حیای هوشمندانه و حیای احمقانه از دید پیامبر اسلام (ص)
استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: اگر حیا شاخص باشد، به خاطر بی‌حیایی کار بد را انجام نمی‌دهیم. پیامبر گرامی اسلام (ص) حیا را به دو قسمت حیای هوشمندانه و حیای احمقانه تقسیم می‌کنند. گاهی حیا از روی ترس و جهل و گاهی از روی معرفت انجام می‌شود.
به گزارش ایکنا از قزوین، مسعود جان‌بزرگی، استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در وبینار تحلیل روانشناختی دعای ابوحمزه ثمالی که شب گذشته 28 فروردین به همت گروه درمان چندبعدی معنوی خداسو از مرکز خدمات مشاوره و روانشناسی طلیعه سلامت برگزار شد، اظهار کرد: برخی از مفاهیم «حیا» در جامعه کمرنگ شده است و لازم است که در این زمینه فرهنگ‌سازی بیشتری صورت گیرد؛ گاهی این مفاهیم به دلیل تکرار بیش از حد، ارزش خود را در بیانات ندارند.
وی ادامه داد: در برنامه قبل در خصوص ناظر بیرونی سخن گفتیم، وقتی ما احساس می‌کنیم در قبال کسی مسئول هستیم عملکرد ما متفاوت خواهد بود؛ در روانشناسی اجتماعی تحقیقات زیادی روی این امر انجام شده است که در چه موقعیت‌هایی عملکرد ناظر بیرونی کاهش و یا افزایش دارد؛ تحقیقات نشان می‌دهد «ناظر بیرونی» در موضوعات اخلاقی و آداب اجتماعی که ما در موقعیت‌های مختلف باید رعایت‌هایی را داشته باشیم اثربخشی مثبتی دارد گاهی ناظر ما دیگری است و در مقابل دیگری کاری را انجام می‌دهیم بنابراین اینجا انسان مراعات دارد.
بیشتر بخوانید:
این روانشناس بیان کرد: بر اساس آیات گاهی ناظر انسان نیروهای غیبی هستند که در قرآن کریم به آن اشاره شده است و خداوند متعال فرموده است ما نیروهایی را به کار می‌گیریم که دائماً مراقب شما هستند و اعمال شما را ثبت و ضبط می‌کنند.
وی با بیان اینکه نیم کره راست معنویات را درک می‌کند، اضافه کرد: در متن یک روانشناس عرب دیدم اینگونه برداشت کرده بود که نیمکره چپ و راست ابزار نظارتی یا همان 2 ملک نظارتی هستند و مصداق آن را دو نیمکره مغز دانسته بود البته ما نمی‌توانیم به آن استناد کنیم اما می‌دانیم که مغز ما ذخیره می‌کند و تا به امروز اطلاع دقیقی از نحوه این امر نداریم.
جان‌بزرگی مطرح کرد: رفتار ما در برابر ناظر بیرونی تغییر می‌کند این ناظر خدا، مأموران غیبی و یا فرد دیگری است؛ در قرآن کریم اشاره شده است وقتی که در جایی خلوت می‌کنید خداوند ناظر است و می‌بیند، البته چهارمین ناظر خود انسان است بنابراین ما باید ناظر رفتار خود باشیم و خودنظارتی کنیم که این یک معنا از حیا است.
حیای هوشمندانه و حیای احمقانه
وی بیان کرد: عملکرد ما در برابر ناظر بیرونی تغییر می‌کند و باید نظارت بیرون و درون را هماهنگ کنیم و مراقب باشیم رفتاری مغایر فطرت انجام ندهیم. اگر حیا شاخص باشد به خاطر بی‌حیایی کار بد را انجام نمی‌دهیم. پیامبر گرامی اسلام (ص) حیا را به 2 قسمت تقسیم می‌کنند حیای هوشمندانه و حیای احمقانه؛ گاهی حیا از روی ترس و جهل و گاهی از روی معرفت انجام می‌شود. امام سجاد (ع) در ابوحمزه ثمالی مکانیزم خدا و خود نظارتگری را مطرح می‌کنند و این را در این فراز برای ما دقیق‌تر بیان کرده‌اند.
