نیایش‌های امیرمؤمنان ریشه در مناجات نبوی دارد
گروه معارف ـ یک نویسنده و پژوهشگر متون اسلامی گفت: اگر بخواهیم منشأ و مقایسه‌ای از مناجات‌ها و نیایش‌های امیرمؤمنان(ع) داشته باشیم باید گفت آبشخور همه این‌ها بدون اغراق نیایش‌های پیامبر اسلام است.
کمال‌الدین غراب، نویسنده و پژوهشگر متون اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی اظهار کرد: همان‌طور که گفته شد، نیایش‌های حضرت علی(ع)، گسترش‌یافته راهنمایی‌ها و نیایش‌های پیامبر با خدا(ص) بود. ائمهاطهار در ادامه نیز این نیایش‌ها را از پیامبر(ص) گرفته‌اند و ابتدا آن نیایش‌ها را برای خود تضمین کرده و بعد، بر آن افزوده‌اند. البته ردپای نیایش‌های امیرمؤمنان(ع) نیز در مناجات و ادعیه سایر ائمه دیده می‌شود و در واقع این نیایش‌ها به صورت لایه لایه از یک طریق هستند.
وی اضافه کرد: یک نمونه بارز این نوع ارتباط نیایشی، دعای هنگام افطار است که پیامبر(ص) عرضه می‌دارد: «خدایا ما برای تو روزه گرفتیم و با روزی تو افطار می‌کنیم»، اصل این دعا از پیامبر(ص) است که در حال حاضر آنچه ما نقل می‌کنیم با عبارات حضرت علی(ع) منشأ در فرمایشات پیامبر اسلام(ص) دارد.
غراب ادامه داد: در رابطه با شخصیت بزرگوار حضرت علی(ع) که هم به جهت تاریخی بسیار از ایشان دور هستیم و هم شخصیت مورد نظر ما بسیار بزرگ و پیچیده است، سخن گفتن کار بسیار دشواری خواهد بود. از این حضیض به قله نظر داشتن کار سختی است و این نظر مشرفانه‌ای نیست، حتی اگر فاصله زمانی مطرح نباشد. به قول ادیبی این شخصیت دارای جامع صفات متضاد است و از این جهت نمی‌شود کسی را با او قیاس کرد.
دست‌نیافتی شدن علی(ع) با اسطوره‌سازی در سخنوری
وی عنوان کرد: پرداختن به هریک از ابعاد شخصیت امیرمؤمنان(ع) کاری طولانی خواهد بود، البته در رابطه با این شخصیت بزرگ بسیار سخن گفته شده و خصال گوناگون و ابعاد عظیم شخصیت ایشان سخن دادند که شخصیتی دست‌نیافتنی است. به قول دکتر شریعتی که می‌گوید: «علی(ع) حقیقتی بر گونه اساطیر». در واقع ویژگی‌های آن حضرت آن قدر تنوع و عظمت دارد که تبدیل به یک اسطوره شده است.
غراب اضافه کرد: این اسطوره‌سازی، حضرت را از گمان ما دور می‌کند و ذهن گمان می‌کند کسی نخواهد توانست همانند ایشان شود، از طرفی ایشان به عنوان یک الگوی تراز مکتب برای ما معرفی می‌شود، یک شاعر حنفی شعری در رابطه با امیرمؤمنان(ع) دارد که مضمون آن چنین معنا می‌شود که آنچه از نیکی در میان یاران پیامبر(ص) پراکنده بود، در وجود حضرت ابالحسن(ع) یکجا فراهم آمده است.
این پژوهشگر عرصه قرآن و عترت عنوان کرد: این کرامت‌هایی که در شخصیت امیرمؤمنان(ع) وجود دارد، کراماتی است که خدا و پیامبر(ص) دوست می‌دارد در یک بنده تجلی کند و از این جهت یک نمونه بزرگ بشری و تراز مکتب به وجود می‌آید. دین می‌خواهد اینگونه انسان بسازد و این یعنی این معارف تنها در تئوری خلاصه نشده بلکه یک نمونه عملی دارد که حتی بدون ارتباط وحیانی و تنها با تکیه بر وحی الهی ساخته می‌شود.
غراب با تأکید بر اینکه ما انسان‌ها می‌توانیم به شخصیت حضرت علی(ع) نزدیک شویم، افزود: ظلم است اگر ایشان را به حد افسانه ببریم که دست نیافتنی شود، تنها او را مدح کنیم و از او پیروی نکنیم، ما به ویژه در این ایام باید شخصیت آن حضرت را به زندگی خود بیاوریم و ابعاد مختلف ایشان را بشناسیم و تلاش کنیم تا به ایشان برسیم و در حقیقت این پیروی واقعی است.
صفاتی که از امیرمؤمنان(ع) کمتر شنیده‌ایم
وی گفت: ایمان و معرفت الهی و شناخت اسلام در هیچ کس مانند علی(ع) بعد از رسول خدا نمود و برجستگی نداشته است، ما صفات و ویژگی‌های زیادی از آن حضرت شنیدیم، اما کمتر دیده‌ایم کسی از صبوری و شرم و حیا امیرمؤمنان(ع) سخن به میان آورد، صبوری ایشان در بحث خلافت و موارد دیگر، این‌ها صبری است که از عشق و شناخت نسبت به انسان حاصل می‌شود، نگاه فیلسوف مئابانه حضرت به جهان هستی، دقت، نکته سنجی و نکته یابی ایشان در توجه به پیرامون خود امری ویژه است.
