وضعیت سلامت زائران پیاده اربعین در پژوهشی، ارزیابی شد

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، علی یوسفی، رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد در نشستی با عنوان «گزارش طرح پژوهشی ارزیابی وضعیت سلامت زائران پیاده اربعین» که روز گذشته، 21 آبان‌ماه در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، با بیان اینکه ارائه این گزارش به‌طور مشترک توسط دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه العمید عراق انجام گرفته است، گفت: در حقیقت کمبود اطلاعاتی بسیار شدیدی در مورد آمار زوار، جمعیتی، زمینی و زائران اربعین در عراق وجود دارد و ما قبل از سفر، تلاش کردیم که اطلاعات اولیه خصوصاً برآوردی از تعداد نمونه به دست آوریم اما متأسفانه موفق نشدیم.

وی افزود: براساس گفت‌وگوهایی که با مسئولان دانشگاه العمید انجام دادیم، آماری مقرون به واقع، تخمینی از تعداد زوار اربعین در عراق، نسبت جنسی و سنی را به دست آوردیم و تخمینی هم برای نمونه زدیم که برآورد اولیه 2000 نفر بود، اما در عمل موفق شدیم با 1500 زائر اربعین مصاحبه انجام دهیم.

رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: البته تا انتشار نتایج نهایی فرصت کافی در اختیار داریم که خطاهای احتمالی نمونه‌گیری و نتایج ناشی از آن را تا حد زیادی به لحاظ آماری کنترل کنیم. نتایجی هم که در این گزارش ارائه می‌شود تقریباً بدون کنترل خطای نسبت به نمونه‌گیری است. ما در گزارش نهایی که در روزهای آینده نشستی برگزار می‌شود، این خطاها را به لحاظ آماری کنترل می‌کنیم.

وی بیان کرد: این خلأ جدی که در مورد اطلاعات جمعیتی و اجتماعی زوار وجود دارد، خود یک محدودیت برای آغاز تحقیقات عمیق درباره این واقعه است و امیدواریم شرایطی فراهم شود که اطلاعات جامع و همه جانبه‌ای در مورد زوار اربعین به همان ترتیبی که در عراق حضور پیدا می‌کنند، داشته باشیم.

یوسفی عنوان کرد: در ایران زواری که عازم عراق می‌شوند بعضی از خصوصیات آن‌ها ثبت می‌شود و ایرانی‌هایی که وارد عراق می‌شوند مشکل چندانی در این زمینه ندارند، اما مجموع زواری که از کشورهای مختلف وارد عراق می‌شوند و حتی خود زوار عراقی که از بخش‌های مختلف وارد می‌شوند، اطلاعات دقیقی در دست نیست و امیدواریم که انجام این کار مقدمه‌ای برای ارائه یک طرح جامع آماری در مورد زوار اربعین در عراق باشد.

پیاده‌روی اربعین؛ فرصت استثنایی برای ورود جامعه‌شناسی

یوسفی اضافه کرد: حقیقتاً پیاده‌روی اربعین با چنین گستردگی و فراگیری یک پدیده اجتماعی مذهبی نوظهور برای شیعه است، اگرچه از نظر تاریخی پیاده رفتن طولانی سابقه زیادی دارد، اما چنین رخداد و وسعتی کاملاً جدید و به شدت نیازمند مطالبه از زوایای مختلف به‌ویژه برای جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و روان‌شناسی دین است.

وی بیان کرد: این اقدام یک فرصت استثنایی و دست‌نخورده‌ای است که جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی می‌تواند به آن ورود کند و ما مطمئن هستیم که این اتفاق رخ خواهد داد، کمااینکه یک علاقه ویژه مطالعاتی در حوزه مطالعات زیارت و اربعین به وجود آمده و این کنجکاوی در همه جای دنیا و نیز در دپارتمان‌های مطالعاتی بین مردم‌شناسان و روانشناسان دین وجود دارد که این پدیده عظیم را تا حدی بهتر درک کنند.

تعلیق روال‌های زندگی

دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: من به‌عنوان یک محقق اجتماعی که هم علاقه پژوهشی و هم تمرکز خاصی به لحاظ آموزش و پژوهش در حوزه مطالعات دین دارم، تصور می‌کنم این پدیده خیلی منحصر به فرد است و در طی این تجربه پیاده‌روی، تقریباً همه روال‌های زندگی هم در عراق، هم برای زوار عراقی و هم زواری که از سایر کشورها در این پیاده‌روی شرکت می‌کنند، به حالت تعلیق در می‌آید و به لحاظ پدیدارشناسی زندگی روزمره آن‌ها دچار تعلیق می‌شود و داخل پرانتز قرار می‌گیرد و زوار، دنیای کاملاً جدی را در چارچوب این پیاده‌روی تجربه می‌کنند.

