معرفی راهبردهای اقتصادی عصر نبوی به عنوان یک الگو در زمان کنونی

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدجواد توکلی خانیکی استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، در نشست علمی تخصصی برخط که روز گذشته 7 آبان ماه با موضوع «مقابله با تهدیدهای اقتصادی در سیره نبوی» برگزار شد، اظهار کرد: با توجه به اینکه بحث اقتصاد از بدو خلقت بشر مورد نظر همه انسان‌ها بوده، در قالب این موضوع می‌توانیم الگوهای عملی و رسمی جهت انقلاب اسلامی، به مسئولین و مردم معرفی کنیم، تا با به‌کارگیری این الگوهای کاربردی، اقتصاد را در تلاطم خاصی قرار دارد و مانند اسب سرکش می‌تازد، آرام کرد.

وی ادامه داد: مقام معظم رهبری از سال 72 مباحث اقتصادی را در کشور کلید زد و مطرح کردن مباحثی چون عدالت اجتماعی، صرفه‌جویی، انضباط اقتصادی و وجدان‌کاری، اهمیت این موضوع را دو چندان کرد و اغلب سال‌ها این مباحثی به عنوان شعار سال قرار گرفت که مستقیما با اقتصاد ارتباط دارد و اگر سالی نیز به صورت مستقیم ارتباطی با اقتصاد نداشته، غیرمستقیم این بحث مطرح شده است.

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم تصریح کرد: شخص اول کشور، دغدغه اقتصادی عمیقی را احساس می‌کند و به عنوان یک شعار آن را مطرح می‌کند، که البته باید این شعار به شعور تبدیل شود، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت کشور رسما در یک جنگ اقتصادی خواسته یا ناخواسته وارد شده یا حداقل زمینه‌هایی وجود داشته که در اثر تحریم‌های مختلف اقتضاء می‌کرد که کشور آمادگی لازم را برای مقابله اقتصادی در سطح وسیع داشته باشد و مسئولین هم می‌بایست برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های صحیحی در حوزه اقتصاد داشته باشند تا بتوانند برنامه‌های دقیقی را تنظیم و کشور را از بحران‌های تند و کندی که در اثر فشارهای غربی یا خیانت‌های داخلی ایجاد می‌شود، را نجات دهند.

وی عنوان کرد: اینکه چرا می‌خواهیم الگوهای اقتصادی سیره نبوی را بررسی کنیم به این دلیل است که معصومین(ع) حوزه‌های مختلف اقتصادی متعددی را دارند و بین شرایط زندگی و اقتصادی در زمان پیامبر(ص) و دوران اقتصادی کنونی ما شباهت‌های زیادی وجود دارد. اگر ما شاخص‌ها، ویژگی‌ها و راهبردهای اقتصادی عصر نبوی را بشناسیم می‌توانیم به عنوان یک الگوی مهم و کاربردی در زمان کنونی معرفی کنیم.

توکلی خانیکی خاطرنشان کرد: اقتصاد از سه مولفه تولید، توزیع و مصرف برخوردار است و این سه مورد باید در قالب مدیریت‌های کلان و خرد دولت گنجانده شود و مردم هم باید به این امر توجه داشته باشند و این سه مورد موفق نخواهد بود، مگر اینکه در قالب برنامه‌ریزی‌های دقیق صورت گیرد. اگر مقایسه‌ای بین زمان نبی اکرم(ص) با آنچه که اکنون وجود دارد، داشته باشیم، طبیعتا به تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها دست پیدا می‌کنیم.

تشکیل اولین دولت اسلامی

وی بیان کرد: در زمان نبی اکرم(ص) اولین دولت اسلامی تشکیل شد و میزان اعتقادات مردم هم جزء تفاوت‌هاست. مردم در زمان نبی اکرم(ص) تازه مسلمان شده بودند و دقیقا آموزه‌های اسلامی صفر تا صد در غالب آیات قرآن القا نشده یا اینکه تمام گفتار نبوی در بحث‌های اقتصادی فراگیر نشده بود.

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم اظهار کرد: حکومت اولین کاری که باید انجام ‌دهد این است که قوانینی را تصویب کند و اگر قانون نباشد، حداقل ثمره آن هرج و مرج‌های مختلف در موضوعات گوناگون است و تا زمانی که قانون باشد اجرای آن الزامی است. نبی اکرم(ص) لزوما باید قوانینی را تدوین می‌کرد و این قوانین باید خواسته یا ناخواسته در جهت رفع مشکلات مردم می‌بود، چراکه به لحاظ اقتصادی تحت فشارهای زیادی بودند.

