‌از دست‌بوسی خانواده عروس تا ‌«باوانی» در مناطق کردستان

با گذر از سنت به مدرنیته، برگزاری مراسم عروسی در مناطق مختلف کشور کوتاه و یک‌شکل شده‌ است؛ اما در گذشته، نحوه‌‌ اجرای مراسم عروسی در بعضی مناطق، حتی از یک روستا به روستای دیگر متفاوت بود. یکی از مناطقی که مراسم عروسی را به شیوه‌های جالب و متفاوتی برگزار می‌کرد، کردستان است.

رسم خواستگاری در این منطقه به این صورت بود که پسر موضوع خواستگاری را با بزرگ‌تر خانواده‌‌ خود در میان می‌گذاشت و اگر نظر او مساعد بود، چند نفر از مردان فامیل داماد برای خواستگاری به خانه‌ دختر و نزد پدر یا بزرگ‌تر او می‌رفتند. پدر عروس هم در جواب، از خانواده‌ داماد زمان می‌خواست تا از بزرگ‌ترهای فامیل و خانواده‌اش مشورت بگیرد. اگر جواب مشورت مثبت بود، یک روز خانواده‌ داماد به خانه‌ عروس می‌رفت.

در آن روز و بعد از گرفتن جواب، یک نفر از مردان خانواده‌ داماد در میان مجلس بلند می‌شد و دست تمام مردان فامیل خانواده‌ عروس را می‌بوسید. به این رسم «دسماچ که‌ده‌ی» می‌گویند و به این معنی است که کار، قطعی شده‌ است. چند روز بعد از اجرای این رسم، برگزاری مراسم عقد تدارک دیده می‌شد. به این رسم «ماره بریه‌ی» هم می‌گویند و در یک روز، خانواده‌ داماد غذا و خوراکی تهیه می‌کرد و بعدازظهر همراه فامیل خود به خانه‌ عروس می‌رفت. ‌بعد از این‌که اقوام عروس و داماد شام را صرف کردند، عده‌ای از مردان در یک اتاق جمع می‌شدند و ماموستا(عاقد) را دعوت می‌کردند و دختر را در جمع همان مردان به عقد پسر درمی‌آوردند. اجرت ماموستا را خانواده‌‌ داماد پرداخت می‌کرد.

«جل‌کرده‌ی‌نه» یا «شیرینی‌خوران»
یکی دیگر از رسم‌های مراسم ازدواج در بخش‌هایی از کردستان، «جل‌کرده‌ی‌نه» یا «شیرینی‌خوران» است، این مراسم بعد از عقد اجرا می‌شود و نحوه‌ اجرای آن به این صورت است که خانواده‌ی داماد غذا تهیه می‌کند و یک روز به خانه‌ عروس می‌رود و در مراسمی، لباس‌هایی که برای عروس خریده‌اند به او تقدیم می‌شود. در این مراسم، خانواده‌‌ ‌داماد زیورآلاتی هم به عروس می‌دهند و بر او می‌آویزند. این مراسم فرصتی است که جشنی برای داماد و عروس گرفته شود و هدایایی(غالباً پول) که برای آن‌ها تدارک دیده شده، تقدیم شود.

هفت‌ شبانه‌روز جشن
مراسم عروسی تقریباً یک هفته طول می‌کشد؛ از روز دوشنبه‌ تا روز چهارشنبه‌، زنان همسایه برای کمک به خانه‌ داماد می‌روند و نان می‌پزند. در این روزها، مراسم پای‌کوبی هم انجام می‌شود. روز چهارشنبه، خانواده‌ داماد یک زن و یک دختر را به‌عنوان «پاوه‌یو» و«جل هرگیر» به خانه‌‌ عروس می‌فرستد. همراه آن‌ها هم چند نفر را با بز و گوسفند می‌فرستد تا آن‌ها را در خانه‌‌ عروس سر ببرند.
پاوه‌یو در خانه‌ عروس غذا می‌پزد و بر دستان عروس حنا می‌گذارد و او را برای مراسم آماده می‌کند، «جل هرگیر» هم لباس عروس را که خانواده‌‌ داماد تهیه کرده و دوخته‌اند به خانه‌‌ عروس می‌برد. او این لباس‌ها را داخل یک بقچه می‌پیچد و گوشه‌ای از تک‌تک لباس‌ها مانند پیراهن، کوا و سخمه را طوری‌ که از بقچه بیرون باشد، نمایان می‌کند. او بقچه را به دوش می‌گیرد و یک آینه را هم روی بقچه روی دوش خود می‌بندد. مسئولیت «جل هرگیر» در خانه‌‌ عروس این است که فامیل عروس را به جشن عروسی دعوت کند.

تزئین عروس با سکه‌های ناصرالدین‌شاه
لباس‌های عروس در روز عروسی شامل پیراهن، زیرپیراهن و شلوار زنانه‌ی کُردی(از جنس براق)، سخمه، کوا و سلطه است. زیورآلات او هم شامل فیس، گوبروک، دکمه و دولاو، لاکوا، بازن، تکبن و گردنبند و لوله با مهره‌های قدیمی است که به عروس آویزان می‌شود.
فیس، یک کلاه پارچه‌ای است که اطراف آن را با سکه‌های ناصرالدین‌شاهی و احمدشاهی پوشاند‌ه‌اند. لاکوا، گوبروک و دکمه و دولاو هم زیورآلات فلزی هستند که برای تزیین اطراف سخمه و سلطه به‌ کار می‌روند. بازن، دستبندهای برنز و پهنی است که دست‌ها و بازوهای عروس را با آن می‌پوشانند. تکبن، همان کمربند است و لوله هم وسیله‌ای است که به‌عنوان گردنبند از آن استفاده می‌شود و به‌شکل لوله است و از سکه‌ برای تزیین آن استفاده می‌شود.

