دوفصلنامه علمی پژوهشی «کتاب قیم» در ایستگاه 18

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از دوفصلنامه علمی پژوهشی «کتاب قیم»، مقالاتی با عناوین «پی‌جویی مؤلفه‌های مفهوم جهانی حکمت در مفهوم قرآنی آن» به قلم علی دهقان، کاوس روحی، احمد پاکتچی و خلیل پروینی؛ «تدوین مدل سوره‌شناسی ساختاری با الگوگیری از نظریات مطرح در حوزه روایت‌شناسی (بررسی موردی سوره نوح)» نوشته حسین ترکمانی، مجتبی شکوری و مازیار مهیمنی؛ «تحلیل ملاک‌های شناخت سور: مطالعه موردی سوره یس» تالیف مژگان کاظمی بوئینی، سوسن آل‌رسول و محمدعلی لسانی‌فشارکی؛ «روش‌شناسی روایات تفسیری امام‌ سجّاد(ع) در حوزه تبیین معنا» نوشته محمدکاظم رحمان‌ستایش، محمدعلی مهدوی‌راد و عذرا میثاقی؛ «بررسی عناصر داستان طالوت در سوره بقره بر اساس عنصر پیرنگ» تالیف عاطفه اسمعیلی روزبهانی و شادی نفیسی؛ «معنای متن در قرآن‌پژوهی ابوزید و هرمنوتیک هرش» تالیف محمد بهرامی منتشر شده است.

همچنین مقالات «بررسی اعتبار معرفت‌شناختی تخیّل خلاق در حوزه فهم آیات قرآن» نوشته احمد قرائی سلطان‌آبادی؛ «تعارض ترجمه عرفی واژه قرآنی «موقوتا» با روایات معصومان(ع)» تالیف سیدمهدی موسوی، سید علی‌اکبر ربیع‌نتاج و زینب‌السادات حسینی؛ «نَفْس در قرآن از دیدگاه حکیم ترمذی» به قلم محمد سوری و طاهره فیضی؛ «زبان قرآن از دیدگاه مولوی» نوشته محمدرضا عزتی‌فردوئی و محمدهادی مفتح؛ «امامت و توحید حقیقی؛ تفسیری عرفانی بر حدیث سلسلة الذهب» به قلم مرتضی شجاری؛ «محورهای هم­نشینی معنای «عقل» در نهج البلاغه» به قلم سیدمحمد موسوی‌بفرویی و مریم عمویی؛ «واکاوی نقش عقلانیت در رغبت به دولت کریمه مهدوی از دیدگاه روایات» تالیف سیدمحمد جواد صداقت‌کشفی و عباس همامی؛ «بررسی تحلیلی حدیث«إِنَّمَا یَعْرِفُ الْقُرْآنَ مَنْ خُوطِبَ بِه‌»» نوشته کمیل راجانی و سیدرضا مؤدب از دیگر مقالات چاپ شده در این شماره هستند.

پی‌جویی مؤلفه‌های مفهوم جهانی حکمت در مفهوم قرآنی آن

در چکیده مقاله «پی‌جویی مؤلفه‌های مفهوم جهانی حکمت در مفهوم قرآنی آن» آمده است «واژه حکمت از دیرباز به‌ عنوان یکی از معناهای محوری حوزه معرفت در قرآن مورد توجه عالمان اسلامی بوده است. از سوی دیگر می‌توان حکمت را به‌مثابه مفهومی جهانی در نظر گرفت که در دوره جدید در غرب ادبیات وسیعی حول آن به وجود آمده و این مفهوم از جهات مختلف فلسفی، دینی، اخلاقی، روان‌شناختی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این مقاله، مفهوم قرآنی حکمت در تطبیقی نامتوازن با مفهوم جهانی حکمت و با استفاده از شواهد زبان‌شناختی اعم از ریشه‌شناسی واژه و بررسی روابط همنشینی و سیاقی آن در قرآن تحلیل ‌شده و این نتیجه حاصل ‌شده است که مفهوم قرآنی حکمت در ادامه مفهوم سامی آن، یک مفهوم ساخت‌یافته و دارای بار معنایی غنی دانشی است که با مفهوم جهانی تعریف ‌شده در قالب نظریه تقابل انسان‌محوری با کلام‌محوری تناظر دارد و بر رابطه‌ای پررنگ بین علم و عمل و بر دانشی عملی (مثل مهارت) دلالت دارد. حکمت در قرآن به دو مفهوم الف) یک سجیه اخلاقی و توانایی انسان‌شناختی در مواجهه کلی با زندگی و ب) مجموعه تعالیمی که حاصل ممارست در این توانایی هستند، به‌کار رفته است. مفهوم نخست، گوهر نایابی است که خدای متعال تنها به بندگان خاصی عطا می‌کند اما مفهوم دوم مجموعه آموزه‌هایی است که از سوی خدای حکیم و انسان‌های حکیم برای هدایت مردم صادر می‌شود. حجم عمده این تعالیم را توصیه‌هایی اخلاقی تشکیل می‌دهد که بر معرفتی نظری متکی است که به‌اختصار بازگویی می‌شود».

