افراط در برداشت‌های فقاهتی از متون دینی؛ عامل تضعیف اخلاق
گروه معارف ــ عضو هیئت علمی دانشکده الهیات فردوسی مشهد بیان کرد: در تاریخ اسلام به مرور زمان فقه فربه شد و بر اخلاق غلبه پیدا کرد، در ابتدای اسلام اخلاق پررنگ‌تر بود و به مرور زمان به قدری فقه بزرگ شد که تعریفی معادل تعریف اسلام پیدا کرد. این یعنی فقه معادل اسلام معنا می‌شود و باید گفت افراط در برداشت‌های فقاهتی از متون دینی، عامل تضعیف اخلاق است.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، علیرضا آزاد، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، شامگاه گذشته، ۱۱ آذرماه در جلسه تفسیر کاربردی این دانشگاه عنوان کرد: موارد و حد نصاب زکات در طول زمان ممکن است تغییر کند چنانکه حضرت امیرالمؤمنین(ع) در آن زمان برای اسب‌ها زکات در نظر گرفتند، اعراب حجاز و اطراف آن قبل از بعثت به معابد، زکات پرداخت می‌کردند، این فرهنگ زکات نه تنها میان مؤمنان و مسلمانان که حتی میان کفار وجود داشته و حد آن نیز بسیار نزدیک به اسلام بوده است.
زکات و توجه اسلام به فرهنگ زمانه
وی افزود: بحث زکات این نکته را می‌رساند که اسلام تا چه اندازه به فرهنگ زمانه توجه داشته است، بار مالی که اسلام آن را برای مردم در نظر می‌گیرد، نه تنها ناظر به شرایط زمان است که حتی بار مالی کمتری نسبت به زکات‌های گذشته قبل از اسلام بر مردم می‌گذارد و به آن جهت می‌دهد که این کار نیز هنر اسلام است.
آزاد ادامه داد: در قبل از اسلام زکات توسط اربابان بت‌پرست مورد سوءاستفاده مالی قرار می‌گرفت. مسلمانان پس از اسلام سؤال می‌کنند که از چه چیزی انفاق کنیم؟ قرآن در آیه ۲۱۶ سوره بقره پاسخ می‌دهد که در چه مواردی مصرف کنید، حال هرچه می‌خواهید انفاق کنید و این موضوع را به صورت کلی مطرح می‌کند.
این مدرس دانشگاه عنوان کرد: در آیه ۶۰ سوره توبه موارد جزئی مصرف زکات را عنوان می‌کند، اسلام روی نحوه توزیع زکات نسبت به اصل دریافت زکات حساسیت بیشتری نشان می‌دهد تا مبادا همچون قبل سوء استفاده‌هایی از این زکات صورت گیرد.
سیره علوی، الگوی کارگزاران حکومتی
وی با اشاره به شیوه تعاملی حضرت علی(ع) در موضوع زکات عنوان کرد: نامه ۲۵ نهج‌البلاغه می‌تواند الگوی مناسبی برای کارگزاران حکومتی باشد، حضرت در این نامه می‌نویسد «بیش از حق خدا از حق مردم نگیر، هنگام مواجه با مردم سلام و درود بگو، اگر کسی زکات پرداخت نکرد با او جدال نکن و بدون اجازه سراغ اموال مردم نرو» این آداب کسی است که می‌خواهد زکات بگیرد و ما چقدر از این مسئله دور هستیم.
آزاد ادامه داد: اینها توصیه‌های امیرمؤمنان(ع) به یک شاگرد نیست بلکه به یک عامل حکومتی است که اینگونه رفتار کن و حتی حق حیوان را هنگام گرفتن زکات باید رعایت کنیم، اما متأسفانه ما امروز به راحتی آبروی مردم را می‌بریم و زندگی مردم را با خاک یکسان می‌کنیم، حضرت علی(ع) می‌فرماید: «نباید زکات حیوانات را زمانی که نشسته یا در خواب هستند، دریافت کرد تا مزاحمتی برای استراحت حیوان نباشد، همچنین باید رعایت حال زکات‌دهنده را در نظر گرفت و افراد دیندار را برای تقسیم زکات انتخاب کرد.
این مدرس و پژوهشگر علوم قرآن و حدیث بیان کرد: در ادای زکات مواردی وجود دارد که فقها همه اینها را واجب شرعی معرفی نمی‌کنند، حال اگر این موارد واجب شرعی هم نباشد، واجب اخلاقی است؛ همانند اینکه در روایات هم به ما رسیده که زکات عقل، تحمل نادان و زکات زیبایی، حجاب و زکات دانش، آموزش و زکات قدرت، انصاف است.
مفهوم فراگیر زکات در سیره عارفان
آزاد عنوان کرد: در سیره عارفان زکات یک مفهوم فراگیر دارد و هر عملی یک زکات به خود اختصاص می‌دهد. هر عملی ارتباطی با خدا دارد و آن ارتباط صلاة عمل است و نیز این عمل ارتباطی با خلق دارد و آن زکات عمل است، مانند این که در ادبیات عرفانی می‌بینیم که می‌گویند بیماری را از سلامت خود و بیمار را از مال خود نصیب ده.
وی اظهار کرد: امام حسن(ع) که در منابع شیعه به جود و کرم مشهور است، سه بار تمام اموالش را انفاق کرد و پنج بار نیز مال خود را به دو قسمت تقسیم کرده و یک قسمت را به فقرا داد؛ زکات در شعر و ادبیات فارسی همچون اشعار حافظ، سعدی و مولانا مواردی همچون زکات جمال و تندرستی زکات جاه و مقام کامروایی را دارد. در کلام عرفانی صرفاً زکات را نباید به معنای فقهی آن دانست.
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد ضمن اشاره به تاریخچه رشد فقه در جهان اسلام بیان کرد: در تاریخ اسلام به مرور زمان فقه فربه شد و بر اخلاق غلبه پیدا کرد، در ابتدای اسلام اخلاق پررنگ‌تر بود به مرور زمان به قدری فقه بزرگ شد که تعریفی معادل تعریف اسلام پیدا کرد و این یعنی فقه معادل اسلام معنا می‌شود و باید گفت افراط در برداشت‌های فقاهتی از متون دینی، عامل تضعیف اخلاق است.
آزاد در بخش پرسش به سؤالات و شبهات قرآنی این محفل تفسیری اضافه کرد: این سؤال مطرح شده که آیات ابتدایی سوره روم در رابطه با جنگ ایران و روم چه سودی برای امروز بشریت دارد؟ عده‌ای این آیه را اعجاز غیبی قرآن می‌دانند؛ چرا که پس از آن دوره که ایرانیان در جنگ‌های پیاپی و رومیان پیروز می‌شدند، قرآن پیام می‌دهد که در زمان دیگر رومیان پیروز خواهند شد.
وی گفت: رومیان اهل کتاب بودند و به اسلام نزدیکتر محسوب می‌شدند، عده‌ای شکست روم در جنگ با ایران را شکست دینداران می‌پنداشتند و در این رابطه قرآن با این آیه به مسلمانان قوت قلب می‌دهد و پیام آیه این است که جامعه نیاز به قوت قلب دارد، اگر از دل این آیه بتوانیم شرایط پیامبر(ص) در آن زمان را بفهمیم، این آیه می‌تواند به درد امروز ما هم بخورد.
انتهای پیام
