استقبال چینی‌ها از ترجمه منظوم قرآن غیرمنتظره بود
شعب خارجی: پس از چاپ ترجمه منظوم سوره‌های کوچک قرآن بیش از صدها نامه دریافت کردم که این شیوه نگارش ترجمه را می‌پسندیدند و استقبال و تشویق آنان باعث شد که با این سبک کل قرآن را ترجمه کنم.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، پروفسور «یحیی صنوبر لین سونگ»، مترجم منظوم قرآن کریم به زبان چینی هفته گذشته در چین دار فانی را وداع گفت، مراسم تشییع و تدفین وی در مسجد «نیوجیه» و قبرستان مسلمانان پکن با حضور تعداد زیادی از علمای دینی و اساتید دانشگاهی و مسلمانان محلی برگزار شد.
محمد‌رسول الماسیه، رایزن فرهنگی کشورمان در پکن به نمایندگی از سفارت ایران در این مراسم حضور یافت و به همسر و فرزندان آن مرحوم تسلیت گفته و ابراز همدردی کرد.
لین سونگ چند سال پیش درخواست ایکنا برای مصاحبه را پذیرفت و به سؤالاتی در حوزه روند قرآن‌پژوهی در چین پاسخ داد، اینک به بهانه درگذشت این مترجم شهیر قرآن مصاحبه لین سونگ از نظر می‌گذرد؛
وی در ابتدای این مصاحبه ضمن ابراز خرسندی از افزایش محققان قرآنی در چین و نیز روشنفکران بازنشسته که تجربه‌هایشان از فهم قرآن را نوشته و در روزنامه ها و مجلات به چاپ می‌رسانند، گفت: این افراد نه تنها در مناطق مسلمان‌نشین؛ بلکه در مناطق دیگر چین نیز اقدام به انتشار آثار و مقاله‌های خود می‌کنند؛ برای مثال پروفسور «Jin wei de» که ساکن شهر «Nan jing » است نوشته‌های خود درمورد قرآن را گردآوری و به صورت آثار منتخب تألیف کرده است و یا «Meng jian qiu » که یک جلد حدوداً 400 صفحه‌ای «یادداشت‌های خواندن قرآن» را منتشرکرد؛ در شهر «Fu sheng» استان «Liao ning» نیز می‌توان مقاله‌های افراد بازنشسته را در مطبوعات مشاهده کرد.
این مترجم و اندیشمند قرآنی در تکمیل سخنانش این گونه توضیح داد: گرچه تعداد مترجمان و یا قرآن‌پژوهان بسیار است؛ ولی کسانی که به کار تحقیق منظم و برنامه‌ریزی شده قرآنی مشغول باشند، اندک هستند؛ در قرن بیستم به جز 14 نوع ترجمه قرآن به زبان چینی، ترجمه‌هایی به زبان‌های «اویغور»، «قزاق» و «قرقیزی» نیز به چاپ رسید یعنی در حال حاضر 17 نوع ترجمه قرآن در چین وجود دارد؛ اما از میان این ترجمه‌ها سه ترجمه از شهرت بیشتری برخوردار است که متعلق به «Ma jing peng» ،«Ma zhonggang » و «li jing yuan» است.
وی تفاوت‌های موجود میان این ترجمه‌ها را چنین شرح داد: با بررسی ترجمه‌ها می‌بینیم که برخی بر ترجمه متن اصلی قرآن تأکید دارند و برخی دیگر به تفسیر آن؛ برای مثال «Ma zhong gang» اهل «Kun ming» بر تفسیر قرآن بر مبنای حدیث معتقد است و رجوع به احادیث برای ترجمه را کافی می‌داند؛ درحالی که «Zhong chengqian» اعتقاد دارد، نمی‌توان فقط از احادیث برای ترجمه و تفسیر قرآن استفاده کرد؛ بلکه باید از نتایج تحقیقات علمی درباره قرآن که تاکنون به دست‌آمده نیز بهره‌مند شد.
