ذهن‌های خلاق، پیوستار فرهنگی‌تان کجاست
گروه فناوری اطلاعات ــ ای کاش ذهن‌های خلاقی که در قالب کسب و کار اسلامی حرکت می‌کنند، پیوستگی فرهنگی و اجتماعی برای کار خود داشته باشند و بیش از توجه به سودی که ممکن است عایدشان شود، به تأثیری که محصولشان بر جامعه می‌گذارد فکر کنند.
به گزارش ایکنا؛ این روزها در فضای مجازی سخن از یک گروه به نام «گاد» به میان می‌آید؛ وقتی اسم گاد (گروه امداد دینی) را می‌شنوی، فکر می‌کنی گروهی باشد که به شکل شبانه‌روز در حال تحقیق و پژوهش برای پاسخگویی به سؤالات و شبهات و مبارزه با انحرافات است، اما خدمتی که این گروه امدادرسان انجام می‌دهد این است که پول می‌گیرد و اعمال دینی را نیابتی انجام می‌دهد.
آن گونه که به نظر می‌رسد، این گروه در شهر قم دفتر دارد و قالب اصلی فعالیتشان از طریق اپلیکیشنی به نام «گاد» است. البته این اولین باری نیست که گروه‌هایی برای انجام اعمال دینی نیابتی در کشور راه‌اندازی شده و آشکارا فعالیت کرده‌اند اما از آنجایی که گروه امداد دینی با ساخت یک اپلیکیشن و ترویج آن در فضای مجازی، خلاقیت‌های جدیدی در تبلیغ خود به خرج داده، این روزها بحث‌های بیشتری در فضای مجازی و غیرمجازی برانگیخته است.
صاحبان اپلیکیشین گاد در توضیح کار خود نوشته‌اند: «گروه امداد دینی متشکل از نخبگان و روحانیون متعهد جهت مدیریت و انجام سفارشات و درخواست‌های دینی مذهبی عموم است» این ادعا در حالی مطرح می‌شود که هویت این نخبگان و روحانیون متعهد برای مخاطبان مشخص نیست، مخاطب با مراجعه به صفحه اصلی این اپلیکیشن درمی‌یابد که منظور از سفارش‌های مذهبی مواردی همچون ادای نماز قضا، حج نیابتی، زیارت نیابتی، روضه نیابتی، ختم قرآن نیابتی، ذکر و تسبیح نیابتی و پیاده‌روی نیابتی اربعین است.
گرچه ادای نماز قضا برای میت و حج نیابتی برای کسی که توان ادای آن را ندارد، در فقه سنتی و عرف مسبوق به سابقه است اما مواردی همچون نماز مستحبی نیابتی در فقه نیز به شدت محل مناقشه است، برای مثال بسیاری از مراجع تقلید همچون آیات عظام امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری، شبیری زنجانی، اراکی، فاضل لنکرانی، تبریزی، مکارم و نوری همدانی، نماز مستحبی نیابتی و گرفتن پول بابت آن را جایز ندانسته‌اند؛ به تبع همین حکم، گرفتن اجرت برای نیابت در سایر امور مستحبی نیز میان فقها نظر واحدی ندارد.
در کنار اختلاف نظرها بر سر جواز یا عدم جواز فقهی این امور، بحث «وهن دین» موضوع دیگری است که برخی به آن استناد می‌کنند؛ چه اینکه بعضی از افعال و اعمال ممکن است در ذات خود اشکالی نداشته و مباح باشند اما از نظر شرایط زمان و مکان و بار معنایی‌ای که به جامعه جهانی القا می‌کند، موجب وهن و تضعیف دین تلقی شود، برای مثال بسیاری از مراجع تقلید که به حرمت قمه‌زنی فتوا داده‌اند، دلیل آن را سوء استفاده دشمنان و وهن دین بیان کرده‌اند. از این بالاتر، برخی از احکام قضایی که وجوب و لزوم آنان برگرفته از قرآن و سنت است، در دوره ریاست مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی بر قوه قضائیه، به این دلیل که می‌تواند موجب وهن دین در روزگار جدید شود، ملغی، محدود و یا دست‌کم از نظرها پنهان نگاه داشته شد، رویه‌ای که تاکنون در مورد سنگسار و قطع ید ادامه داشته است.
گرفتن پول برای نیابت در اموری مثل روضه حضرت زهرا(س)، امیرالمؤمنین(ع)، حضرت زینب(س) و ... و ختم قرآن از یک تا 30 جزء و پیاده‌روی اربعین که برای آن‌ها در این اپلیکشین قیمت‌هایی متفاوت تعیین شده است، به عقیده برخی می‌تواند موهن تلقی شود، برای مثال در اپلیکیشن گاد روضه نیابتی حضرت زهرا(س)، 20 هزارتومان، زیارت عبدالعظیم(ع)، 10 هزار تومان و پیاده‌روی نیابتی اربعین، دو میلیون و 500 هزارتومان نرخ‌گذاری شده است. چه بسا این‌گونه قیمت‌گذاری آن هم برای انجام نیابتی اعمال که صدها سال تجربه جمعی شیعیان و قدرت نرم آنان در دفاع از دین و کشورشان بوده است، از عزت آن مفاهیم و مناسک دینی بکاهد. ترویج نگاه کالایی و مادی به اعمال دینی، تضعیف مسئولیت شخصی و فردی برای انجام اعمال دینی در بلندمدت، بدبین شدن به روحانیون و امکان به وجودآمدن این فکر غلط که آن‌ها پول می‌گیرند تا اعمال عبادی انجام دهند و مواردی از قبیل آن می‌تواند از آسیب‌های این مدل از کسب و کار باشد.
این نوشتار درصدد آن نیست که محتوا و نوع خدمت ارائه شده در این اپلیکیشن را صد در صد مخدوش و ناموجه جلوه دهد، بلکه هدف از آن طرح یک موضوع و «مسئله» برای سنجش میزان مشروعیت دینی و مقبولیت اجتماعی چنین اموری است و از همه مهم‌تر تأثیری که یک محصول به ظاهر فرهنگی می‌تواند بر فرهنگ جامعه داشته باشد؛ سنجشی که باید خیلی زود با حضور کارشناسان دینی و اجتماعی آغاز شود و درباره آن در جلساتی تخصصی سخن به میان رود تا ذهن‌های خلاق و آشنا با استارتاپ که به سمت تولید اپلیکیشن و کسب درآمد در قالب کسب و کار اسلامی حرکت می‌کنند، پیوستی فرهنگی و اجتماعی برای کار خود داشته باشند و بیش از توجه به سودی که ممکن است عایدشان شود، به تأثیراتی که محصولشان بر جامعه می‌گذارد، فکر کنند.
اگر آنان که تجارت در فضای دینی را برگزیده‌اند، مرزهای باریک راه از بیراهه را نشناسند و در فعالیت خود با کارشناسان آسیب‌شناسی تبلیغ دین، رسانه، جامعه، مطالعات فرهنگی و ... مشورت نکنند، هیچ بعید نیست محصولی تولید کنند که ضد تبلیغ عمل کند و امر قدسی را آن‌گونه که نباید، معرفی کند. این بی‌دقتی‌ها نباید باعث شود کشوری که به برکت انقلاب اسلامی باید به سمت تمدن‌سازی نوین اسلامی حرکت کند، ناگهان سر از فروش زمین‌های بهشت به سبک قرون وسطا دربیاورد.
یادداشت از مجتبی اصغری
انتهای پیام
