اختلاف در رسم‌الخط قرآن را استثناء نگارشی بدانیم
گروه معارف ــ عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد گفت: اصطلاح درستی که می‌توان به جای اغلاط قرآنی به کار برد وجود استثناءهای نگارشی در قرآن است، برخی می‌گویند همین استثناءهای نگارشی دلالت بر این دارد که مسلمانان آنچه از پیامبر(ص) خود آموختند، علی‌رغم اینکه به تفاوت در نگارش آن آگاه بودند، برای اطاعت دستور رسول خدا آن را حفظ کردند و این خود دلیلی برای حفظ قرآن از هرگونه تحریف است.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محسن رجبی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد امروز 20 آذرماه در نشست تخصصی «بررسی وجود اغلاط در رسم‌المصحف» در دانشکده علوم قرآنی مشهد، عنوان کرد: بهتر است واژه غلط را برای رسم‌المصحف به کار نبریم، اگرچه این تعبیر از سوی اندیشمندان جهان اسلام کمتر مطرح شده، اما چه خوب است که بتوانیم به شبهات مطرح در این حوزه پاسخ دهیم.
وی اظهار کرد: مجموعه قواعدی که برای نوشتار زبان به وجود آمده شیوه نگارش نام می‌گیرد و برای قرآن نیز همین قاعده مطرح می‌شود، از قرن چهارم هجری به بعد ما اصطلاح رسم‌المصحف را می‌بینیم که شیوه نگارش کلمات قرآن بوده و اصطلاح دقیق است.
رسم‌المصحف، علم بررسی نگارش قرآن
رجبی با بیان اینکه ۴۳ قاعده در زمینه رسم‌المصحف قرآن قابل دستیابی است، ادامه داد: رسم‌المصحف که یکی از علوم قرآنی است، چگونگی نگارش کلمه به کلمه قرآن از ابتدا تاکنون را بررسی می‌کند و در حاشیه این بحث چند مسئله مطرح می‌شود.
وی گفت: جواز یا عدم جواز تغییر رسم‌المصحف، جواز یا عدم جواز کتابت با الفبای سایر خطوط و آداب کتابت که خود سبب انس انسان با کلام الهی است از جمله این مسائل مطرح شده است، با یک نگاه کلی به خوبی می‌توان متوجه عدم موافقت قرائت با کتابت در مواردی از عبارات قرآن کریم شد.
عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد بیان کرد: پاسخ‌هایی که تا به اکنون در رابطه با عدم تطابق قرائت با کتابت مطرح شده به چند دسته تقسیم می‌شود، اول اینکه برخی بنا به برخی روایات می‌گویند کم بودن سواد کاتبان وحی و ضعف خط آن زمان دلیلی بر این اختلاف است، ابن‌خلدون که به عنوان پدر علم جامعه شناسی مطرح است، اولین کسی است که بر این نکته اعتقاد داشته و می‌گوید رسم‌الخط اهالی عربستان با رسم الخط متمدن‌ها تفاوت دارد.
رشد خطوط در شبه جزیره عربستان قبل از اسلام
رجبی افزود: تحقیقات نشان می‌دهد که شواهدی از کتیبه‌ها و ابزار نگارش و نیز تاریخ خط عربی این نتیجه را می‌رساند که ۳۰۰ سال قبل از بعثت مراحل سیر تحول خط در شبه جزیره عربستان طی شده و این رشد خط برای پاسخگو بودن به نیازها کافیست، در گزارش و عبارات قرآنی نیز کلمات و ابزار مربوط به نگارش منند قلم، صحف و سایر موارد آمده است.
وی اظهار کرد: در مناطق اطراف عربستان تمدن‌های متعددی وجود داشته و به جهت روابط فرهنگی این تمدن‌ها از یکدیگر تاثیر می‌پذیرفتند، ابن‌الخطیب هم قائل به وجود اغلاط در عبارات قرآن است و این را ناشی از اشتباه کاتبان وحی می‌داند، نظرات او جنجال بسیاری به پا کرده و باعث شد تا کتابش به عنوان کتاب ضال در مصر جمع‌آوری شود.
رجبی گفت: مرحوم آیت‌الله معرفت از علمای معاصر علوم قرآنی نیز در مجموعه التمهید فی علوم القرآن وجود اختلاف در رسم‌المصحف را مطرح می‌کند و می‌گوید که کتابت قرآن دچار پریشانی‌ها و ناهنجاری‌هایی است و نیاز به اصلاح دارد در این رابطه بیش از 7000 مورد را عنوان می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد با طرح این سوال که دلیل قائل شدن و اغلاط در قرآن چه بوده است؟ عنوان کرد: عده‌ای جمع و تدوین در زمان خلیفه سوم یعنی عثمان را دلیل بر چنین اشکالی می‌دانند و معتقدند که وجود لحن در مصحف چنین شرایطی را به وجود آورده است، در حالی که جمع و تدوین اصلی قرآن در زمان پیامبر(ص) انجام شد و عثمان صرفاً به استنساخ قرآن پرداخت.
رجبی با بیان اینکه در صدر اسلام لحن به عنوان اشتباه در کتابت عنوان نشده است، ادامه داد: این اخبار و روایات در دوره جعل شده که می‌خواستند جایگاه مصحف‌های حجاج بن یوسف را بالا ببرند و به همین دلیل خواستند تا مصحف عثمانی را کم ارزش و پر اشتباه جلوه دهند.
جدال سنت‌های نگارش و آواها
وی اضافه کرد: در امر نگارش، سنت‌های رسم و آواهای شنیدنی دخیل هستند که گاهی یکی از این دو بر دیگری به عنوان قاعده برتری یافته و خواندن با نوشتار تفاوت پیدا می‌کند که نمونه موارد نیز در زبان‌های فارسی و انگلیسی دیده می‌شود.
این پژوهشگر علوم قرآنی افزود: کسانی مانند ابن بنّا مراکشی نیز تغییر و تفاوت کلمات همانند در قرآن را به‌عنوان تدبر در سیاق آیات برای نشان دادن دقیق‌تر معنا عنوان می‌کنند و در واقع بر این اساس ما می‌توانیم تدبر در قرآن را از رسم‌الخط قرآن به انجام برسانیم.
وی در پایان گفت: به طور کلی در رابطه با اختلاف کتابت با قرائت قرآن چهار دلیل مشهور، مطرح است، دلیل چهارمی که برای این مسئله عنوان می‌شود، این است که قرآن برای تحمل قرائات به دستور نگارشی حکیمانه پیامبر(ص) اینگونه نگاشته شده است تا همه با قرائت‌های مختلف بتوانند از این مصحف استفاده کنند، اما این یک نظر ضعیف است، چرا که وجود قرائت متعدد قابل اثبات نیست و موارد عنوان شده نیز قابل تعمیم به صورت یک قاعده نیست.
انتهای پیام
