بهره‌مندى بهتر از مکتب دعا در ماه رمضان
ماه رمضان ماه خودسازى و تصفیه روح است. خداوند همه اسباب کار را در این ماه براى پالایش روح و روان از آلودگى‌هاى گناه فراهم کرده و با لطف و رحمت ویژه خویش همه درها و راه‌ها را در راستاى تهذیب نفس و صفاى باطن و تکامل معنوى گشوده و فرصت بسیار خوبى براى انسان‌ها است تا در کنار این سفره بزرگ و متنوع رحمت الهى بنشینند و با انواع غذاهاى روحى، روح و روان خود را تقویت کنند.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، پیامبر اکرم(ص) فرمود: «انَّ لِرَبِّکُمْ فی ایامِ دَهْرِکُمْ نََفَحاتٌ فَتَعَرَّضُوا لَها؛ همانا پروردگار شما در دوران زندگیتان لحظه‌هاى بسیار سودمند و مغتنم روى مى‌آورد، خودتان را در معرض آن لحظه‌هاى سودمند قرار دهید و استفاده ببرید».
در حدیث دیگر که حدیث قدسى است خداوند به حضرت داود(ع) چنین وحى کرد: «ان لله فى إیام دهرکم نفحات إلا فترصدوا لها؛ همانا براى خداوند در دوران زندگى شما لحظه‌هاى سودمندى است، بدانید و مترصد این لحظه‌ها باشید و آنها را هوشیارانه و با جدیت به دست آورید».
ماه رمضان براى تهذیب نفس و خودسازى و پالایش باطن از هرگونه عوامل آلاینده، بهترین فرصت است، نه تنها باید خود را در معرض استفاده از آن فرصت قرار دهیم، بلکه هوشیارانه مترصد آن باشیم و لحظه‌ها را شکار کنیم و نگذاریم عبور چرخ‌هاى روزگار آن را از دست ما برباید و دور سازد.
اسباب تهذیب نفس و خودسازى در ماه رمضان، تنها به روزه گرفتن نیست، بلکه تلاوت آیات قرآن، دعاها و مناجات با خدا، اطعام و رسیدگى به مستمندان و محرومان، کسب صبر و مقاومت، یاد خدا و قیامت در ماه رمضان که از دستورهاى مستحبى آن است، هرکدام نقشى در خودسازى دارند، یکى از آنها که مى‌توان گفت نقش بسیار مهمى در خودسازى دارد و ماه رمضان بهار آن بوده دعا و مناجات است که در این گفتار برآنیم تا به طور خلاصه به بررسى ارزش و شیوه صحیح دعا و نیایش و آثار آن بپردازیم:
سفارش بسیار مؤکد به دعا از دیدگاه اسلام
در قرآن و گفتار پیامبر(ص) و امامان(ع) به دعا و نیایش و مناجات با خدا سفارش بسیار شده است؛ به عنوان نمونه خداوند در آیه 77 سوره فرقان مى‌فرماید: «قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ؛ بگو پروردگار من براى شما ارجى قائل نیست، اگر دعاى شما نباشد، بنابراین، وزنه و شخصیت و ارجمندى انسان به دعا و ارتباط با خدا بستگى دارد.
دعا عبادت است و پاداش عبادت را دارد و از نشانه‌هاى عبودیت و بندگى است و حتی مطابق پاره‌اى از روایات دعا بهترین عبادت است.
دورى‌کنندگان از دعا و نیایش، مستکبرند و در صف متکبران و خودکامگان هستند و آنان که اهل دعا نیستند، عذاب خوارکننده دوزخ در کمینشان است.
در گفتار پیامبر اکرم(ص) و امامان(ع) نیز در ارزش دعا سخن بسیار گفته شده است. پیامبر(ص) در سخنى فرمود: «اَلدُّعَاءُ سِلاَحُ اَلْمُؤْمِنِ وَ عَمُودُ اَلدِّينِ وَ «نُورُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ، دعا اسلحه مؤمن و ستون دین و نور آسمان ها و زمین است»، یعنى دعا موجب تقویت انسان با ایمان و پایدارى دین و اعتقاد او و مایه نورانى شدن روح و روان او در همه جا است.