تحلیل ملاک های شناخت سور: مطالعه موردی سوره یس

نویسنده مقاله «تحلیل ملاک های شناخت سور: مطالعه موردی سوره یس» در طلیعه مقاله خود آورده است «سوره‌شناسی یا روش تحقیق ساختاری در قرآن کریم رشته‏ای از علوم قرآنی است که زمینه تدبر و تحقیق در قرآن را به نوعی فراهم می‌آورد که باعث ایجاد و افزایش انس با قرآن می‌شود. بنابر توصیه معصومین (ع) به ارتباط و انس سوره‌ای با قرآن و همچنین با توجه به اهمیت سوره یس که در روایات متعددی از ایشان تبیین شده است، خلأ پژوهش در سوره‌شناسی این سوره احساس شد. بنابراین جایگاه، اهداف، محور موضوعی و ویژگی‏های خاص سوره‏ یس مورد بررسی قرار گرفت. با بررسی آیات مربوط به توحید، نبوت و معاد، که در این سوره وجود دارد، حکمت قلب نامیدن سوره یس آشکارتر شد. در همین راستا، با بررسی ارتباط سوره یس با سوره‌های مجاور و هم‌گروه، نکته کلیدی سوره «یافتن صراط مستقیم و طی طریق در آن» معرفی شد که همانا پیروی از قرآن و عترتپیامبر اکرم (ص) است».

روش شناسی روایات تفسیری امام‌سجّاد (ع) در حوزه تبیین معنا

در چکیده مقاله «روش‌شناسی روایات تفسیری امام‌سجّاد (ع) در حوزه تبیین معنا» آمده است «روش‌شناسی تفسیر، به معنی کشف روش مفسر برای رسیدن به مراد خداوند در قرآن است. به دلیل لزوم بررسی جزئی‌نگر در روایات تفسیری، اهمیت تاریخی و روش‌شناختی روایات تفسیری هر یک از معصومان(ع) و نیز اهمیت نمایاندن تفاوت روایات بیان ظاهر و باطن قرآن، در مقاله حاضر دامنه پژوهش به روایات تفسیری امام سجّاد(ع) در حیطه بیان معنا محدود شده است. نگارنده معتقد است دسته‌بندی دقیق این روایات، نسبت‌سنجی میان آن‌ها و مجموع روایات تفسیری امام‌سجّاد(ع) و ارائه آمار مستند می‌تواند روشنگر زوایایی از اهداف و شیوه‌های تفسیری حضرت باشد. در این پژوهش، روایات بیانگر معنا در دو دسته تبیین ظاهر و باطن، بر اساس چارچوبی متقن به گونه‌هایی تقسیم شده است. از میان 536 روایت تفسیری، 175 روایت در تفسیر ظاهری 210 آیه کاربرد دارد و 12 مورد بیان معنا و مصداق باطنی را شاهدیم. اهداف امام سجّاد(ع) در پرداختن به آیات قرآن ناظر به این امور بوده است: شرح و تبیین مفاهیم ظاهری کلام؛ زنده کردن آیات قرآن و روح بخشیدن به مضامین قرآنی در آن عصر؛ آموزش روش تفسیر صحیح؛ رشد اخلاقی و دینی جامعه؛ پاسخ به سؤالات تفسیری مخاطبان و رفع اشکالات واضح؛ بیان تفاصیل تاریخی، اعتقادی، فقهی و ... ذیل آیات».

بررسی عناصر داستان طالوت در سوره بقره بر اساس عنصر پیرنگ

نویسنده مقاله «بررسی عناصر داستان طالوت در سوره بقره بر اساس عنصر پیرنگ» در چکیده مقاله خود آورده است «بخش مهمی از داستان‌پردازی امروز، وام‌دار مجموعه‌ای از عناصر است که داستان‌نویس به فراخور اثر مورد نظرش از آن بهره می‌گیرد. قرآن نیز برای پند‌دهی و عبرت‌آموزی از داستان و عناصر داستان استفاده می‌کند. در طی ماجراهای داستان مخاطب در متن حوادث قرار می‌گیرد و جریان‌ها برای او عینیت پیدا می‌کند. داستان نبرد طالوت یکی از داستان‌های قرآن که از اهمیت هنری برخوردار است. در این داستان، سایر عناصر به گونه‌ای هنرمندانه، زیر چتر عنصری به نام پیرنگ با هم تلفیق می‌شود. پیرنگ این داستان از الگویی پیروی می‌کند که امروزه نیز در عرصه داستان‌پردازی مطرح است. این داستان به طرز نمایشی نقل می‌شود تا خواننده در جریان فراز و فرودهای یک جنگ قرار گیرد و لحظات تلخ و شیرین داستان را با شخصیت‌های داستان تجربه کند. در این مجال، سعی شد پیرنگ کلی داستان استخراج شود و آنگاه با کمک عناصر داستان، جلوه‌های هنری قصه برای مخاطب شرح داده شود».

