خستگی‌ناپذیری و امید از مهم‌ترین نتایج مقام «رضا» است / راز سلامت معنوی انسان

حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل ساجدی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با ایکنا، با تبریک میلاد باسعادت امام رضا(ع)، به همین مناسبت به تبیین مقوله رضا و رضایتمندی در زندگی پرداخت و گفت: در کتب اخلاقی از «رضا» به عنوان یک مقام معنوی بالا یاد شده است و در دعای کمیل هم می‌خوانیم: «الّلهُمَّ انّى اسْئَلُكَ ... تَجْعَلَنى بِقِسْمِكَ راضِيا قانِعا وَ فى جَميعِ الْاحْوالِ مُتَواضِعا».

وی با بیان اینکه رضا یک معنای غلط و یک معنای درست دارد، تصریح کرد: معنای غلط آن است که اگر هر اتفاقی در زندگی ما رخ دهد، در برابر آن تسلیم شویم و هیچ واکنشی نشان ندهیم و سکوت کنیم و خودمان هم اهل تلاش نباشیم و بگوییم هرچه پیش آمد خوش آمد. این معنا از رضایت می‌تواند مورد سوءاستفاده دشمنان هم قرار بگیرد و به هیچ وجه مورد تأیید اسلام نیست، بلکه همه ما مسئول هستیم و باید به وظایف، اعمال و رفتارهای جامعه دقت‌ کنیم.

تفسیر درست از مفهوم رضا

ساجدی با اشاره به معنای صحیح رضا و رضایتمندی، بیان کرد: رضا یک معنای صحیح عرفانی هم دارد؛ معنای نخست که گذشت، بیشتر در مباحث کلامی مورد بحث قرار می‌گیرد، اما در معنای دوم، نگاه عرفانی مطرح است؛ به این معنا که ما وظیفه‌مدار و نه نتیجه‌مدار باشیم. البته وظیفه‌مداری هم دو تفسیر درست و غلط دارد؛ تفسیر غلط آن است که در مورد نتایج یک کار نیندیشیم و فقط و فقط چشم خودمان را ببندیم و فکر کنیم که صرفاً باید وظیفه‌گرا باشیم، در حالی که مؤمن باید در زندگی تدبیر داشته باشد و در این تدبیر، رابطه میان فعل و نتیجه را درنظر بگیرد و هر کاری را به هر قیمتی انجام ندهد و نتایج و مفاسد و مصالح هر کاری را بسنجد.

وی تصریح کرد: اینکه چشم‌مان را ببندیم و بگوییم ما این کار را فارغ از نتیجه آن انجام می‌دهیم؛ این تفکر هم غلط است و برخی از آن سوءاستفاده کرده و می‌کنند. معنای درست وظیفه‌مداری آن است که براساس تدبیر، عقل، خرد و مشورت و تکلیف دینی عمل کنیم، ولی دل به نتیجه نمی‌بندیم؛ یعنی با تدبیر عمل کرده و نتیجه آن را هم می‌سنجیم، ولی دل به نتیجه نداریم؛ اگر با شکست مواجه و یا پیروز شدیم برای خدا به تکلیف خودمان عمل کرده‌ایم.

اضطراب؛ محصول نتیجه‌گرایی صرف

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با ذکر اینکه انسان وظیفه‌مدار دچار اضطراب نمی‌شود و به قضای الهی تن می‌دهد، گفت: نتیجه روانی این نوع عمل آرامش خاطر است؛ چنین انسانی هم وظایف اجتماعی خود را انجام داده، هم تدبیر کرده و هم چون دل به نتیجه نبسته آخرین تلاش خود را انجام می‌دهد و امیدوار است و با امید به خدا به کار می‌پردازد.

وی افزود: البته کسب رضا نیازمند مقدمات عرفانی است؛ یعنی هم معرفت حصولي و ذهني نسبت به خدا نیاز دارد و هم معرفت حضوري و قلبي، انسانی که خود را محتاج خدا و بنده او می‌داند و این نظام را نظام احسنی می‌داند که آخرت و دنیا با هم گره خورده‌اند خدای خود را رحمان، قادر و علیم می‌داند؛ لذا هر کاری انجام دهد در مشیت الهی تفسیر می‌کند و می‌داند که دنیا دار محدودیت است، لذا کمتر دچار اضطراب خواهد شد.

وی تاکید کرد: براساس مطالب بیان شده، رضایت قلبی، نیازمند معرفت حضوری و قلبی نسبت به خداوند است و نه صرفاً معرفت حصولی؛ معرفت قلبی هم در سایه تقوای عملی حاصل می‌شود. لذا اینکه حالات قلب انسان چگونه و وابسته به چه چیزی باشد و یا نباشد؛ به چه چیزی بیشتر و به چه چیزی کمتر دل ببندد در ميزان رضاي انسان موثر است. نوع عمل انسان در وضعيت حالات قلب موثر است لذا دل‌بستگی‌های انسان‌ها هم متفاوت است.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه یک نفر در کودکی و بزرگسالی و قبل و بعد از ازدواج علایق و دل‌بستگی‌های متفاوتی دارد، اظهار کرد: عوامل مختلفی بر دل‌بستگی انسان مؤثر هستند؛ انسان مؤمن هم علم حضوری خود را نسبت به خداوند تقویت می‌کند و هم با پایبندی به آموزه‌های دینی، تقوای عملی را در خود بالا می‌برد و نتیجه این است که این دل‌بستگی‌ها، موافق خواست خداوند يا رضاي الهي است.

سلامت روانی در اعلی درجه 

وی افزود: از روایات برمی‌آید که برای چنین انسانی برترین موجود خداوند و در نتيجه مهمترين هدف و مسئله زندگي رضاي خداوند است؛ چون مهم‌ترین و بالاترین موجود را خدا می‌داند بیشترین دل را به مهم‌ترین معبود می‌بندد، لذا رضا برای او حاصل می‌شود. اساساً دل انسان در گرو اهم و احب امور است و شادی و عدم شادی او هم وابسته به این موضوع؛ انسان مؤمن چون به سطحی از سلامت معنوی می‌رسد، سطح بالایی از رضایت قلبی هم برای او حاصل می‌شود.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: وقتی از سلامت معنوی از نگاه اسلامي سخن می‌گوییم، شاخص آن اين است كه اهم و احب امور برای انسان خداوند باشد چنین کسی راضی به رضایت الهی است و از جمله آثار بزرگ آن این است که چنین فردی خستگی‌ناپذیر است و هرگز در مسیر موفقیت نومید نمی‌شود و در تعارض میان رضایت خدا و غیر خدا خدا را در نظر خواهد گرفت و هرچه خدا تقدیر کرده، مورد پذیرش او است؛ نتیجه سلامت معنوی در اين دنيا، سلامت روانی در اعلی درجه خواهد بود.