واضح است که داشتن این ویژگى‌ها از شاخصه‌هاى اصلى خودسازى و تهذیب نفس است. جالب این که پیامبر(ص) در گفتار دیگر فرمود: «الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ ، و لا يَهلِكُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ؛ دعا مغز عبادت است، هیچ کس از اهل دعا به هلاکت نمى‌رسد»، یعنى دعا نیروى فکر و اندیشه انسان را تقویت و باز مى‌کند و به آن طراوت مى‌بخشد و آنان که با دعا و نیایش همدم هستند، بر اثر استفاده از نتایج آن همواره در عافیت هستند و هرگز به هلاکت نمى رسند.
رعایت آداب دعا براى بهره‌مندى بهتر از مکتب دعا
هر عبادتى آداب و شرایطى دارد که منهاى آن آداب و شرایط، اثربخش نخواهد بود، بنابراین باید آداب و شرایط دعا را شناخت و آن را فراهم کرد تا اثربخش باشد، در چنین صورت قطعا اثر به‌سزایى در خودسازى و بهسازى خواهد داشت. برای نمونه تصمیم بر ترک گناه، صاف نمودن قلب، غذا و کسب حلال، امر به معروف و نهى از منکر و پذیرفتن رهبر عادل و شایسته از شرایط دعا است.
آداب دعا نیز بسیار است که می‌توان به آغاز کردن دعا با نام خدا و ذکر صفات الهى، صلوات بر پیامبر(ص) و آلش، شفیع قرار دادن اولیاى خدا مانند پیامبر(ص) و امامان(ع) هنگام دعا، اقرار به گناه، تضرع و زارى هنگام دعا، دو رکعت نماز حاجت قبل از دعا و همچنین کوچک نشمردن دعا، ناچیز دانستن خواسته و نیازها در برابر عظمت خدا، همت عالى و بلند نظرى در دعا، عمومى کردن دعا، دعاى پنهانى که ارزش آن معادل هفتاد دعاى آشکار است، دعاى دسته جمعى، حسن ظن به استجابت دعا، دعا در وقت ها و مکان‌هاى مناسب و مقدس، اصرار ورزیدن در دعا، اشاره کرد.
روشن است که رعایت این شرایط و آداب هرکدام نقش سازنده در تقویت ارتباط با خدا و خودسازى دارند و انسان را در پاکسازى و بهسازى و حرکت صحیح و استوار در راه تکامل آماده‌تر مى‌سازند و بر همین اساس در دعاى کمیل مى‌خوانیم: «اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَحْبِسُ الدُّعَاءَ؛ خدایا بیامرز آن گناهانى را که مانع اجابت و اثر بخشى دعا مى‌گردند».
وانگهى در دعاهایى که در ماه رمضان و غیر آن خوانده مى‌شود، غالبا خواسته‌هاى ما در آن دعاها، پاکى دل و عمل و پرهیز از انحراف و گناه و هرگونه آلودگى است و به‌طور کلى محتواى دعاها نیز در مسیر خودسازى است، مثلا هر فرازى از دعاى ابوحمزه ثمالى که در سحرهاى ماه رمضان خوانده مى‌شود، مکتب سازندگى و تهذیب نفس و صفاى باطن است.
اینها همه نشان‌دهنده آن است که دعا و نیایش صحیح با آداب و شرایط، پشتوانه و عامل استوار و عمیقى براى بهره‌گیرى از روح رمضان در راه خودسازى است و مکتب ماه رمضان با توجه به ابعاد مختلفى که دارد، از جمله دعا در این ماه خدا عالیترین مکتب سازنده براى پرورش روح پاک و قلب سلیم و نیت خالصانه و بى‌شائبه است.
