پیامدهای رفتار مذهبی
گروهی از روان‌پزشکان دانشکده علوم پزشکی علامه اقبال لاهوری در پاکستان، به این نتیجه رسیده‌اند که درمان افسردگی با نماز و تهجد، نافله و ذکر آیات قرآن تا ۷۸ درصد مؤثر است.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، كرونوبیولوژی یا زیست‌شناسی زمان، دانشی است كه به پدیده‌های زیستی و تغییرات آنها متناسب با زمان (شب، روز، ماه و سال) می‌پردازد. این دانش در رابطه با تغییرات زیستی و ارتباط آن با زمان است. در خصوص شعائر، یكی از متغیرها این است كه این شعائر باید در زمان خاصی انجام گیرند. برای نمونه، نماز دارای اوقات برگزاری مشخصی است. امروزه مشخص شده است كه ترشح بسیاری از هورمون‌ها، دوره‌ای و متناوب است، یعنی برای مثال، در طول یك شبانه‌روز، به‌صورت یكنواخت ترشح نمی‌شوند، بلكه بعضی از هورمون‌ها بیشتر در ساعت‌های اولیه شب و در نیمه شب و برخی نیز در فاصله بین طلوع فجر و طلوع خورشید صبحگاهی ترشح می‌شوند.
با پیشرفت علم مشخص شده است كه استراحت و خواب در ساعت‌های اولیه تاریكی پس از وقت نماز عشاء، در مقایسه با ساعت‌های پایانی شب، برای تقویت قوای جسمانی و روحی، ترمیم و بازسازی در بدن «انابولیسم» بسیار مؤثر است. در این ساعت‌ها هورمون رشد در خون، به بالاترین میزان می‌رسد.
سفارش اسلام به خواب اول شب و بیداری ساعات پایانی شب و تأكید بر بیدار ماندن به هنگام بین‌الطلوعین ـ فاصله بین طلوع سپیده صبح و طلوع خورشید كه زمان عبادت و هم‌زمان مقارن با افزایش هورمون‌های استرس‌زا كورتیزول، آدرنالین و گلوكوكورتیكوئیدها است، یك توصیه و راهبرد بسیار مفید برای سلامت جسمی ـ روانی است.
شواهد و مشاهدات علمی نشان داده است كه انسان در تمام ساعات شبانه‌روز دارای ساعت‌های زیستی یا نظم طبیعی است، درصورتی‌كه روال زندگی و برنامه كاری، با هم هماهنگ باشند، حفاظت، سلامتی و طول زندگی انسان افزایش می‌یابد و ساعات نماز نیز براساس همین نظم زیستی است. «خداوند را پیش از طلوع خورشید و غروب آن، و ساعاتی از شب تاریك و روز روشن، ستایش كن و تسبیح بگو». (طه/130)
صبح با صدای «الله‌اكبر» بیدار شدن و روز را با نماز فجر آغاز كردن، به انسان احساس سرزندگی، نشاط و آمادگی برای فعالیت می‌دهد. زودبیداری صبحگاهی و احساس غمگینی در غروب، كه در بیماری افسردگی شایع است، با برپایی نماز فجر و مغرب، به شخص افسرده در این زمان‌ها، اطمینان قلب و احساس بهبودی می‌بخشد.
درمان افسردگی با نماز و تهجد
گروهی از روان‌پزشكان دانشكده علوم پزشكی علامه اقبال لاهوری در پاكستان، در سال 1985م به این نتیجه رسیده‌اند كه درمان افسردگی با نماز و تهجد، نافله و ذكر آیات قرآنی، در گروه مورد مطالعه تا 78 درصد مؤثر بوده است. در مقابل، در گروه شاهد كه شب بیدار بودند، 15 درصد بهبودی نشان داده‌اند.
تحقیق دكتر محمد اظهر از مالزی نیز نتایج مشابهی را نشان داده است. همچنین، روان‌پزشكان در این امر همگی معتقدند كه مرگ و میر كسانی كه تعداد نزدیكان آنان محدود بوده، تا سه برابر، بیش از كسانی است كه با دوستان خود در تماس مستمر و همیشگی بوده‌اند.
طبق بررسی‌های حسین اكبر که پژوهشی در این باب دارد، نماز جماعت و رفتن به مسجد، امكان تماس مستمر با افراد هم‌عقیده و روابط اجتماعی را فراهم می‌كند. خاتونی دریافته است كه شنیدن آوای قرآن باعث كاهش اضطراب بیماران قلبی می‌شود. همچنین، رمضانی در بررسی وضعیت روانی و مذهبی افراد مبتلا به ویروس ایدز دریافت كه در طول مدت مطالعه باورهای دینی و اعتقادی افراد، هم‌گام با آن، سیر بیماری دست‌خوش تغییر شده است؛ بنابراین، نتیجه می‌گیرد كه با استفاده از درمان‌های روان‌شناختی همراه با شیوه‌های مبتنی بر اعتقادات و باورهای مذهبی، دردهای روحی و روانی به‌طور مؤثرتری در افراد مبتلا، كاهش یافته و زمینه پیشگیری از گسترش و انتقال ویروس به سایر افراد، در آنها تقویت می‌شود.
