تضعیف باورهای دینی با استفاده از منابع غیرموثق

ناهید مشائی، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: برای توصیف زمان پیش از اسلام، استفاده از منابع غیرموثق نگاه متفاوتی را در قیاس با منابع موثق در ذهن ما شکل می‌دهد. بنابراین، در بیان داستان‌ها و روایات‌ پیش از اسلام استفاده از منابع موثق اهمیت دارد.

مشائی تصریح کرد: در زمان پیش از اسلام با توجه به اینکه ملاک جامعه فقر و غنا بود، زنان به دو دسته اشرافی و فقیر تقسیم می‌شدند. زنان اشرافی از احترام بیشتری برخوردار بودند و جامعه برای زنان فقیر نیز احترامی قائل نمی‌شد. در اشعار بسیاری از شاعران عصر جاهلیت مشاهده می‌شود که همیشه یک زن را در اشعار خود ستایش می‌کنند و با ستایش‌های عاشقانه‌ به جنگجو و قوی بودن او نیز اشاره می‌کنند. این موارد بیانگر این است که زنان آن جامعه مطلقاً ضعیف نبودند بلکه جنگجویی هم می‌کردند و مورد احترام بودند و در کنار این امر حجاب هم داشتند. با ورود اسلام، تغییرات زیادی در جامعه ایجاد شد که یکی از این تغییرات، برداشتن تفاوت فقیر و غنی بود و کرامتی برای زنان به وجود آمد.

حجاب برای همه

مشائی تصریح کرد: از این رو می‌توان دومین تغییری را که اسلام ایجاد کرد همگانی شدن حجاب دانست و با این کار، دیگر حجاب مختص اشراف نبود. هنگامی که حجاب رواج یافت، فقرا نزد پیامبر(ص) آمدند و گفتند که آیا بدن ما هم محترم است و ما نیز باید حجاب داشته باشیم یا اینکه تنها بدن اشراف محترم است و آن‌ها باید این کار را انجام دهند. پیامبر(ص) در پاسخ گفت که آری همه زن‌ها باید حجاب را رعایت کنند؛ چراکه همه انسان‌ها در نزد خداوند یکسان هستند، بدنشان نیز محترم است و کرامت دارند و فقیر و غنی دیگر معنایی ندارد. در کشور گاهی به افرادی برخورد می‌کنیم که به دانشگاه راه پیدا ‌کرده و تحصیلات عالیه دارند، اما احساس می‌کنند که حجاب اسلامی برای قرن‌ها پیش است و نوعی تحجر وجود دارد، در حالی که حجاب امری باطنی با نماد ظاهری است و به زنان کرامت می‌دهد.

مشائی ادامه داد: سومین تغییری که به‌واسطه ورود اسلام ایجاد شد، رسیدن ارث به زنان بود. در آن زمان زنان حقی از ارث نداشتند، اما خداوند فرمود که ارث هم باید به زنان تعلق گیرد و اندازه آن هم نصف ارث مرد است و میزان حق ارث زنان با توجه به دیگر حقوق مالی آنان، کاملاً بر پایه عدالت وضع شد.

وی تصریح کرد: چهارمین تغییر در نظر گرفتن مهریه برای زن بود. اسلام حتی بر این امر تأکید کرده که تعیین مهریه بر عهده پدر نیست و تنها دختر می‌تواند در خصوص این موضوع تصمیم‌گیری کند،  در حالی که پیش از اسلام مهریه متعلق به پدر دختر بود و حتی امروزه نیز برخی از کشورها برخلاف احکام اسلامی مهریه را به پدر دختر می‌دهند.

مشائی بیان کرد: تغییر بعدی، الزام نفقه از سوی همسر برای زن بود. زنان ملزم به کار کردن نیستند و در صورتی که زن با علاقه شخصی خود بخواهد بیرون از منزل کار کند، باز هم مرد ملزم است که هزینه‌های او را تأمین کند و مبلغی را به ‌عنوان نفقه‌ به او بدهد؛ بنابراین، نفقه سیادتی برای زنان است.

