرد: معنای اول كه برخی از مفسران معاصر آن را به كار برده‌اند ناظر به بررسی، تبيين و تفكيك موضوعات و محورهای اساسی موجود در يك سوره از قرآن است كه به عنوان نمونه می‌توان به كار «محمد عبدالله دراز» در كتاب «النبأ العظيم» كه شامل تفسير سوره بقره است اشاره نمود، ايشان كار خويش را به عنوان تفسير موضوعی مطرح می‌كند، در حالی‌كه می‌توان گفت اثر وی تفسير ترتيبی موضوعات مطرح شده در يك سوره و طبقه بندی آنها است.
وی تو ضيح داد: معنای دوم تفسير موضوعی شامل انتخاب يك موضوع، استخراج تمام يا برخی از آيات ناظر به اين موضوع و سپس چينش اين آيات به نحو منطقی در كنار هم و ايجاد يك بحث منظم پيرامون موضوع انتخاب شده است و تاريخچه اين نوع تفسير موضوعی را شايد بتوان تا عصر صدور روايات اهل بيت(عليهم السلام) پی‌گيری نمود چرا كه در ميان روايات رسيده از ائمه(ع) اين گونه استفاده از آيات قرآن كريم فراوان ديده می‌شود.
الحكيم خطبه‌هاى اميرالمؤمنين(عليه السلام) در نهج البلاغه در وصف متقين يا ساير موضوعات قرآنى همچنين روايات تبيين كننده جهاد و يا حديث عقل و جهل از امام كاظم(ع) به هشام بن حكم را در دسته اين نوع تفسير موضوعی دانست و افزود: تفسير ائمه(ع) به اين نحو منشأ بركت كار مفسران معاصر بوده است كه می‌توان تفاسير موضوعی معاصر را در ذيل معنای دوم تفسير موضوعی جای داد، و اما معنای سوم تفسير موضوعی كه عرصه نوآوری شهيد صدر است را می‌توان اين گونه شرح داد: اين شهيد مفسر در كتاب «المدرسة القرآنية» كه شامل 14 جلسه از سلسله بحث‌های ايشان پيرامون تفسير موضوعی است، به روش‌شناسی علمی تفسير ترتيبى و موضوعی می‌پردازد، يعنی به ارزيابی، تعريف، شناخت ابزار دستيابی به تفسير موضوعی و سپس به مقايسه آن با تفسير ترتيبی می‌پردازد.
استاد دانشگاه جهانی آل البيت(ع) پيرامون ويژگی برجسته شهيد صدر نسبت به ساير مفسران حوزه تفسير موضوعی عنوان كرد: اين شهيد بزرگوار علاوه بر رويكرد علمی به بحث تفسير موضوعی و تبيين علمی زيرساخت‌های اساسی اين دانش و توجه به اصل اساسی روش‌شناسی در فرآيندهای علمی، نسبت به ديگر مفسران يك گام پيش‌تر رفته و علاوه بر مطرح نمودن موضوعاتی كه به‌طور صريح در قرآن ذكر شده، به طرح موضوعاتی می‌پردازد كه به طور مستقيم و صريح نيامده ولی ممكن است به گونه‌ای به اسباب و لوازم آن در قرآن اشاره شده باشد كه البته اين امر ويژگی ممتاز و نوآوری ايشان در اين عرصه بشمار می رود.
وی در توضيح بيشتر افزود: در حقيقت ايشان موضوعات مورد نياز و محل ابتلای جامعه را كه در قرآن به طور مستقيم از آنها سخن نرفته، مطرح می‌سازد و حل آنها را از قرآن اين كتاب كامل و جامع الهی كه راهكار تمام مشكلات زمانه‌های مختلف در آن ذكر شده است، استنباط و استخراج می‌كند و به ما ارائه می‌نمايد مثلا در كتاب «اقتصادنا» با طرح نظريه اقتصاد اسلامی به روش استنباط و ارائه يك نظام اقتصادی مورد نياز جامعه از قرآن كريم می پردازد.
