زبان قرآن ناظر بر گزاره‌های وحیانی است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل ساجدی، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) قم، 12 اسفندماه در نشست «زبان دین و قرآن» از سلسله نشست‌های علمی آموزه‌های نوین کلامی و فلسفی که به‌صورت وبینار برگزار شد، اظهار کرد: همواره زبان‌های دین و قرآن هر یک رشته‌های مجزایی هستند، اما اگر بخواهم برای هر یک از این دو مقوله تعریفی بیاورم باید بگویم که در حقیقت زبان دین، یکی از زیرمجموعه‌های مباحث فلسفه دین است و زبان قرآن هم یکی از زیرمجموعه‌های دانش علوم قرآن است. مباحث زبان قرآن مبتنی بر مباحث زبان دین است و تا حدی نیز از آن تأثیر می‌پذیرد، به‌گونه‌ای که امروزه، هم مشکلاتی را برای پرسش‌ها و شبهات ایجاد کرده و هم اینکه می‌تواند منبع شناخت وسیع‌تر و جامع‌تری نسبت به قرآن و دین باشد.

وی اظهار کرد: در حقیقت مباحث فلسفه دین، مباحث عقلانی دینی و تأیید عقلانی آموزه‌های دینی امروزه به‌عنوان یکی از محورهای زبان دین به‌شمار می‌روند و افرادی که در هسته تکثر‌گرایی دینی بحث می‌کنند و می‌خواهند که همه ادیان را مساوی قرار دهند و یا افرادی که از ابایی‌گرایی و یا نفی شریعت بحث می‌کنند، پای‌بندی به آموزه‌های دینی را سست می‌کنند. در واقع مباحثی که در مبحث تجربه دینی مطرح می‌شوند، همگی در جاهای متعددی ریشه در مبحث زبان دینی دارند، زیرا زبان دین مبنای فهم دین است و ما اگر در فهم دین، دچار چالش شویم همه دین را در بر خواهد گرفت و به نوعی چتری است که این چتر همه آموزه‌ها از جمله مبانی فهم، تفسیر دین و آموزه‌های قرآنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: بر همین اساس باید گفت آن دسته از افرادی که در صدد فهم دین، دفاع از دین، شناخت پرسش‌ها و پاسخ‌های ناظر به دین در دوران حاضر هستند به موضوع زبان دین مرتبط می‌شود و به همین دلیل افرادی مانند دکتر ملکیان و... همگی در زبان دین موضع خاصی دارند که هر یک برای موضع خود در جاهای دیگری از مباحث دین‌شناسی، قلم فرسایی می‌کنند.

زبان دین از مبانی نظری فهم دین است

ساجدی با بیان اینکه همواره زبان دین از مبانی نظری فهم دین است، اضافه کرد: این در حالی است که حتی مراکزی که در گذشته مباحث سنتی را دنبال می‌کردند، دین از زبان قرآن در سر فصل‌های علوم قرآن نبود و امروزه اکثر مراکزی که در حوزه علوم قرآن بحث و فعالیت می‌کنند، زبان قرآن را به سایر مباحث خود افزوده‌اند و یا در مباحث کلام جدید نیز به زبان دین هم پرداخته می‌شود که در حقیقت این موارد نشان می‌دهد که تا چه حد موضوع زبان دین از اهمیت بسزایی برخوردار است.

وی یادآور شد: بنابراین باید گفت که زبان قرآن از زبان دین تغذیه می‌شود و زبان دین هم زیرمجموعه فلسفه دین است و فلسفه دین خود از دو اصطلاح که اصطلاح اول، تلاش عقلانی برای تبیین، توجیه، اثبات و دفاع از آموزه‌های دینی و یا به عبارتی بنیان نهادن دعاوی دینی بر عقل نظری است و ما می‌بینیم که آموزه‌های دینی مبتنی بر عقل نظری تحلیل می‌شود که این اصطلاح قدیمی‌تر است.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) قم اضافه کرد: اصطلاح دوم هم که در قرن بیستم مطرح شد و برخاسته از غرب است جایگزین اصطلاح قدیمی شد. این اصطلاح عبارت از نوعی ژرف‌کاری بشری درباره عقاید دینی است که به این معنا فلسفه دین را مطرح می‌کنیم و به این دلیل برخاسته از غرب است که تحولات مدرنیزم که در غرب رخ داد، عقل و خرد، خود بنیاد پشتوانه این نگرش تفکر مدرنیزم است و بر اساس این تفکر، فلسفه‌ دینی از آن زاده شد که یکی از محورهای آن زبان است.