وی با بیان اینکه بدین ترتیب حق مالکیت برای زنان محترم شمرده شد، اظهار کرد: خداوند در آیه 32 سوره نساء می‌فرماید: «وَلَا تَتَمَنَّوْاْ مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلَى بَعْضٍ لِّلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَآءِ نَصِیبٌ مِّمَّا‌اکْتَسَبْنَ وَاسْئَلُوااللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ‌اللَّهَ کَانَ بِکُلِّ شَى‏ءٍ عَلِیماً؛ و آنچه را که خداوند سبب برترى بعضى از شما بر بعضى دیگر قرار داده آرزو نکنید. براى مردان از آنچه به دست آورده‌‏اند بهره‌‏اى است و براى زنان نیز از آنچه کسب کرده‌‏اند بهره‌‏اى است و (به جاى آرزو و حسادت) از فضل خداوند بخواهید، که خداوند به هر چیزى داناست». از این آیه می‌توان دریافت که هر کسی هر کاری می‌کند حقش برای خودش است. رعایت کرامت انسانی، اصلی‌ترین کاری بود که اسلام برای زنان انجام داد.

مسئله تعدد زوجات

وی با اشاره به تعدد زوجات در اسلام، تصریح کرد: پیش از اسلام، مردان، همسران بسیاری اختیار می‌کردند و مردان زنان را جزو اموال و دارایی به ‌شمار می‌آ‌وردند و بر این تفکر بودند که داشتن زنان زیاد، قدرت مرد، محسوب می‌شود و تعداد فرزندان زیاد را هم برای خود افتخار می‌دانستند. اسلام زوجات مرد را محدود به چهار همسر کرد. شاید برخی این سؤال کنند که چرا خداوند به چندهمسری اشاره داشته و بر تک‌همسری تأکید نکرده است. زمانی که آیه 3 سوره نساء نازل شد «وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا فِی‌الْيَتامی فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَواحِدَةً أَوْ ما مَلَکَتْ أَيْمانُکُمْ ذلِکَ أَدْنی‌أَلاَّ تَعُولُوا» به مردان اجازه چندهمسری داده شد، زیرا جنگ سبب می‌شد که اکثر مردان کشته و دختران و زنان زیادی بی‌‍سرپرست شوند. 

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: همچنین اسلام بر این امر نیز تأکید دارد که اگر هم می‌توانی زنان بیشتری را به لحاظ مالی و اجتماعی تأمین کنی، حق نداری چنین کاری را انجام دهی و در پایان آیه نیز آمده است که اگر می‌ترسی یا مطمئن نیستی که می‌توانی بین آن‌ها عدالت را برقرار کنی، حق نداری سرپرستی بیشتر از یکی را بر عهده بگیری. متأسفانه بسیاری از افراد این آیه را تحریف کرده و اینگونه برداشت و به دیگران منتقل کرده‌اند که خداوند امر فرموده که باید چهار زن اختیار کنید، اما در واقع این پیشنهاد، توصیه و ر‌اهکاری است که خداوند در شرایط خاصی به انسان‌ها دستور داده است.

مشائی بیان کرد: پیش از انقلاب نیز فردی معارض دین مطلبی را علیه‌ اسلام نوشت که اسلام تعدد زوجات را تأیید کرده و این امر را مورد تمسخر و طعن قرار داد. از این رو، شهید مطهری کتاب «نظام حقوق زن در اسلام» را در جواب آن نوشت. در این کتاب مرتباً گفته است که من به‌ عنوان یک متفکر دینی می‌گویم که در اسلام اصل بر تک‌همسری است و حتی احادیث و آیات نیز بر تک‌همسری دلالت دارد.

وی اظهار کرد: در واقع تعدد زوجات به آن دسته از افرادی تعلق می‌گیرد که به لحاظ مالی و اجتماعی می‌توانند افراد زیادی را تأمین کنند. همچنین بر این امر نیز تأکید شده است که اگر سرپرستی این افراد را بر عهده گرفت، باید بتواند عدالت را بین آن‌ها برقرار کند، اما آیا در این آیه عدالت به معنای تساوی است؟ قطعاً اینگونه نیست و به معنای هر چیزی را در جای خود قرار دادن است. متأسفانه بدفهمی‌هایی صورت گرفته و از آن به ‌عنوان تساوی یاد می‌شود. حضرت علی(ع) می‌فرمایند که خدا لعنت کند مردانی را که بسیار زن می‌چشند «الا لعنة الله علی الذّوّاقین».

مشائی در پایان تأکید کرد: متأسفانه در جوامعی که تفکر مردسالاری وجود دارد، افراد بر این باور هستند که خداوند امر فرموده که مردان، همسران زیادی را اختیار کنند. تعدد زوجات امری نیست که خداوند افراد را به انجام آن واجب کرده باشد بلکه یک توصیه و ارائه راهکار به‌ منظور خاتمه دادن به معضل زنان و کودکان بی‌سرپرست است.