غراب ادامه داد: در خطبه‌ها و مناجات‌های ایشان یک جهان‌شناسی همراه با خداشناسی منحصر به فرد وجود دارد و از عبارات نیایش‌ها شخصیت یک عابد بیمناک از قیامت برمی‌آید، ظرافت اندیشه ایشان بسیار اسلام شناسانه است، امام‌علی(ع) در مناجات معروف خود می‌فرمایند: «إِلَهِي كَفَى بِي عِزّاً أَنْ أَكُونَ لَكَ عَبْداً، وَ كَفَى بِي فَخْراً أَنْ تَكُونَ لِي رَبّاً» یعنی این سرفرازی و عزت مرا بس که تو پروردگار من هستی. این عبارت نگاه مولای متقیان به بندگی خدا را نشان می‌دهد که ایشان بندگی خدا را ارجمندی و گرامیداشت انسان برای جامعه معرفی می‌کند و این بندگی با بردگی جامعه برده‌داری که همواره با فشار و محدودیت و زندانی همراه است، تفاوت دارد، چرا که ارمغان این بندگی آزادی و سرفرازی است و این سبب افتخار آدمی است و در این رابطه بنده و ارباب عشق حاکم است و این مناجات عاشقانه‌ای برای رابطه بنده و پروردگار به شمار می‌رود.
این پژوهشگر متون اسلامی با بیان اینکه نیایش‌های حضرت علی(ع) بنا به موقعیت‌های مختلف رنگ و بوی متفاوتی به خود می‌گیرد، اظهار کرد: ایشان اگر در برابر ستایش خلق باشد به خداوند عرضه می‌دارد که «تو آگاه‌تر از من به نفس من هستی، پس غفران خود را شامل حال من کن و ببخش آنچه دیگران از من نمی‌دانند». اگر این شخصیت بزرگ در برابر دشمن خارجی ناسزایی بشنود به یاران خود می‌گوید: «من نمی‌خواهم شما ناسزاگو باشید» و دعا می‌کند که «خداوندا خون ما و آنان را از ریختن نگاه دارد و بین ما را اصلاح کند» و آنان را به راه راست هدایت نماید، این شخصیت عظیم برای کسی که به جنگ او آمده دعا می‌کند و نشان می‌دهد انسان را دوست دارد و طالب جنگ نیست. او مشتاق هدایت است و دلش می‌خواهد انسان در صلح و آرامش بر حقیقت گردن نهد.
غراب اضافه کرد: رفتارها و نبردهای ایشان با آن همه شهامت و دلاوری که شنیدیم به دور از تجاوزگری بوده و همواره اندیشه رشد و تعالی جامعه را داشته است و در واقع جنگ او در یک تنگنا با شیطان رقم می‌خورد و این جنگ با شیاطینی که ظاهر انسانی دارند به انجام می‌رسد و این نیایش‌ها بخشی از ظرافت اندیشه امیرمؤمنان(ص) را نشان می‌دهد.
نیایش‌های علی(ع) تسلیم بودن و ظرافت نظر ایشان را متجلی می‌کند
وی با بیان اینکه تسلیم خدا بودن از ویژگی‌های با اهمیت نیایش‌های حضرت علی(ع) است، ادامه داد: ما گمان می‌کنیم همیشه باید از خدا خواسته‌ای داشته باشیم، اما مولای ما در مناجات‌های شبانه خود به پروردگار می‌گوید «من به آگاهی و بخشندگی تو اعتماد دارم، پس هرچه می‌خواهی بر من روا دار» او در نیایش دیدن ماه نو نیز می‌گوید «ای آفریده فرمانبردار و خستگی ناپذیر! باشد که خدا تو را هلالی نو برای کاری تازه و در امنیت و ایمان و سلامتی و تسلیم قرار دهد» ایشان در این فراز مناجات به این نکته اشاره می‌کند که هیچ چیز بیهوده آفریده نشده است و در ادامه نیز برای خود به تنهایی آرزو نمی‌کند، بلکه برای شکوفایی جدید خلقت دست به دعا می‌شود، او در نگاه ظریف خود تمام جهان را مدنظر دارد و حرکت همه را به سوی خدا می‌بیند و زندگی انسان در این دنیا را بی‌هدف نمی‌پندارد.
غراب گفت: حضرت علی(ع) در نیایش نماز وتر خود، از خدا می‌خواهد که او را در راستای تقدیر بر بنیان و اندیشه استوار دارد و بر این اساس تلاش کند و سپس از جهان جدا شود، او در مناجات دیگری از خدا می‌خواهد تا از میان نعمات به ودیعه گذاشته شده الهی، پیش از هرچیزی ودیعه جان از او گرفته شود، چرا که به قول استاد ملکیان ودیعه‌های الهی از جمله عشق، اندیشه، بخشندگی و بخشایشگری زیبایی‌هایی هستند که در نهاد انسان قرار داده شده و اگر قبل از هرچیز این ودیعه‌ها از انسان گرفته شود، چیزی برای او باقی نمی‌ماند و ما تمام وجوه انسانی را در این نیایش‌ها می‌بینیم.
انتهای پیام