معنای متن در قرآن پژوهی ابوزید و هرمنوتیک هرش

در چکیده مقاله «معنای متن در قرآن پژوهی ابوزید و هرمنوتیک هرش» می‌خوانیم «ابوزید، قرآن‌پژوه مصری در بحث معنا و مغزی، وامدار نظریه هرش در بحث معنا و معناداری است. چنان که هرش برای هر متن یک معنا و یک معناداری به رسمیت می‌‌شناسد، ابوزید نیز برای متن یک معنا و یک مغزی در نظر می‌‌گیرد. هرچند ابوزید در اصل طرح معنا و مغزی خود را وامدار هرش می‌‌داند، اما تفاوت‌های درخور توجهی نیز میان دیدگاه ایشان وجود دارد که در این نوشتار به شش مورد از همانندی‌ها میان دو نظریه و سه مورد از تفاوت‌ها اشاره می‌‌شود. مقاله پیش‌رو، به روش کتابخانه‌ای و با تحلیل و بررسی نظریه هرش و ابوزید به سامان رسیده است و هدف و نتیجه آن، بیان همانندی‌ها و تفاوت‌های موجود میان نظریه هرش و ابوزید در بحث معنا و مغزی است».

تعارض ترجمه عرفی واژه قرآنی «موقوتا» با روایات معصومان (ع)

نویسنده مقاله «تعارض ترجمه عرفی واژه قرآنی «موقوتا» با روایات معصومان(ع)» در طلیعه مقاله خود آورده است «مترجمان معاصر، واژه «مَوْقُوتاً» در آیه 103 سوره نساء (... إِنَّ الصَّلاةَ کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنینَ کِتاباً مَوْقُوتاً) را به نحوی متفاوت از همدیگر ترجمه کرده‌اند. این کلمه در برخی ترجمه‌ها به معنای «وقت‌هاى معین نماز» و در دیگر ترجمه‌ها به معنای «واجب یا لازم و ثابت بودن نماز» آمده است. برخی از این ترجمه‌ها، بر مبنای ظاهر الفاظ آیه و بدون توجه به قرائن دیگر مانند سیاق و روایات معتبر انجام گرفته و مراد اصلی خداوند به طور دقیق منتقل نشده است؛ چنانکه روایات قابل توجهی از معصومان (ع) نیز معنای دیگری برای آیه شریفه بیان نموده‌اند. در نوشتار حاضر که به روش توصیفی - تحلیلی سامان یافته، میزان تطابق ترجمه‌های معاصر در ترجمه این واژه با بیان اهل‌بیت (ع)، یعنی آگاهان به مراد واقعی خداوند، ارزیابی شده و در نهایت، ترجمه دوم سازگارتر با روایات تشخیص داده می‌شود. در همین راستا، نقش کلام معصومان (ع) در تشیخص ترجمه صحیح قرآن مجید نمایان می‌گردد».

زبان قرآن از دیدگاه مولوی

در چکیده مقاله «زبان قرآن از دیدگاه مولوی» می‌خوانیم «زبان دین از جمله مباحث فلسفه دین و خاستگاه آن، نگاه نقادانه متفکران جهان غرب به متون مقدس است که با راه یافتن به جهان اسلام باعث پیدایش بحث زبان قرآن شد. با توجه به راه یافتن این نگاه نقادانه به جوامع اسلامی و قرآن، بحث از حقیقت زبان قرآن و دیدگاه متفکران اسلامی در این زمینه اهمیت پیدا می‌کند. در این مقاله پس از طرح سوالات اساسی زبان قرآن و بررسی مؤلفه‌های آن در آثار مولوی جلال الدین بلخی، مشخص می‌شود که زبان قرآن از دیدگاه او «زبانی تألیفی، معنادار، معرفت بخش و قاعده‌مند» است؛ هر چند در برخی از تأویلات معرفت‌شناسانه خود، رویکردی ساختارشکن دارد. وی مفردات الفاظ قرآن را موضوع برای معانی عامه می‌داند؛ از همین‌رو با استفاده از نظریه روح معنا، به تبیین آیات متشابه قرآن پرداخته و با گسترش این نظریه به دیگر آیات، به توسعه معانی و مصادیق آیات قرآن می‌پردازد».

یادآور می‌شود، علاقه‌مندان برای دریافت اصل مقالات می‌توانند به نشانی http://kq.meybod.ac.ir/ مراجعه کنند.

انتهای پیام