امام باقر(ع) در سایه قرآن

بدون شك سخنان معصومان و ائمه اطهار(ع) از جمله امام محمدباقر(ع) همواره روشنگر معنای آیات نورانی قرآن كریم بوده است.

قرآن درباره مجرمان و گناهكاران جسور كه به بهانه‌های واهی از اجابت دعوت الهی سرباز می‌زنند، در آیه 14 سوره مطففین می‌فرماید: «كلاّ بَلْ رانَ عَلي قُلُوبِهم ما كانُوا يكسبون»، «چنین نیست كه آن‌ها گمان می‌کنند، بلكه كارهایشان مانند زنگاری بر دل‌هایشان نشسته است».

امام محمدباقر(ع) درباره این آیه می‌فرماید: «هیچ بنده مؤمنی نیست، مگر آنكه در قلبش یك نقطه سفید وجود دارد، پس آنگاه كه از وی گناهی سرزند، در میان آن نقطه سفید، نقطه سیاهی ایجاد می‌گردد. پس اگر توبه كند، آن سیاهی رخت بر می‌بندد و اگر در گناهان غوطه‌ور گردد، بر سیاهی افزوده می‌شود تا آنكه تمام سفیدی را می‌پوشاند. وقتی سفیدی پوشانده شد، دارنده چنین دلی دیگر هرگز روی سعادت را نخواهد دید».

فروش دین به دنیا

در موارد متعددی از قرآن به آیاتی برمی‌خوریم كه یهود را به پیروی از قرآن فرا می‌خواند، در آیه 41 سوره بقره می‌خوانیم: «وَآمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ ۖ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ؛ به آنچه نازل كرده‌ام(قرآن)، ایمان آورید كه تأیید و تصدیق‌كننده كتابی است كه شما با آن سروكار دارید (توارت) و نخستین كافر به آن نباشید و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید و تنها در برابر من تقوا پیشه سازید».

امام محمدباقر(ع) در مورد شأن نزول آیه فوق می‌فرماید: برای حُيّی بن اخطب و كعب بن اشرف و گروهی دیگر از عالمان یهود، هر ساله مجلس میهمانی بسیار مجللی از طرف یهودیان ترتیب داده می‌شد. این افراد راضی نبودند، با تصدیق و تأیید قرآن، آن منافع را از دست بدهند. به همین جهت تورات را تحریف كرده، آیاتی از آن را، كه در زمینه اوصاف پیامبر اسلام(ص) بود، به بهای ناچیز (مجالس و یا پول‌هایی كه به جیب آن‌ها سرازیر می‌شد) فروختند.

درس عبرت از انسان‌های مسخ شده

همانطور كه می‌دانیم روحیه سركشی و نافرمانی از دستورهای الهی و علاقه شدید به مال دنیا از ویژگی‌های یهود بود و آیاتی از قرآن بدان‌ها اشاره كرده است، ماهیگیری در شنبه یكی از مظاهر این علاقه است: خداوند به یهود فرمان داده بود روز «شنبه» را تعطیل كنند، اما گروهی از آن‌ها كه كنار دریا می‌زیستند و مشمول حكم الهی بودند، دلشان نمی‌آمد آن روز از ماهی‌های فراوان و چشمگیر بگذرند. اتفاقاً روزهای شنبه ماهی‌های بیشتری می‌آمد. آن‌ها با ترفند و حیله‌گری روز شنبه نیز ماهیگیری می‌كردند تا آن كه عذاب خدا آن‌ها را فرا گرفت. در همین زمینه در آیه 65 سوره بقره چنین می‌خوانیم: «وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ؛ قطعاً حال كسانی (یهودیانی) كه در روز شنبه نافرمانی كردند، را دانستید و نیز به عذاب ما آگاه شدید كه به آنها گفتیم: همچون بوزینگان طرد شده در آیید و آنها چنین شدند».

در آیه بعد از آن، آیه 66 این سوره، خداوند می‌فرماید: «فَجَعَلْنَاهَا نَكَالًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ»، «ما این جریان را مجازات و درس عبرتی برای پیش روی آن واقعه (مابین یدیها) و پشت آن (ماخلفها) قرار دادیم.»

امام محمدباقر(ع) در توضیح «مابین یدیها و ماخلفها» می‌فرماید: «مقصود از «مابین یدیها»، نسل آن زمان و مراد از «ماخلفها» ما مسلمانان هستیم. یعنی این درس عبرت مخصوص بنی اسرائیل نبود و همه انسانها را شامل می‌شود».

محرم اسرار؛ خدا یا دشمنان خدا

در مرحله عمل روشن می‌شود هر فرد چه كاره است و تنها ادعای ایمان كافی نیست. آیا می‌توان باور كرد که كسی ایمان به خدا داشته باشد، اما با دشمنان خدا دست دوستی دهد و آن‌ها را محرم اسرار خویش سازد؟ در قرآن و در آیه 16 سوره توبه می‌خوانیم: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً ۚ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ؛ آیا گمان كرده‌اید به خود واگذار می‌شوید و خداوند كسانی را كه جهاد كرده و غیر از خدا و فرستاده او و مؤمنان محرم اسراری نگرفته‌اند، معلوم نمی‌دارد؟ و خداوند بدانچه انجام می دهید آگاه است».

امام محمدباقر(ع) درباره آیه فوق فرمود: «جز خدا محرم اسراری نگیرید كه در این صورت مؤمن نخواهید بود.» همانا هر سبب و نسب(قرابت) و محرم اسرار گرفتن و بدعت و شبهه‌ای بریده خواهد شد، مگر آن چیزی كه قرآن آن را اثبات كرده است. (یعنی تقوا) خدا تا به امروز فاش مقام شما را به سعى و تلاش، كدامینتان هست مومن درست كه از غیر یزدان خود دست ‏شست نگیرد، دگر دوست غیر از خدا بجز مومنان و به جزء مصطفى به هركارتان هست‏ یزدان خبیر بود آگه از رازهاى ضمیر نور نبوت و ولایت در آیه 5 سوره یونس می‌خوانیم: او خدایی است كه خورشید را مایه روشنایی و ماه را نوربخش قرار داد، «هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا»،

امام محمدباقر(ع) درباره آیه فوق چنین می‌فرماید: «خداوند زمین را به نور محمد(ص) روشن ساخت، همان‌گونه كه با نور خورشید آن را روشن گرداند. به همین جهت، محمد(ع) را به خورشید و وصی‌اش علی(ع) را به ماه تشبیه كرده است».

منابع:

1- مطفّفین، آیه 14.

2- اصول كافی، ج 2، باب الذنوب، ح 20.

3- بقره، آیه 41.

4- مجمع البیان، ذیل آیه 41 سوره بقره.

5- بقره، آیه 65.

6- بقره، آیه 66.

7- مجمع البیان، ذیل آیه 66 سوره بقره.

8- توبه، آیه 16.

9- اصول كافی، ج 1، ص 59.

10- مجد

11- یونس، آیه 5.