استاد جامعة المصطفی(ص) العالميه با تاكيد بر اينكه اين معنا از تفسير موضوعی و اين منهج بسيار دقيق است، گفت: معنای سوم تفسير موضوعی نياز به پيش فرض‌ها و مقدماتی دارد كه تامين آنها ضروری و حياتی است و در حقيقت يك مفسر قرآن در اين عرصه كه شهيد صدر ارائه می‌نمايد (يعنی احكام يك موضوع كه در قرآن كريم به صورت منصوص نيامده است از اين كتاب شريف) بايد دو تخصص داشته باشد؛ اولا: بايد يك قرآن پژوه مسلط بر روش و قواعد و اصول استنباط از قرآن كريم باشد، و ثانيا: بايد در آن عرصه علمی كه می‌خواهد قوانين قرآنی آن را استخراج كند، متخصص باشد، يعنی يك اقتصاددان قرآن‌شناس می‌تواند نظريه اقتصادی اسلام را از قرآن استخراج كند و يك جامعه شناس قرآن‌پژوه، قادر به استنباط و استخراج نظريه اجتماعی اسلام از اين كتاب مقدس است.
اين مولف و انديشمند قرآنی در بخش ديگری از سخنان خويش با اشاره به اين مطلب كه شهيد صدر با يك روش قابل دفاع علمی به استنباط اين موضوعات از قرآن می‌پردازد و حتی نظرياتی را در اين زمينه ارائه می‌نمايد، عنوان كرد: شهيد محمد باقر صدر خود با مطرح نمودن دو نمونه كليدی و سرنوشت‌ساز در ساحت انديشه و نياز‌های علمی معاصر يعنی «جامعه» و «سنت‌های تاريخی» اقدام به تبيين اين منهج و توليد نمونه عملی برای اين نظريه نمود.
سيد منذر الحكيم با اشاره به چالش اساسی كه ممكن است در اين جا رخ نمايد، در توضيح اين چالش گفت: احتمال ورود تجربه‌های بشری در تفسير قرآن از جمله اشكالاتی است كه به اين نوع تفسير موضوعی وارد می‌شود كه اين اشكال با مقدمات ضروری مطرح شده برای اين نوع از تفسير برطرف می‌گردد، به اين بيان كه اساسا اين اشكال در جايی مطرح است كه جامعه‌شناس و يا اقتصاددانی كه روش استنباط از قرآن را به طور تخصصی فرا نگرفته باشد به توليد نظريات بر پايه متون قرآنی بپردازد، طبيعی است كه در چنين فرضی ممكن است اين آسيب و چالش را در پيش روی خود داشته باشد و گرفتار تفسير به رأی شود و تجربيات بشری را به جای آموخته‌های وحيانی مطرح كند.
وی در ادامه افزود: شهيد سيد محمد باقر صدر در ذيل آسيب‌شناسی تفسير موضوعی، آشنا بودن مفسر به تفسير ترتيبی را از جمله مقدمات و لوازم تفسير موضوعی می‌داند و به نظر ايشان مفسر موضوعی بايد توان فهم سياق آيات، لوازم تفسير، چگونگی تفسير، معانی واژگان و عبارات قرآنی و اسباب نزول را برای بهره‌مندی از آن در تفسير خويش داشته باشد.
نويسنده پركار حوزه علميه وام‌گيری شهيد محمد باقر صدر را از قرآن در مواد اوليه و ساختار مباحث و انديشه‌های خويش را از ديگر خصوصيات منهج و روش شهيد محمد باقر صدر در تفسير موضوعی خواند و افزود: اين وام‌گيری شيوه او را ممتاز نموده و ايشان را نسبت به ديگر مفسران تفاسير موضوعی پيشگام می‌سازد.
وی اين مطلب را نشان دهنده اين موضوع دانست كه تفسير موضوعی نزد شهيد صدر در مقايسه با مفسرين معاصر كه ساختار تفاسير موضوعی آنان فلسفی، كلامی و يا علمی - تجربی است، از اهميت ويژه‌ای برخوردار است، وی همچنين در ادامه افزود: اين مفسران ساختار تفسيری خويش را از خود قرآن نگرفته‌‌اند و فقط مطالب خويش را مستند به آيات قرآنی كرده‌اند؛ در حاليكه با بررسی نگاشته‌ها و انديشه‌های شهيد صدر در می‌يابيم كه ايشان معتقد به قرآنی بودن ساختار تفسير موضوعی و هماهنگی كامل آن با قرآن كريم است.
