ظرفیت فلسفه‌‌ صدرا در مواجهه با پوچی فضای مجازی در «اندیشه دینی»

به گزارش ایکنا؛ هفتاد و چهارمین شماره فصلنامه علمی پژوهشی «اندیشه دینی» ویژه بهار 99 به صاحب‌امتیازی دانشگاه شیراز منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «نظری به الهیات مجازی در فلسفه‌‌ نیچه»، «نقش تقریرهای مختلف اختیار در تمایز علوم انسانی از علوم طبیعی»، «مواضع پارادوکسیکال غزالی در مواجهه‌ با فلاسفه، اباحه‌گرایان، متصوفه»، «واکاوی اراده‌‌ آزاد از روزن اصل علیت، در آرای علامه جعفری و ویتگنشتاین متقدم»، «پاسخ سیدسند و ملاصدرا به اشکال برخاسته از قاعده فرعیه درخصوص اتصاف ماهیت به وجود»، «امکانات درونی فلسفه‌‌ ملاصدرا در مواجهه با پوچی فضای مجازی».

تمایز علوم انسانی از علوم طبیعی

در چکیده مقاله «نقش تقریرهای مختلف اختیار در تمایز علوم انسانی از علوم طبیعی» می‌خوانیم: «علوم انسانی درباره افعال اختیاری انسان بحث می‌کند، ازاین‌رو اختیار انسان مهم‌ترین مبنای تمایز علوم انسانی از علوم طبیعی است. با توجه ‌به اینکه به‌طورکلی دو تقریر سازگارگرایانه و ناسازگارگرایانه از اختیار ارائه شده، لازم است تا به‌طورکلی نسبت دیدگاه‌های مختلف درباره تمایز علوم انسانی از علوم طبیعی با این دو تقریر کلی از اختیار سنجیده شود تا از این طریق، علوم انسانی و علوم طبیعی با توجه ‌به تقریرهایی که از اختیار ارائه می‌شود، نسبت قرب و بُعد خود با یکدیگر را تعریف کنند. این مقاله با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، نقشی که تقریرهای مختلف اختیار در تمایز علوم انسانی و علوم طبیعی داشتند، بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که تمایز ذاتی و جوهری علوم انسانی از علوم طبیعی، صرفاً بر مبنای نوعی تقریر ناسازگارگرایانه از اختیار امکان دارد و نگرش سازگارگرایی نمی‌تواند علوم انسانی را از علوم طبیعی متمایز کند، مگر ازطریق عوامل بیرونی (عارضی).»

پاسخ سیدسند و ملاصدرا به اشکال اتصاف ماهیت به وجود

در طلیعه مقاله «پاسخ سیدسند و ملاصدرا به اشکال برخاسته از قاعده‌‌ فرعیه درخصوص اتصاف ماهیت به وجود» آمده است: «قاعده‌‌ فرعیه «ثبوت شیء لشیء فرع ثبوت مثبت له» از قواعد مهم فلسفی است. باتوجه‌به قاعده‌‌ فرعیه، درخصوص اتصاف ماهیت به وجود، مشکل دور یا تسلسل مطرح شده است. ملاصدرا برای حل اشکال مزبور، سه راه‌حل ارائه داده است. دو راه‌حل وی بر مبنای اصالت وجود اقامه شده است: یکی براساس رابطه‌‌ وجود و ماهیت به‌حسب اعتبار ذهنی و دیگری براساس رابطه وجود و ماهیت به‌حسب نفس‌الامر. صدرالدین دشتکی (سیدسند) که از فیلسوفان بزرگ مکتب شیراز است نیز یک راه‌حل با تحلیل رابطه وجود و ماهیت در دو موطن اعتبار ذهنی و نفس‌الامر ارائه داده است. شارحان ملاصدرا (و حتی خود وی) از آنجا که سیدسند را اصالت ماهوی می‌دانستند، راه‌حل سیدسند را عکس راه‌حل ملاصدرا دانسته‌اند. در این مقاله با تحلیل آرای سیدسند نشان داده شده است که ازنظر او، مفهوم موجود، امر حقیقی است و لذا راه‌حل سیدسند مجموع دو راه‌حلی است که ملاصدرا ارائه داده است.».

فلسفه‌‌ ملاصدرا در مواجهه با پوچی فضای مجازی

در طلیعه مقاله «امکانات درونی فلسفه‌‌ ملاصدرا در مواجهه با پوچی فضای مجازی» می‌خوانیم: «شبکه‌های مجازی و فناوری‌های ارتباطی عصر حاضر، بر سبک زندگی انسان تأثیری فزاینده داشته است. یکی از عوامل شکل‌گیری بی‌معنایی و نیهیلیسم، توسعه دانش و تکنولوژی و تصویر دنیایی مکانیکی و به ‌دور از معنویات است که می‌تواند به نفی غایت‌مندی هستی منجر شود و جهانی را شکل دهد که آرمان و آموزه‌های معنوی ندارد و به بی‌معنایی زندگی و پوچی ختم می‌شود؛ فضای مجازی می‌تواند زمینه این بی‌معنایی را فراهم کند. به‌رغم مزایای بی‌شمار این زیست‌بوم نوظهور، حس اضطراب و تنهایی و در پی آن، بی‌معنایی و پوچی، همچنان گریبان‌گیر انسان امروزی است. سؤال اساسی نوشتار حاضر این است که آیا با تکیه بر آرای فیلسوفی نظیر ملاصدرا که درباب زندگی اصیل و معنادار سخنان فراوانی گفته است، می‌توان با پدیده فضای مجازی مواجهه‌ای معنادار و منطقی داشت؟ یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که: علی‌رغم امکانات و مزایای ویژه فضای مجازی، این فضا می‌تواند سبب شکل‌گیری الگوهای رفتاری نامتعارفی در انسان شود. استنباط نگارنده از درون‌مایه‌های حکمت متعالیه آن است که برترین شیوه برخورد با چنین آسیب‌هایی، رویکرد عقل‌گرایانه به این فضای برساخته دست بشر و بیان کارکرد عقل درخصوص انبوه اطلاعات و داده‌هاست. ملاصدرا نقطه عطف سیر صعودی انسان در مسیر تکامل و بهترین ابزار شناخت امر اصیل از غیراصیل را حیات معقول می‌داند. در ساحت عقلانی همه‌چیز از رهگذر مواجهه با معقولات است که اصالت می‌یابد و این سبب می‌شود که انسان در مواجهه با سیل عظیم داده‌های فضای مجازی، از افتادن در ورطه عالم خیال منفصل برحذر باشد و مسیر زندگی را به‌سمت عقلانیت و معناداری متمایل کند.»