توسل در ادیان مختلف

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی سالاری، کارشناس فرق و ادیان و مدرس حوزه و دانشگاه و مدیر مؤسسه عصر ایمان در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: توسل، موضوعی فرادینی است، زیرا از ابتدای خلقت بشر میان تمام مکاتب و ادیان مختلف رواج داشته است. شمن‌های سرخپوست مکزیکی از کهن‌ترین جادوگرپزشکانی بودند که با توسل به ارواح و موجودات اهریمنی به درمان بیماری‌ها می‌پرداختند، روش‌های توسل در هر قوم و فرهنگی متفاوت است.

وی ادامه داد: توسل در ادیان ابراهیمی و توحیدی براساس آموزه‌های الهی است و منبع خیر و حلال مشکلات را خدا می‌دانند. اگرچه در ادیان مختلف نیز توسل متفاوت هست، به‌عنوان مثال در دین یهود با ایستادن جلوی دیوار ندبه به دعا و مناجات پرداخته می‌شود و به نظر می‌رسد، دیوار از جایگاه قدسی برخوردار است که خود انحرافی اعتقادی است. در دین مسیحیت به روح مسیح توسل می‌شود و در دین اسلام توسل تنها به خدای واحد صورت می‌گیرد.

این کارشناس فرق و ادیان گفت: اما اگر به سراغ جریانات و ادیان غیر ابراهیمی برویم تنوع توسل بسیار زیاد می‌شود، از توسل به درخت گرفته تا جمادات، گیاهان و حیوانات و حتی به اندام برخی موجودات نیر سرایت می‌کند.

روش‌های توسل در ادیان غیرتوحیدی

سالاری افزود: اما روش‌های توسل در ادیان غیرتوحیدی به ساده، معمولی و بسیار سخت تقسیم‌بندی می‌شود، از بستن و سوراخ یک دستمال به گردن که روشی ساده است تا سوراخ کردن گوش و بینی و بریدن پوست که روشی معمولی است و تا قربانی کردن انسان و بردگان و قطع عضو که روشی بسیار سخت به‌شمار می‌رود، دارای تنوع هستند، بسیاری از این نوع توسل‌ها را هنوز می‌توان در هند، مکزیک و برخی کشورهای آفریقایی مشاهده کرد.

مدیر مؤسسه عصر ایمان اضافه کرد: اما مشخصات و طرق روش‌های توسل در اسلام بسیار ساده است؛ چرا که نه محدودیت زمانی دارد و نه محدودیت مکانی. توسل یک ارتباط ساده بین بنده و معبود است که این ارتباط به روش‌های مختلف، اما ساده انجام می‌شود، مانند دعا و مناجات‌های مرسوم. دعا و مناجات از رایج‌ترین روش‌های توسل در اسلام به‌شمار می‌رود که در تفکر شیعی این توسل بهتر است از مسیر اهل‌بیت(ع) صورت گیرد.

وی تصریح کرد: درباره آثار توسل مطالب زیادی می‌توان گفت، اعم از اثر روحی، روانی، جسمی و اجتماعی. توسل یکی از بهترین عوامل تسکین دردها و تحمل گرفتاری‌ها و مشکلات است. هرگاه انسان با مشکلی مواجه شده یا گرفتار مصیبتی می‌شود، توسل و دعا می‌تواند تا حد بسیار زیادی آلام روحی را کاهش داده و درمان بسیاری از دردهای جسمی و روحی باشد.

سالاری گفت: «یا مَنْ اِسْمُهُ دَوآءٌ وَ ذِکْرُهُ شِفآءٌ» از بهترین مضامینی است که جایگاه دعا و توسل را روشن می‌کند. به‌طور کلی توسل در اسلام روش‌های مختلف و متنوعی ندارد و به ساده‌ترین روش، توسل امکان‌پذیر است که خود یکی از ویژگی‌های اسلام به‌شمار می‌رود.

این مدرس حوزه و دانشگاه در خصوص اینکه چرا در برخی ادیان و مذاهب، توسل به اولیای الهی، شرک به خدا محسوب می‌شود، بیان کرد: این یک خطای بینشی و اعتقادی است؛ چرا که در توسل تنها خداوند مقصد است و هر کس که در این میان نقش ایفا می‌کند تنها یک واسطه است و جایگاه استقلالی ندارد، به‌عنوان مثال در تفکر شیعه حضرات اهل‌بیت(ع) واسطه‌ای برای توسل به خداوند هستند و اگر به این بزرگواران توسل می‌شود قطعاً با نیت استقلالی نیست و آنچه مراد است خداوند است، این‌که به‌سوی این بزرگواران می‌رویم دستور خداوند در قرآن است که در آیه 35 سوره مائده می‌فرماید: «وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ»

وی بیان کرد: اما آنچه برخی از جریانات را به انحراف کشانده تصور جایگاه استقلالی دادن به موجودات و اشخاص است که این یک خطای بینشی است. اولیای الهی تنها نقش یک وسیله را بر عهده دارند، زیرا انسان وقتی می‌خواهد به نزد خالق جهان هستی برود باید کسی را با خود ببرد یا واسطه کند که نزد خداوند آبرو دارد و خداوند به خاطر آبروی آن انسان مقدس، خطای فرد را ببخشد و یا حاجت آن فرد را برآورده کند.

مدیر مؤسسه عصر ایمان ادامه داد: آیین و آداب توسل در فرهنگ شیعی بسیار مترقیانه و براساس منطق عقلانی پیش می‌رود. یکی از بزرگترین آیین توسل مراسم عزاداری سالار شهیدان، امام حسین(ع) است. در این مراسم که همه ساله برگزار می‌شود، براساس آموزه‌های دین و روش صحیح عزاداری، اوج عقلانیت را در ماه محرم امسال دیدیم که با نظم خاص و با رعایت تمام پروتکل‌ها برگزار شد.

سالاری گفت: این ویژگی عزاداری امام حسین(ع) است که می‌تواند خودش را با هر شرایطی وفق داده و تعطیل نشود. یکی دیگر از آداب توسل در فرهنگ شیعی برگزاری مراسم دعا به‌صورت جمعی است که می‌توان به شب‌های قدر، دعای عرفه، کمیل و توسل اشاره کرد. همانگونه که در روایات تأکید شده است، توسل و دعای دسته‌جمعی به اجابت نزدیک‌تر و جنبه درمانی آن بیشتر است.