وی اضافه کرد: یک تعلیق به لحاظ گستردگی و در یک مقیاس وسیع اجتماعی در هیچ جای عالم سراغ نداریم که یک جمعیت بسیار گسترده از کشورهای مختلف و مردمانی که در عراق زندگی می‌کنند، مدتی زندگی و روال‌های معمول زندگی‌شان دچار تعلیق شده و طی این مدت، یک چارچوب و منازعات دیگری بر زندگی وارد شود.

یوسفی گفت: نکته فوق‌العاده کلیدی که ما به آن توجه داشتیم و آن را از نزدیک لمس کردیم، سازمان یافتن بخشش و سخاوت در یک مقیاس عظیم و گسترده اجتماعی است اگرچه این ظرفیت در شیعه وجود دارد که سخاوت، بخشش و نظم را در مقیاس وسیع رقم بزند، اما هیچ وقت با این مقیاس و گستردگی، بخشش جریان پیدا نمی‌کند و این پدیده در مطالعه زیارت اربعین بسیار منحصر به فرد است.

وی افزود: ما می‌دانیم بسیاری از نذورات و خیرات در مراسم مذهبی شکل می‌گیرد اما نه با این وسعت و سازماندهی اجتماعی که میلیون‌ها نفر درگیر سخاوت، بخشش و نیکوکاری می‌شوند و این موضوعی بود که ما عمیقاً به آن توجه کردیم و امیدوار هستیم که تمرکزی به‌طور ویژه در این امر مهم ایجاد کنیم.

پیاده‌روی اربعین؛ جریان اجتماعی گسترده با خصلت بازاندیشی

رئیس پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: پیاده‌روی و زیارت اربعین یک جریان اجتماعی گسترده با خصلت بازاندیشی است و این کلمه در پدیدارشناسی بدین معناست که بر روی یک موضوعی به‌‌طور خیلی ویژه و مکرر تمرکز پیدا ‌کنیم، زیرا این تمرکز باعث می‌شود فرد را به حرکتی وا‌دارد. این بازاندیشی هم برای خود و هم درباره دیگری است و زوار فرصت کافی پیدا می‌کنند که خود را در یک چارچوب کاملاً تعریف شده پیدا کنند.

وی بیان کرد: به‌عنوان مثال؛ در تجربه سفر حج، افراد مُحرم می‌شوند و این عمل هم یک دوره و زمان تعلیق است که در واقع فرد به کار دیگری مشغول است و فارغ از همه تعلقات در یک چارچوبی مُحرم می‌شود و باید آن قواعد، مقررات و هنجارهایی که وجود دارد را رعایت کند. ما در این سفر تعجب می‌کردیم چطور ممکن است افرادی که دچار فقر و محرومیت هستند تا این اندازه بخشش ‌کنند و این از منظر جامعه‌شناسی فوق‌العاده مهم است و ما را متوجه یک وحدت و لایه پنهانی از یک واقعه عظیم کرد.

یوسفی افزود: من به‌عنوان یک محقق تصور می‌کنم که اگر این تجربه به درستی و در چارچوب دینی رقم بخورد نه تنها سلامت به مخاطره نمی‌افتد، بلکه سلامت در ابعاد مختلف به طور خاص تقویت می‌شود. موضوعی که در این تحقیق به‌‌صورت ویژه به آن توجه کردیم و تمرکز داشتیم، در واقع ارزیابی از وضع سلامت در ابعاد چهارگانه جسمانی، اجتماعی، معنوی و روانی است. این موضوع تا حد زیادی موید این رویکرد و برداشت ما هم قرار دارد که ابعاد چهارگانه در این سفر تقویت می‌شوند.

دانشیار جامعه‌شناسی دین بیان کرد: پیاده‌روی اربعین فرصت اجتماعی را برای زائران فراهم می‌کند که با افراد بیشتری آشنا و به سرمایه اجتماعی آن‌ها در این سفر افزوده شود. البته در کنار این بحث، سنجش سلامت و برآورد سلامت رصدهای دیگری هم صورت گرفت، همچنین در این سفر به اندازه کافی عکس، فیلم و تصویر تهیه شد؛ چراکه بتوانیم تحلیل نشانه‌شناختی و یا نشانه‌شناسی بر روی زیارت و سفر انجام دهیم. مصاحبه‌های عمیقی با زوار انجام دادیم تا بتوانیم قصد آن‌ها را از آمدن به این سفر تشخیص و آن‌ها را از یکدیگر تفکیک کنیم.