وی گفت: اگر اقتصاد سالم باشد مردم را از گرسنگی، تشنگی و فقر نجات می‌دهد و مردم به آن راهی که در پیش است، باورمند می‌شوند، همچنین اگر حاکمی حکومتی تشکیل دهد و به حوزه اقتصاد بی‌توجهی کند، مردمی که او را حمایت کردند و آن را به عنوان رهبر پذیرفتند، دشمن وی می‌شوند و علیه آن اقدام می‌کنند و این اقدام نکته ضروری است که بدانیم با چه شگردی برنامه‌ای تدوین شود تا مایحتاج ضروری مردم در وهله اول و نیازهای ثانویه در وهله دوم به لحاظ اقتصادی و آینده تضمین شده اقتصادی تامین شود که حکومت و حاکمان از حمایت مردم برخوردار باشند.

ظهور و بروز نابسامانی‌های اقتصادی

توکلی خانیکی اضافه کرد: بحث نفاق و منافقین به عنوان یک آسیب در همه اقتصادها حتی اقتصاد صدر اسلام در زمان پیامبر(ص) نقش تعیین کننده‌ای در ظهور و بروز نابسامانی‌های اقتصادی دارد، البته از شباهت‌ها که بین انقلاب اسلامی و زمان پیامبر (ص) وجود دارد، غافل نشویم. هر دو براساس دین و برپایه دین اسلام شکل گرفتند، با این تفاوت که رهبر صدر اسلام از عصمت برخوردار است و با وحی هم‌سو بود و از طریق وحی برخی از نکات را به مردم ابلاغ می‌کرد، اما در انقلاب اسلامی از رهبری حکیمانه و فرزانه مجتهد عالم به شرایط زمان بهره‌مند هستیم.

وی افزود: هر دو حکومت تحت فشارهای مختلف سردمداران شیطان صفت، اهل زور و تزویر هستند، به عبارت دیگر هر دو از ناحیه افرادی که با منافع خودشان مخالف این روش هستند، تهدید می‌شوند. در زمان پیامبر(ص) ابر قدرت‌هایی بودند که جنگ‌هایی را به راه می‌انداختند، دقیقا در زمان انقلاب اسلامی هم ابر قدرت آمریکا چون دستش از یک لقمه چرب و نرم و از یک طعمه آماده که منابع زیرزمینی فراوانی داشت، محروم شد، عَلم مخالفت را بر دوش کشید.

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم تصریح کرد: چهل سال این مخالفت‌ها ادامه داشته و خواهد داشت، ساده‌لوحانه است اگر فردی از مسئولین یا از مردم تصور کند که با یک چنین دشمنی تعامل و همکاری ممکن است و سر یک سفره نشستن نتیجه‌بخش نخواهد بود. بعد از انقلاب اسلامی سرمداران کفر، ابرقدرت‌ها و غرب‌نشینان به غیر از حذف جمهوری اسلامی ایران به چیز دیگری نمی‌اندیشند، زیرا مطمئن هستند که حذف انقلاب اسلامی اگر اتفاق بیافتد، کشور به دامان خودشان بازمی‌گردد و بهره اصلی در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و نظامی نصیب آن‌ها می‌شود.

وی عنوان کرد: نباید فراموش کنیم که در استعمار و استکبارزدایی، انسجام، وحدت و هم‌صدایی داشته باشیم. اگر آمریکا از این خوی و خصلت دیو صفتی، استعمار صفتی و از اینکه فکر می‌کند قانون جنگل است و رهبریت جهان به عهده اوست، دست بردارد، شاید بتوان با آن تعامل کرد نه اینکه باج داد، اما آن‌ها به این قانع نیستند. ما اگر خواسته باشیم قلمروی حکومتی پیامبر(ص) را با این زمان مقایسه کنیم می‌بینیم که ابتدا تنها شهر مکه است که البته امکان تشکیل حکومت نیست. سپس مدینه و به تدریج جهان اسلام و کشورهای مختلف فتح می‌شود.

توکلی خانیکی اضافه کرد: انقلاب اسلامی هم ابتدا انقلاب را در ایران رقم زد و سپس کشورهای دیگر به تدریج در حوزه‌های مختلف همراه شدند. ما هشت سال دفاع مقدس داشتیم و این سال‌ها فرصت از مردم و جوانان برای کار، تولید و اشتغال در حد معقول و متعارف گرفته شد، چون باید تمام افکار صرف چگونگی مدیریت جنگ می‌شد و هزینه‌ها هم در جنگ مصرف می‌شد. خواه ناخواه راحت‌ترین راه‌ها برای کسب درآمد بودجه نفت بود که از طریق آن مایحتاج مردم برآورده شود.

وی بیان کرد: در زمان نبی اکرم دشمنان یهودی‌ها، مشرکین در مکه بودند و در مدینه هم منافقین حضور داشتند. ابزار اصلی پیامبر(ص) در مقابله با این دشمنان در وهله اول، وحدت کلمه، صبر و استقامت و سپس توجه به ظرفیت‌های داخلی بود که لاجرم این اتفاقات باید رخ می‌داد. معمولا هر کشوری باید سیاست‌های اقتصادی داشته باشد و اگر یک عاملی هر کدام از این موارد را دچار خدشه کند، به آن تهدید می‌گویند.