وی همچنين اظهار كرد: بسياری از بحث‌های ايشان هيچ آيه قرآنی را شامل نمی‌شود ولی در حقيقت روح، نگاه و هويت بحث قرآنی است، و اين روش ادامه مسير تفسير اهل بيت (عليهم السلام) است، مثلا محتوای خطبه متقين اميرمؤمنان(ع) قرآنی است ولی حضرت امير(ع) از آيات قرآنی فراوانى در كلام خويش استفاده نكرده است.
اين انديشمند قرآنی افزود: مشروح اين نوآوری شهيد صدر در بيان انديشه‌های خويش تحت تاثير روش قرآن و با محتوای قرآنی را در ادبيات اين شهيد فرزانه و نگاشته‌های ايشان به صورت آشكار مشاهده نمود، مثلا ايشان با اخذ مفهوم مهمی همچون جامعه از قرآن، الهی بودن هويت اين جامعه را نيز مطرح می‌كند و اين صبغه را در تمام بحث‌های علمی ايشان می‌توان ديد كه اين امر بر خلاف رنگ فلسفی جامعه‌شناسی قرآنی ديگر مفسران است.
سيد منذر الحكيم اوج نوآوری شهيد صدر در حوزه تفسير موضوعی را گذر از مرحله نظريه‌پردازی و ارائه ساختار برای نظام اجتماعی دانست و افزود: جمهوری اسلامی ايران وامدار اين حركت علمی پويا و همگام با زمان نزد اين شهيد بزرگوار است و شالوده اين نظام سياسی در قانون اساسی مرهون يكی از جزوات اين انديشمند شهيد است كه قبل از تصويب قانون اساسی به محضر امام امت حضرت امام خمينی(قدس سره الشريف) تقديم شد.
ايشان در توضيح بيشتر اين مطلب افزود: در حقيقت اين جزوه طرح يك نظام اسلامی سياسی به‌روز در عصر غيبت است كه ايده ی آن را بر اساس نظريه‌ای كه در جامعه شناسی قرآنی به آن رسيده بود، طراحی نموده است، و شايد به جرأت بتوان گفت كه پيش از شهيد صدر، هيچ ايده‌ای كه سازگار با تحولات اجتماعی معاصر باشد در اين زمينه طراحی نشده بود.
يادْآوری می‌شود در اين سلسله نشست‌ها كه با همكاری سرويس بين‌الملل خبرگزاری ايكنا برگزار می‌شود، انديشه‌های قرآنی شهيد صدر از جمله تفسير موضوعی وی با حضور كارشناسان و شاگردان اين عالم فرزانه جهان اسلام بررسی می‌شود.
حجت‌الاسلام و المسلمين سيدمنذر الحكيم در سال 1332 ه.ش در شهر مقدس كربلا متولد و علوم حوزوی و دينی را در حوزههای نجف و قم سپری كرده است و از محضر اساتيد بزرگی همچون حضرت امام خمينی(ره)، سيد محمد باقر صدر، آيت الله العظمی سيد ابوالقاسم خوئی بهره برده است.
وی تاكنون با ده‌ها موسسه و مركز پژوهشی مانند مجمع جهانی اهل بيت(ع)، مديريت برنامه‌ريزی و آموزش در مجمع انديشه اسلامی، مركز مديريت حوزههای علميه خواهران و مديريت فقه خانواده در جامعة مصطفی(ص) العالمية و مديريت فقه در دانشگاه مجازی المصطفی(ص) همكاری داشته است.
از كتب و مقالات سيد منذر الحكيم می‌توان به «معالم المجتمع المسلم فی سورة الحمد»، «نگاه جامع امام خمينی (قدس) به قرآن كريم»، «تاريخ‌نگری و تاريخ‌نگاری در قرآن كريم» و «قصه‌های قرآن كريم؛ ترجمه قصص القرآن شهيد آية الله السيد محمد باقر الحكيم» اشاره كرد.