در مطالعه موسوی و همكاران درباره حضور در اجتماعات مذهبی، و ارتباط آن با بیماری حاد قلبی، مشخص شد كه درمجموع، حضور نیافتن در مراسم و گردهمایی‌های مذهبی مورد مطالعه، بیش از 32 درصد از بیماران حاد قلبی در 6 ماه پیش از ابتلا را تشكیل می‌دادند. درحالی‌كه این رقم در گروه كنترل كمتر از 13 درصد بود. جیمز و مانویل جی نشان داده‌اند كه تمرین‌های مذهبی و نیایش، موجب درونی شدن ایمان مذهبی و ارتقای وضعیت روانی بازماندگان از جنگ ویتنام شده است.
منابع:
ـ ابوالقاسمی، شهنام، «رابطه بین اضطراب و T.M»، مقاله ارائه شده در همایش داخلی بهداشت روانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنكابن، 1378، ص 12ـ18.
ـ احمدی بحری، سیدعلی، «نقش ایمان و اعتقاد مذهبی در درمان بیماری‌ها و معرفی 3 مورد»، اندیشه ورفتار، ش 4، آبان 1375، ص 23 ـ 27.
ـ احمدی، علی اصغر، روان‌شناسی شخصیت ازدیدگاه اسلامی، تهران، مؤسسه انتشارات امیر‌كبیر، 1368.
ـ آل‌یاسین، سیدعلی، «نقش مذهب در حفظ سلامت روان»، ماهنامه پیوند، ش 174، آذر، 1373، ص 242 و 284
ـ بلهری، جعفر، «نیروی شفا بخش ایمان»، روان‌شناسی، مركز روان‌پزشكی رازی، ش 13، اردیبهشت، 1365، ص 84ـ92.
ـ جلیلوند، محمد امین، «بررسی رابطه نمازبا اضطراب»، دانشگاه آزاد اسلامی. ش 8، تیر، 1378، ص 46 ـ 49.
ـ جیمز، ویلیام، دین وروان، ترجمة قائنی. تهران، آموزش انقلاب اسلامی، 1372.
ـ حسین‌اكبر، منظر، «تأثیرمثبت نماز بر روان و جسم»، مقاله ارائه شده درسوین همایش استانی نماز. دانشگاه علوم پزشكی گیلان، اردیبهشت، 1377.
ـ خاتونی، علیرضا، بررسی تأثیرآوای قرآن كریم بر میزان اضطراب بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه قلبی پزشكی ایران، تهران، دانشكده پرستاری و مامایی علوم پزشكی ایران، 1376.
ـ خسروی، زهره، «بررسی تأثیر نما زبر اختلالات روانی نوجوانان»، دانشگاه آزاد اسلامی، ش 8، شهریور، 1378، ص 19 ـ 26.
ـ خلخالی، علی، «مقایسه نیمرخ روانی افراد با گرایش مذهبی بالا و پایین»، مقاله ارائه شده درسلسله همایش‌های علمی ـ كاربردی جوان، دین افسردگی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنكابن، 1378.
ـ رمضانی، حمیدرضا، «بررسی وضعیت روانی ومذهبی افراد دارای HIV»، مقاله ارائه شده در اولین همایش بین المللی نقش دین در بهداشت روان، دانشگاه علوم پزشكی ایران، 1380
ـ شاكری‌نیا، ایرج، «تأثیر نماز بر بهداشت روانی»، مقاله ارائه شده در سومین همایش استانی نماز، دانشگاه علوم پزشكی گیلان، 1377.
ـ شاكری نیا، ایرج، «دین نیاز دیروز، امروز و فردای انسان»، مقاله ارایه شده در همایش دین ودنیا از منظر امام علی‌علیه‌السلام، دانشگاه علوم پزشكی اصفهان، 1379.
ـ شاكری‌نیا، عبدالله، «آرامش و اطمینان قلبی، دستاورد ارزشمند شعائر دینی و تأثیر آن بر بهداشت روان» علوم تربیتی و روان‌شناسی، ج 3، ش 2، مهر، 1380، ص 31 ـ 36.
ـ شاملو، سعید، بهداشت روانی، تهران، رشد، 1385.
ـ غباری، باقر، «باورهای مذهبی و اثرات آنها بر بهداشت روان»، اندیشه و رفتار، ش 4، آذر 1374، 17 ـ 22.
ـ گیدنز، آنتونی، جامعه شناسی، ترجمة صبوری، تهران نی، 1373.
ـ میلانی‌فر، بهروز، بهداشت روانی، تهران، قومس، 1372.
ـ مطهری، مرتضی، طهارت روح، تهران، ستاد اقامه نماز، 1375.
ـ نجم عراقی، لعیا، «مطالعه تجربی دعای معنوی به عنوان روش الحاقی به روان‌درمانی»، روان‌شناسی ودین، ش 1، آبان، 1379، 26 ـ 31.