موافقان و مخالفان تعدد ترجمه قرآن در چین
پروفسور لین سونگ اندیشمندان مسلمان چین را به دو گروه تقسیم کرد: یک گروه موافق تعدد ترجمه هستند و معتقدند که هر چه ترجمه بیشتر باشد، بهتر و مفیدتر است؛ آن ها بر این عقیده‌اند که قرآن سخن خداوند است که به زبان عربی نازل شده و هیچ ترجمه‌ای هرچند خوب را هم نمی‌توان با اصل متن برابر دانست، بنابراین باید با تلاش مستمر، به مرور زمان و همراه با تکامل دانش علمی بشر، آن را بهبود بخشید، بدین ترتیب هرچه درخواست برای ترجمه بیشتر باشد، ترجمه‌های بهتری ارائه می‌شود و از میان این تعداد می‌توان بهترین را برگزید.
وی در همین راستا «Bai shou yi»، مورخ معروف مسلمان چینی را جزو موافقین تعدد ترجمه‌ها دانست و افزود: «بای شو یی» معتقد است قرآن هرچه بیشتر ترجمه شود، بهتراست؛ چراکه به عقیده او انجیل نیز تاکنون چند صد بار ترجمه شده و بیش از صدها بار به چاپ رسیده است؛ اما ترجمه‌هایی که امروز از این کتاب مقدس روانه بازار می‌شوند، کیفیت بسیار بهتری نسبت به ترجمه‌های پیشین دارند.
مترجم چینی قرآن در ادامه، دیدگاه گروه دوم یعنی مخالفان تعدد ترجمه را چنین توصیف کرد: این عده معتقدند که در حال حاضر ترجمه‌های قرآن بسیار زیاد است و خوانندگان نمی‌توانند تمام آن را مطالعه کنند، پس چرا نیرو، انرژی و منابع مالی را هدر دهیم؟ البته باید بگویم تعداد کسانی که این دیدگاه را دارند بسیار زیاد است؛ برای مثال «Zhong ming de» اهل تایوان(چین تایپه) درخواست کرده که ترجمه قرآن را متوقف کنند؛ زیرا به عقیده او ترجمه‌های قرآن کافی است و دیگر احتیاجی نیست مترجمان وقتشان را صرف این امر کنند.
وی اظهار کرد: این دو دیدگاه گرچه با یکدیگر تناقض دارند ولی هر دو قابل احترام هستند؛ چراکه اختلاف‌نظر امری طبیعی است؛ اما نباید به سرزنش و تفرقه بیانجامد؛ با این وجود متأسفانه این دو گروه اصل احترام را رعایت نکرده و به متهم‌کردن یکدیگر پرداختند؛ برای مثال گروه اول، گروه دیگر را متهم کرد که فقط بر حدس‌ها و نظریات خود استوار است و می‌خواهد نظریه جدیدی ارائه دهد تا مشهور شود و این بینش نسبت به تفسیر قرآن هم به دلیل عدم جدیت آنها است؛ در مقابل، گروه دوم نیز گروه اول را متهم کرد که در فضای بسته، عقب‌مانده و سنتی است و هیچ نوآوری و پیشرفتی ندارد؛ دنیا در حال تحول است، بنابراین در تفسیر هم باید از علم و فن‌آوری استفاده شود؛ از این رو درباره تفسیر، این دو نوع نظر متناقض وجود دارد و همیشه اختلاف‌برانگیز است.
پروفسور لین سونگ با بیان این که نیت هردو گروه خیرخواهانه و هدف اصلی آنها حفظ ارزش و عزت قرآن و ارائه ترجمه‌های خوب و مناسب از این کتاب مقدس است، اظهار کرد: من نیز در مورد تعدد ترجمه قرآن هیچ تعصبی ندارم؛ ولی تأکید می‌کنم و انتظار دارم که باید ترجمه‌ای معتبر، منظم و با سطح و کیفیت بالا وجود داشته باشد؛ همه می‌دانیم که ترجمه‌ای که به طور کامل با متن اصلی منطبق باشد، در هیچ زبان و کشوری یافت نمی‌شود؛ اما همیشه ترجمه‌ای هست که نسبت به دیگر ترجمه‌ها بهتر و ممتازتر باشد.