باید سعى کرد که شیوه دعا کردن را از مکتب خاندان رسالت آموخت، چرا که این موضوع یکى از ارکان اصلى دعا است که دعاهاى مناسب، معقول، پرمعنى و براساس اصول صحیح و حساب شده باشد. چنان که دعاهایى که از پیامبر(ص) و امامان(ع) نقل شده و یا در قرآن دیده مى‌شود به روشنى این مطلب را به ما مى‌آموزد که مضامین دعاها باید از کیفیت و عمق بالایى برخوردار باشد، به‌عنوان مثال حضرت ابراهیم خلیل قهرمان توحید(ع) پس از تجدید بناى کعبه چند دعا کرد که قرآن دعاى او را چنین بیان مى کند، او به خدا عرض کرد: «پروردگارا! از ما بپذیر که تو شنوا و دانایى. پروردگارا ما را تسلیم فرمان خود قرار ده و از دودمان ما امتى که تسلیم فرمانت باشند به وجود آور و شیوه صحیح عبادتمان را به ما نشان ده و توبه ما را بپذیر که توبه‌پذیر و مهربان هستى. پروردگار (پس از من) در میان مردم پیامبرى از خودشان برانگیز تا آیات تو را بر آنها بخواند و کتاب و حکمت را به آنها بیاموزد و پاکیزه کند زیرا تو بر این کار توانا و آگاه هستى». پروردگارا! این شهر (مکه) را شهر امنى قرار ده و من و فرزندانم را از پرستش بت‌ها دور نگهدار, آنها (بت‌ها) بسیارى از مردم را گمراه ساختند. هر کس از من پیروى کند از من است و هر کس نافرمانى من کند تو بخشنده مهربانى. تو مى‌دانى آن چه را که ما در نهان و آشکار انجام مى‌دهیم و چیزى در زمین و آسمان بر خدا پنهان نیست».
سه درس مهم از کلاس دعا
دعا و نیایش که در برنامه ماه رمضان گنجانده شده و نقش بنیانى در تکوین مفهوم رمضان و روزه را دارد تنها درخواست روا شدن نیاز از درگاه خدا نیست، بلکه داراى سه بعد است و به عبارت روشن‌تر سه درس بزرگ و مهم را باید از مکتب دعا به دست آورد و باید هنگام دعا هر سه مورد توجه دقیق قرار گیرد.
دعا براى دفع بلاها و روا شدن حاجت‌ها چنان که امیرمومنان على(ع) در سخنى فرمود: «اِدفَعوا أمواجَ البَلاءِ عَنكُم بِالدُّعاءِ قَبلَ وُرودِ البَلاءِ ؛ موج‌هاى بلاها را قبل از ورودشان به وسیله دعا کردن از خود دفع کنید».
در کنار دعا، تضرع، خشوع، مناجات، راز و نیاز و ارتباط تنگاتنگ با خدا وجود دارد که قطعاً چنین خصالى غرورهاى انسان را مى‌شکند و دل را آماده پذیرش مواهب معنوى مى‌سازد و به دنبال آن آرامش خاطر، قوت قلب و روحیه عالى عاید انسان مى‌شود.
از همه مهمتر توجه به معارف بلند پایه و محتواى عمیق و غنى دعاهایى است که از پیامبر(ص) و امامان(ع) به ما رسیده که در حقیقت دانشگاه بزرگ انسان‌سازى هستند. به‌عنوان مثال دعاى اول صحیفه سجادیه و خطبه اول نهج‌البلاغه هر دو همسان معارف اسلام را در سطح عالى تبیین مى‌کنند و درس‌هاى سودمندى از معارف و عرفان حقیقى را به ما مى‌آموزند.
توجه عمیق به محتواى دعاها موجب ارتقاى سطح معلومات و معرفت شده و آشنایى انسان را به مفاهیم و ارزش‌هاى بلند سازنده و تکامل‌بخش که در رأس آنها مسئله توحید و ابعاد آن است چندان برابر مى‌کند. جمعى به امام صادق(ع) عرض کردند: چرا ما دعا مى‌کنیم, اما به اجابت نمى‌رسد؟ امام در پاسخ فرمود: زیرا کسى را مى‌خوانید که او را نمى‌شناسید، یعنى در کنار دعا باید توجه به معارف و شناخت خدا و اصول تکامل نیز وجود داشته باشد.
منابع: سایتensani.ir و کتب بحار الانوار و اصول کافی
انتهای پیام