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم خاطرنشان کرد: از مهم‌ترین تهدیدهای اقتصادی از صدر اسلام تاکنون، تحریم اقتصادی است، تحریم و تهدید می‌تواند ناظر به اشخاص خاص و مکان‌های خاص باشد. در زمان پیامبر(ص) به دلیل اینکه فشارهای قریش به مسلمانان کم شود، مسلمانان در شعب ابی طالب جمع شدند، این منطقه اکنون در مکه مکرمه نزدیک مسجد الاحرام بخش اعظم آن سنگ فرش شده و از بین رفته است و به هر حال در آن‌جا مسلمانان جمع شدن،د، زیرا محل زندگی پیامبر(ص) و حضرت خدیجه(س) بود.

وی گفت: وقتی مدیریت کلان اسلام نوپا توسط پیامبر(ص) صورت می‌گیرد و مردم باید در کنار پیامبر باشند، این امر باعث می‌شد که اولا بین مسلمانان انسجامی باشد و ثانیا تحت لوای پیامبر یک تربیت منطقی صورت گیرد، پیامبر (ص) باید مردم را تربیت می‌کردند و این تربیت در همه زمینه‌ها به خصوص کادرسازی است، هر حکومتی اگر کادرسازی نکند، عملا با شکست مواجه می‌شود و باید بتواند نیروهای توانمند، نخبه و برجسته را برای عرصه‌های مختلف تربیت کند که در صورت لزوم در پست‌های کلیدی قرار دهد و از آن‌ها استفاده کند.

توکلی خانیکی اضافه کرد: در زمان پیامبر(ص) شعب ابی طالب یک تحریم همه‌جانبه بود و پیامبر(ص) فرصتی پیدا کرد تا اینکه مردم، انقلابی‌ها و مسلمانان تا پای جان ایستاده را تربیت کنند. این مورد جزء فرصت‌هاست که در مقابله آن تهدیدها و هر تهدیدی، می‌توانست به فرصت تبدیل شود، ضمن اینکه این تحریم در شعب ابی‌طالب باید به شکلی مدیریت، قناعت پیشه می‌شد و از دارایی‌های مردم استفاده کنند، از طرفی هم تحریم‌ها باید به شکلی دور زده می‌شد.

وی بیان کرد: از جمله افرادی که تحریم‌ها را دور می‌زد حضرت علی(ع) بود که به دور از چشم مشرکین برای مسلمانان خدمات ارائه می‌کرد، ضمن اینکه عبدالمطلب و ابوطالب هم حاضر بودند و بیکار نمی‌نشستند. وقتی تحریم و تهدید اتفاق می‌افتد، حتما باید راه مقابله هم پیدا شود و ما در عرصه اقتصادی باید به یک انسجام صددرصدی برسیم. در زمان پیامبر(ص) همه این تهدیدها با ابزار و سازوکار خاص خودش وجود داشته و اکنون هم با ابزارها و سازوکارهای خاص خودش وجود دارد.

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم اضافه کرد: توجه به اقلیم و جغرافیای هر کشور و ظرفیت‌های محیطی و سرزمینی مهم است. پیامبر(ص) در مدینه با آن آب و هوا تولید را در عرصه کشاورزی بسیار رونق بخشید که مردم خودکفا شوند، زیرا اگر کشاورزی رونق بگیرد، خود به خود چرخه اقتصاد برای مایحتاج اولیه مردم می‌چرخد. امنیت غذایی که باشد احتکار معنایی ندارد و راه آن بسته می‌شود. در جمهوری اسلامی هم تاکید مکرر توسط مقام معظم رهبری و امام خمینی (ره) بر تولید داخلی، عرضه کشاورزی و نجات از وابستگی است و ما در بیشتر مسائل اقتصادی وابسته بودیم.

توکلی خانیکی خاطرنشان کرد: اکنون در اغلب عرصه‌ها خودکفا هستیم حتی صادر کننده‌ایم و این امر نشان می‌دهد که اقتصاد به کشاورزی و صنعت وابسته است. گاه ما باید سیاست‌های اقتصادی صحیحی داشته باشیم یا اگر اقتصادمان سیاسی شده، آسیب نپذیرد.

وی بیان کرد: سیاست اقتصادی، برنامه‌ها و راهبردهایی است که کشور را در عرصه اقتصادی به سرانجام می‌ر‌ساند، اما اقتصاد سیاسی آن اقتصادی است که برای آن سیاست تعیین و تکلیف می‌کند. سیاست به هر طرف بچرخد اقتصاد هم به همان طرف خواهد بود و این اقتصاد سیاسی کار مشکلی است و به سرانجام نمی‌رسد.