وی افزود: به همین منظور انجمن اسلامی چین قصد دارد، ترجمه قرآن «محمد مکین» را که در عربستان سعودی چندین بار به چاپ رسیده است، بازبینی کرده و مترجمانی را گرد آورد تا مشکلات این ترجمه را رفع و به یاری خداوند ترجمه‌ای روان و سلیس ارائه کنند؛ همچنین بعضی از دانشمندان دینی نظریه جدیدی ارائه داده و تشکیل یک گروه مترجم در سراسر کشور را خواستارهستند که همگی درکنارهم به ترجمه کل قرآن مشغول شوند؛ چراکه به اعتقاد آنان با این کار می‌توانند ترجمه‌ای معتبر و مورد قبول همگان ارائه دهند؛ در واقع با این کار کیفیت بر کمیت ارجح می‌شود و ترجمه‌های انفرادی قرآن پایان می‌یابد.
قرآن‌پژوه چینی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اختلاف اندیشمندان مسلمان در حوزه تفسیر قرآن تأکیدکرد: دو نوع دیدگاه متفاوت در میان آنان وجود دارد؛ گروهی هستند که معتقدند احادیث، اولین مرجع و عنصر شرح و تفسیر هستند که این نظریه مفسران سنتی است؛ آنان معتقدند قرآن نباید بیهوده شرح داده و تفسیر شود و نباید در ترجمه نظر فرد را اصل قرار داد، به اصطلاح باید از تفسیر به رأی پرهیزکرد؛ گروه دوم معتقدند که تفسیر باید نوین بوده و به یافته‌ها و دانسته‌های دانشمندان قدیمی تکیه نکند؛ آنان بر این باورند که باید از صحت احادیث مرجع نیز مطمئن شد و محتاطانه آنها را بررسی کرد.
پروفسور لین سونگ همچنین به تشریح چگونگی ترجمه منظوم قرآن به زبان چینی پرداخت و گفت: به ادبیات کهن چین علاقه بسیار داشتم؛ اما هرگز فراموش نکردم که باید به توسعه قرآن، دین اسلام و نیز مسلمانان یاری رسانم و همیشه منتظر بودم که فردی قرآن را به صورت منظوم به زبان چینی ترجمه کند؛ اما این امر هیچ گاه به وقوع نپیوست؛ به همین منظور شخصاً به فکر افتادم که به صورت آزمایشی این کار را انجام دهم اما جرأت آن را نداشتم؛ چراکه در آن زمان مشغله بسیاری داشته و شخصاً معتقد بودم که سطح معلومات من برای این کار کافی نیست.
تأثیرپذیری از آهنگین‌بودن آیات و ترجمه منظوم قرآن به زبان چینی
وی که با تأثیرپذیری از زیبایی و آهنگین‌بودن آیات قرآن کریم، به ترجمه منظوم کلام وحی اقدام کرده است، مشکلات موجود در این راه را چنین توصیف کرد: ترجمه منظوم به قافیه نیاز دارد و انتخاب قافیه نیز برایم مشکل بود؛ لذا باید خیلی فکرمی‌کردم تا از میان کلمات غنی زبان چینی، صدایی را انتخاب کنم که ابتدا و انتهایش یکسان باشد و معنای اصلی آن تغییر نکند؛ از این رو بسیار تلاش کردم و هرگاه به مرحله‌ای می‌رسیدم که نمی‌توانستم تصمیم بگیرم و یا قافیه‌ای نمی‌یافتم، یک علامت سؤال بزرگ در کنار آن می‌گذاشتم تا در این مورد عمیقاً فکر و کلمه مناسب را پیدا و به آن اضافه کنم.
جمع‌آوری کتب صداشناسی برای ترجمه منظوم قرآن
پروفسور لین سونگ توضیح داد: به منظور ارائه ترجمه‌ای منظوم، کامل و مطلوب از قرآن، تمام کتاب‌های صداشناسی چین را جمع‌آوری کردم؛ البته در ترجمه کمبودهای بسیار زیادی وجود دارد، اما سرانجام به آرزوی بزرگ خود جامه عمل پوشاندم.