به جای استفاده از تاج و تور، از یک وسیله‌ حلبی به اسم «کلوتی» استفاده می‌شود که به‌ شکل استوانه است و بر سر عروس می‌گذارند و روی آن را با یک پارچه یا «کِش» می‌پوشانند و اطراف آن را با گُل و اسکناس به‌ وسیله‌‌ سنجاق قفلی تزئین می‌کنند. وقتی عروس آماده‌ی رفتن می‌شود، داخل کفش یا جوراب او یک سکه‌‌ پهلوی می‌گذارند که به معنی «پا زرین» بودن عروس است. هنگام خروج عروس از خانه‌‌ پدر به سمت خانه‌‌ داماد، برادر عروس یک شال به کمر او می‌بندد و دو دست عروس را برادر و یکی از اقوام نزدیک او می‌گیرند و از خانه خارج می‌کنند و رهسپار خانه‌ی داماد می‌شوند. گاهی عروس را با اسب یا قاطر می‌برند. قاطر و اسب را هم با جاجیم محلی، زنگوله، مهره و منگوله تزئین می‌کنند.

ریختن انار و سیب داماد بر سر عروس
در روز عروسی، برادر عروس یا یکی از نزدیکانش روی قاطر سوار و عروس هم به‌دنبال او سوار می‌شود و به سمت خانه‌‌ داماد حرکت می‌کنند. آن‌وقت یک نفر خبر آماده شدن عروس را به داماد می‌دهد و عده‌ای از زنان فامیل داماد مانند خواهر، عمه یا خاله‌‌ داماد، چراغ‌های توریِ نفتی و آیینه به‌ دست می‌گیرند و به خانه‌‌ عروس می‌روند. چراغ نماد روشنی و آینه نماد زلالی و شفافیت است. در نیمه‌های راه، خانواده‌‌ داماد به عروس می‌رسد و اطراف او را می‌گیرد و ترانه‌خوان‌ها با ترانه شروع به خواندن ترانه‌‌ «باده باده» (بادا بادا، مبارک بادا) می‌کنند.

وقتی عروس به خانه‌‌ داماد نزدیک می‌شود، داماد همراه یک نفر دیگر و دوست صمیمی‌اش به پشت‌ بام می‌رود و انار، سیب، به، سکه و نقل آماده می‌کند. داماد هنگام رسیدن عروس، بر سر و تن او، سیب و انار می‌کوبد و دوست داماد هم بر سر عروس و مهمانان، نقل و سکه می‌پاشد. به این رسم «شاباش» می‌گویند. سیب نماد پاکی و باکرگی، انار نماد عشق و به نماد بوی زیبای زندگی است. هنگام ورود عروس به خانه‌‌ داماد، عروس را روی لیف(لحاف دستبافت قرمز) می‌نشانند و زیر گوشه‌ای از لیف، حلوا می‌گذارند(در گذشته به جای شیرینی، از حلوا استفاده می‌شد)، وقتی عروس روی لیف می‌نشیند، مادر داماد با گفتن «بسم‌الله» سر عروس را به سمت حلوا خم می‌کند و سه‌بار آن را تکرار می‌کند، سپس حلوا را به نزدیکان و همراهان عروس تعارف می‌کند و به مهمانان می‌دهد. به‌نظر می‌رسد این شیرینی نشانه‌‌ خوش‌یمنی و شیرینی وصلت و رابطه‌‌ خوب عروس و مادر شوهر است.

بردن جهیزیه یا باوانی
در انتها و بعد از تمام شدن مراسم عروسی پر از رسم و رسوم، نوبت به بردن جهیزیه از طرف خانواده عروس می‌شود. آخرین رسم کردها باوان نام دارد که مربوط به دید و بازدید عروس و داماد از خانواده‌هایشان می‌شود که تنها تفاوت آن با دیگر رسم‌ها مدت زمان ماندن در پیش خانواده‌ها است. البته رسم‌های بیشتری از قدیم برای عروسی بین کُردها وجود داشته است که در زمان حال، بیشتر آن نادیده گرفته شده است تا رسم هفت شبانه‌روز عروسی، تنها یک رسم قدیمی ‌بین کردها باشد و اکثراً سعی می‌کنند مراسم را کوتاه‌تر برگزار کنند.

بازگشت عروس به خانه‌ پدرش
سه روز بعد از تمام شدن مراسم عروسی، مهمانان به خوش‌آمدگویی عروس می‌آیند و بعد از سه روز هم مراسم «تل» (توشه) برگزار می‌شود. در این مراسم فامیل عروس در خانه‌ خود یک قابلمه برنج می‌پزند و همراه لباس‌های عروس و مقداری جهیزیه به خانه‌‌ داماد می‌روند. یک هفته بعد از برگزاری این مراسم، نوبت به آخرین رسم از سلسله رسوم عروسی می‌رسد؛ این رسم «باوان» نام دارد. باوان در لغت به معنای خانه‌‌ پدری است. در بعضی مناطق کردستان بعد از سه روز و در بعضی مناطق دیگر آن، بعد از یک هفته که عروس به خانه‌‌ داماد رفت، برای دیدن خانواده‌‌ خودش به خانه‌‌ پدری می‌رود و چند روزی را با آن‌ها می‌گذراند. در آخر این روزها، پدر عروس هدیه‌ای به او می‌دهد تا به خانه‌‌ خودش ‌ببرد.
انتهای پیام