ساجدی اظهار کرد: در واقع فلسفه دین، دانش و نگاهی است که هم درباره دین به‌طور کل و هم درباره دین به‌طور خاص بحث و تحلیل عقلانی ارائه می‌دهد. در جایی‌ که درباره دین به‌طور کلی سخن می‌گوید یکی از نگاه‌هایی که دارد این است که به چیستی زبان، کارکرد، گوهر و غایت دین می‌پردازد و به نوعی این‌ها پرسش‌هایی است که نسبت به کل دین مطرح می‌کند. بنابراین، با توجه به اینکه زبان دین یک پرسش کلی نسبت به مجموعه معارف دینی است، بر همین اساس است که جایگاه این تعریف زبان در نظام معرفتی دین‌شناسی است که در زیرمجموعه فلسفه دین قرار می‌گیرد.

زبان دین یک شاخه فلسفی است

وی به معنای مقوله زبان دین اشاره و تصریح کرد: همواره زبان دین عبارت است از یک شاخه فلسفه دین که به تحلیل گزاره‌ها، جملات، دعاوی، اصول و فروع دینی می‌پردازد و از جهت اینکه آن‌ها را با سایر انواع گزاره‌ها و جملات مانند باورها و گزاره‌های فلسفی، تاریخی، تجربی و سایر دانش‌های علوم انسانی و تجربی مقایسه می‌کند، در صدد کشف وجوه مشترک و اختصاصی آن است.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: در میان این دو ویژگی اختصاصی و مشترک بیشتر به ویژگی‌های اشتراکی توجه دارد. آن چیزی که گزاره‌های دینی را از سایر گزاره‌ها جدا می‌کند را زبان دین می‌گویند که در سایه این امر نیز زبان قرآن را هم می‌توان معنا کرد. زبان قرآن هم عبارت است از شاخه جدیدی از علوم قرآنی که مباحث زبان‌شناسی معاصر که یک نگاه تحلیلی به ساختار قرآن، محتوا و انواع گزاره‌های قرآنی دارد، در صدد کشف صفات اختصاصی و اشتراکی گزاره‌های قرآنی در مقایسه با گزاره‌های سایر علوم است.

ساجدی گفت: در واقع هنگامی‌ که از زبان قرآن سخن می‌گوییم در حقیقت این زبان ناظر بر گزاره‌های وحیانی است و زبان دین نیز، هم ناظر بر گزاره‌های وحیانی که در قرآن است و هم ناظر بر گزاره‌های عقلی که ما به عنوان دین در اصول دین از آن دفاع می‌کنیم.

وی بیان کرد: با این وجود باید گفت که زبان دین به نوعی تمام گزاره‌های دینی اعم از آنچه که ما درباره دین می‌گوییم را در بر می‌گیرد. البته در این میان نیز بحث دیگری تحت عنوان زبان دینی هم وجود دارد که قرآن، زبان دین و زبان دینی را از یکدیگر جدا کرده است. در این میان نیز اگر بخواهیم تفاوت هر یک از دو مقوله را بدانیم باید بگویم که در حقیقت زبان دین مساوی زبان قرآن و وحی است و زبان دینی عبارت است از آنچه که ما درباره دین و آنچه که خدا و دین درباره ما سخن می‌گوید.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) قم تأکید کرد: بر همین اساس، تحلیل‌هایی که در خصوص گزاره‌های دینی انجام شده، به یک نگرش خاص نسبت به این گزاره‌ها منتهی می‌شود. پس باید گفت که زبان قرآن مانند زبان دین که به‌دنبال تحلیل گزاره‌های دینی به‌صورت عام است، به‌دنبال بررسی گزاره‌های دینی به‌صورت خاص بوده و در صدد کشف ویژگی‌های اختصاصی گزاره‌های دینی است. از این‌رو مباحثی که در زمینه زبان دین و زبان قرآن به صورت خاص مطرح می‌شود، در حقیقت به نگرش‌های متعدد درباره کل گزاره‌های دینی و یا گزاره‌های متون مقدس منتهی می‌شود.

ساجدی یادآور شد: این در حالی است که گزارش‌های مطرح شده مبنی بر اینکه زبان دین و زبان قرآن، تمثیلی، نمادین، اسطوره‌ای و یا زبان فطرت، درایت، هدایت، تالیفی، عرف عام و یا عرف خاص است، در حقیقت تمامی این‌ها وصف‌هایی هستند که برای گزاره‌های متون دینی و یا متون مقدس به‌کار برده می‌شوند.

وی اظهار کرد: پرسش‌هایی از جمله اینکه زبان دین معنادار است یا غیر معنادار، زبان دین و یا زبان قرآن واقع‌نما یا غیر واقع‌نماست؟ این گزاره‌ها دارای چه ابعادی هستند؟ در حقیقت پرسش‌های اساسی و مهم‌ترین پرسش‌هایی است که زبان دین و زبان قرآن به‌صورت مشابه درباره گزاره‌های دینی به‌دنبال چیستی آن هستند، اما با این وجود به عقیده من زبان قرآن دارای چهار مؤلفه معنادار، واقع‌نما، تألیفی و شبکه‌ای است که هر یک از این موارد جای بحث دارد که در این برنامه نمی‌توان به آن اشاره کرد.