وی همچنین به مشکلات سیاسی زمان خود اشاره و تصریح کرد: در دورانی که تصمیم به ترجمه قرآن گرفتم، تحقیقات قرآنی چندان متداول نبود؛ زیرا تحقیقات دینی به ویژه در دوران حکومت چپی‌ها(مائوئیست‌ها) امری ممنوع و بسیار حساسیت‌زا بود، بنابراین فقط می‌توانستم به صورت مخفیانه به امر ترجمه بپردازم؛ بعدها پس از اجرای سیاست درهای باز(توسعه اقتصاد ملی و اجتماعی چین)، شرایط محیط به کلی تغییرکرد و فضای مملو از اضطراب به تدریج آرام شد، سپس به طور مستمر به امر ترجمه اهتمام ورزیدم که سرانجام درسال 1988 ترجمه‌ام به چاپ رسید و توجه خوانندگان را به خود جلب کرد.
مترجم چینی قرآن کریم در ادامه با اشاره به این که علوم دینی، حوزه تخصصی وی نبود، اظهارکرد: با توجه به این که تحقیقات اسلامی با حرفه و رشته من مرتبط نبود، با فعالیت در حوزه دین تا حدی سرزنش و گاه محکوم می‌شدم، اما با این وجود تلاش کردم که به تعهد شغلی خود پایبند باشم؛ بنابراین در کنار فعالیت‌های علمی در مورد مسائل اسلامی نیز تحقیق می‌کردم؛ با این حال همچنان دچار این تردید و سردرگمی بودم که شغل درستی ندارم یا نسبت به کار اصلی خود بی‌توجه هستم، به ویژه این که در آن زمان تحقیقات درباره دین در مرحله بسیار حساسی قرارداشت و تا حدی هم ممکن بود خطرناک باشد؛ با این همه، باز هم به توصیه‌های دیگران و نیز خطرات این کار چندان اهمیت نمی‌دادم و در میان تشویق مردم و توده مسلمان به ویژه با حمایت پدرم، شجاعت خود را بازیافتم و با تمام نیرو به سمت نیت خالص خود پیش رفتم.
ترجمه مسجع قرآن هشت سال طول کشید
لین سونگ که پس از هشت سال تلاش مستمر موفق به اتمام ترجمه مسجع(منظوم) قرآن شده است، به ترجمه کتاب «ختم قرآن» اشاره و تصریح کرد: ابتدا پنج جزء اول را ترجمه کردم؛ اما چون در آن زمان نگران بودم که به سختی بتوانم این کار را به اتمام برسانم و به خوبی ترجمه نکنم یا مورد استقبال قرار نگیرد، به صورت آزمایشی «ختم قرآن» (شامل سوره‌های کوچک جزء آخر قرآن) را ترجمه و منتشرکردم.
استقبال از ترجمه مسجع سوره‌های کوچک قرآن
وی در ادامه از استقبال چشم‌گیر مردم چین از ترجمه آهنگین «ختم قرآن» یاد کرد و گفت: پس از چاپ دو هزار نسخه از ترجمه در دفتر انتشارات تحقیق و آموزش زبان خارجی پکن که به اصرار من انجام گرفت، در مناطقی مانند «San ya» در شهر «Hai nan» که نسبتاً مسلمانان اندکی دارند به یک باره بیش از هزار جلد از این ترجمه خریداری شد، البته باید بگویم انتشارات این مرکز معمولاً فقط محدود به چاپ چند صد جلد می‌شد؛ اما این بار برای من هزار جلد آماده چاپ کرد؛ با این وجود فکر می‌کردم که این تعداد کافی نیست و امیدوار بودم که حداقل دو هزار جلد از این ترجمه چاپ کنیم؛ اما دانشگاه از فروش این تعداد کتاب مطمئن نبود؛ از آن جا که در آن زمان آموزگاران توانا بودجه کافی برای انتشار آثارشان را نداشتند مجبوربودند از کمک هزینه بخش تحقیقات علمی استفاده کنند و در بسیاری از موارد، بخش تحقیقات نگران این موضوع بود که کتاب فروش نداشته باشد و هزینه مصرفی به این مرکز مسترد نشود.
لین سونگ توضیح داد: من آنان را از استرداد هزینه خرید مطمئن کردم و سرانجام پذیرفتند که دو هزار جلد چاپ کنند؛ قیمت در آن زمان 5 مائو بود و به محض این که کتاب روانه بازار شد یکی از مسلمانان شهر «Xi an» یک باره 800 جلد از آن را از بخش تحقیقات خریداری کرد و این موضوع باعث شگفتی مسئولان این بخش شد؛ چراکه این گونه مطالب را حتی اگر به عنوان هدیه هم عرضه می‌کردیم، تمایل چندانی برای مطالعه آن وجود نداشت.
تشویق مخاطبان؛ عامل اصلی موفقیت در ترجمه منظوم قرآن
وی تشویق‌های مخاطبان را عامل اصلی موفقیت خود در این ترجمه عنوان کرد و گفت: پس از چاپ «ختم قرآن» بیش از صدها نامه دریافت کردم که این شیوه نگارش ترجمه را می پسندیدند؛ چراکه می‌پنداشتند ترجمه قرآن به این شکل قابل درک است؛ آنان همگی مرا تشویق کردند که حتماً با استفاده از این سبک نگارش تمام قرآن را ترجمه کنم.
این پژوهشگر قرآنی در ادامه به شرایط و محیط زندگی خود در دوران ترجمه اشاره و تأکید کرد: در آن زمان خانه ما بسیار کوچک بود، همه خانواده در یک زاغه زندگی می‌کردیم، پدرم در دانشگاه زبان خارجی پکن یک خانه داشت و من برای این که مزاحم استراحت بقیه افراد خانواده نشوم، پس از خوردن غذا با دوچرخه به آن جا می رفتم و هر شب تا حدود ساعت چهار صبح ترجمه می‌کردم؛ بدین ترتیب تقریباً پس از تدریس، هر روز تا نیمه‌های شب روی ترجمه کل قرآن کار می‌کردم.
وی در پایان یادآور شد: سرانجام پس از سه سال تلاش نخستین پیش‌نویس ترجمه منظوم قرآن به طور کامل آماده و پس از آن برای بررسی به بخش دینی ارائه شد؛ حدود دو سال منتظر ماندم؛ در نهایت ترجمه منظوم قرآن در سال 1988 در دو قسمت به چاپ رسید: کتاب دو زبانه چینی عربی در 50 هزار شمارگان و نیز چاپ 30 هزار جلد دیگر با هدف خدمت به چینی‌های غیرمسلمان که در مجموع این دو نوع کتاب در 130 هزار جلد به چاپ رسید.
پروفسور لین سونگ را بیشتر بشناسیم:
استاد یحیی لین‌سونگ متولد « شا دیان» استان یونن چین و پدرش فارغ التحصیل دانشگاه الازهر مصر بود، وی در جوانی، نزد استاد«ما جیان» مترجم قرآن، زبان عربی و علوم اسلامی را آموخت و به زبان چینی کلاسیک تسلط پیدا کرد. وی چندین سال در دانشگاه مرکزی اقوام چین مشغول تدریس ادبیات و تدوین کتاب‌های باستانی چین بود
استاد لین سونگ به علت علاقه به قرآن کریم و تبحر در ادبیات چینی خصوصا تحت تأثیر استادش ما جیان از جوانی آرزو داشت که قرآن را به نثر مسجع ترجمه کند. ترجمه مسجع قرآن به زبان چینی یا هر زبان دیگر طبیعتا کار دشواری است. بعضی علما نیز ترجمه مسجع قرآن را جایز نمی‌دانستند. از اینرو او در ابتداء ,چند سوره از سوره های پایانی قرآن را به نثر مسجع ترجمه کرد که در سال 1981م توسط انتشارات آموزش و مطالعات دانشگاه زبان پکن به چاپ رسید . این ترجمه مورد استقبال تعداد زیادی ازمسلمانان و غیر مسلمانان چین قرار گرفت .این ترجمه روان و حفظ‌کردنش آسان بود. نامه‌های زیادی از محافل مختلف به استاد رسید و از او درخواست کردند که ترجمه مسجع را ادامه دهد. پس از آن استاد ترجمه کامل قرآن را آغاز کرد و طی هشت سال به اتمام رساند. این ترجمه تاکنون چندین بار تجدید چاپ شده و به لحاظ تیراژ و تجدید چاپ، در رتبه دوم پس از ترجمه ماجیان قرار دارد.
لین سونگ از زبان خودش:
«نام کامل من «یحیى صنوبر لین سونگ» (Yahaya. sai nu bai er. Lin song) است. یحیى، نامى اسلامى است که خانواده من پس از تولد براى من انتخاب کردند. به دلیل اینکه کسانى که یحیى نام دارند بسیار زیادند، حتماً باید نام دیگرى به آن ضمیمه شود تا بتوان آنها را از هم تشخیص داد. لذا وقتى بزرگ شدم صنوبر را به آن اضافه کردم. صنوبر در زبان چینى به معناى درخت کاج است. همچنین شهرت من «لین» است، لین‌سونگ به معناى جنگل کاج است.
«لین» به معناى تعداد زیادى درخت است. من از صنوبر به عنوان کلمه جمع استفاده کردم، به معناى جنگل بزرگ درخت کاج، که اتفاقاً با نام خانوادگى من تشابه دارد. جمع لین‌سونگ و صنوبر با هم، معناى بسیار نزدیک ضرب المثل چینى «سرو و کاج همیشه سرسبز» را دارد.
وی در سال 1930 میلادى در منطقه جنوب غربى از ناحیه مرزى چین در یک روستاى بزرگ مسلمان‌نشین داراى شهرت جهانى به نام «شادیئن» (Sha dian) در استان یون نَن (Yun nan) به دنیا آمدم. این روستا از نظر اقتصادى پیشرفته است و از قدیم مردم بسیار باهوش و دانایى داشته و در میان مسلمانان چین شهرت فراوانى کسب کرده است. به عنوان مثال مىتوان گفت، در دهه 30 قرن بیستم میلادى، از سراسر چین 33 نفر طلبه و دانشجو براى تحصیل در خارج انتخاب گردیدند. این گروه به پنج دسته تقسیم و به دانشگاه الازهر مصر اعزام شدند. در میان آنها آقاى محمد «مآجیان» (Ma jian) معروف به «محمد مکین» که شهرت جهانى دارد و همچنین عالم بزرگ یوسف «جانگ زى رِن» (Zhang zi ren) که در تمام مدت عمرش به فعالیتهاى آموزشى اسلامى پرداخت و شاگردان برجسته فراوانى را تربیت کرد، حضور داشتند. از این میان کسانى که شهرتشان «لین» (Lin) است سه نفرند که دو نفرشان از خانواده من هستند؛ یکى از آنها پدر من یونس «لین شینگ هوا» (Lin xing hua) و دیگرى عمویم عثمان «لین شینگ جى» (Lin xing zhi) و سومى سعید «لین جونگ مینگ» (Lin Zhong ming) است. بجز عمویم عثمان «لین شینگ جى» که مدت زیادى مقیم بندر جده عربستان سعودى بود، دوتاى دیگر استاد دانشگاه زبانهاى خارجى پکن بودند. این پنج نفر همه از روستاى زادگاه من هستند که درگذشتهاند. آرزو مىکنم خداوند آنها را بیامرزد.
من از دوران کودکى، از استاد «محمد مکین» زبان عربى یاد گرفتم و نزد یکى از چهار آخوند معروف چین به نام هلالالدین «هادِه چنگ» (Ha de cheng) قرآن را آموزش مىدیدم. در همین دوران بود که از ادغام دانشگاه پکن و دانشگاه «چینگ هوا» (Qing hua) و دانشگاه «نَن کاى» (Nan Kai)، دانشگاه متحد جنوب شرقى تأسیس شد. استادان معروف چینى از سراسر کشور به ما زبان چینى، ریاضى، منطق، تاریخ، جغرافیا و علوم دیگر را آموزش مىدادند. آنها فرصت به دست آوردن تحصیلات عالیه با کیفیت بالا را براى ما فراهم آوردند».