این استاد دانشگاه به فراز 28 دعای ابوحمزه اشاره کرد و گفت: «وَاَسْقَطْتَنی مِنْ عَینِک فَما بالَیتُ فَبِحِلْمِک اَمْهَلَتْنی وَبِسِتْرِک سَتَرْتَنی حَتّی کاَنَّک اَغْفَلْتَنی وَمِنْ عُقوُباتِ الْمَعاصی جَنَّبْتَنی حَتّی کاَنَّک اسْتَحْییتَنی اِلهی لَمْ اَعْصِک حینَ عَصَیتُک وَاَ نَا بِرُبوُبِیتِک جاحِدٌ وَلا بِاَمْرِک مُسْتَخِفٌّ وَلا لِعُقوُبَتِک مُتَعَرِّضٌ وَلا لِوَعیدِک مُتَهاوِنٌ لکنْ خَطیئَةٌ عَرَضَتْ وَسَوَّلَتْ لی نَفْسی وَغَلَبَنی هَوای وَاَعانَنی عَلَیها شِقْوَتی وَغَرَّنی سِتْرُک الْمُرْخی عَلَی فَقَدْ عَصَیتُک وَخالَفْتُک بِجُهْدی فَالاْنَ مِنْ عَذابِک مَنْ یسْتَنْقِذُنی وَمِنْ اَیدِی الْخُصَمآءِ غَداً مَنْ یخَلِّصُنی وَبِحَبْلِ مَنْ اَتَّصِلُ اِنْ اَنْتَ قَطَعْتَ حَبْلَک عَنّی؛ و از چشم خود مرا انداختی و من اعتنا نکردم پس باز هم به بردباری‌ات مهلتم دادی و به پرده پوشی‌ات مرا پوشاندی تا بدانجا که گویا از یاد من بیرون رفتی و از کیفرهای گناهان مرا دور داشتی تا به حدی که گویا از من شرم کردی. خدایا در هنگام گناه که من نافرمانی‌ات کردم نه از باب این بود که پروردگاری‌ات را منکر بودم و یا دستورت را سبک شمردم و یا خود را در معرض کیفرت درآوردم و یا تهدیدهای تو را بی ارزش فرض کردم، بلکه گناهی بود که پیش آمد و نفس سرکش نیز آن‌را آراست و هوای نفس نیز چیره شد و بدبختی هم کمک کرد و پرده آویخته (پرده پوشی تو) هم مرا مغرور کرد و در نتیجه تا آنجا که می‌توانستم در نافرمانی و مخالفت تو کوشیدم، ولی اکنون کیست که از عذاب تو مرا نجات دهد و از دست دشمنان در فردای قیامت چه کسی خلاصم کند و به ریسمان چه کسی چنگ زنم اگر تو رشته خود را از من قطع کنی».
وی افزود: در این فراز از دعای ابوحمزه ثمالی امام سجاد (ع) ما را متوجه مسائل عمیق‌تر می‌کنند و آن این است که حکایت بنده‌ای را مطرح می‌کند که عمداً کارهایی را انجام می‌دهد و می‌گوید آنقدر بدی کردم که خود را از چشم من انداختی ولی من اهمیتی ندادم.
جان‌بزرگی خاطرنشان کرد: امام سجاد (ع) حالت‌های ربانی که در چنین وضعیت‌هایی دست می‌دهند را بیان می‌کنند و می‌گویند با صبر و بردباری به من مهلت دادی و با پرده‌پوشی من را محافظت کردی و من فکر کردم که من را فراموش کردی، من را با عقوبت گناه هم مواجه داشتی ولی انگار که تو از من حیا کردی.
چرا خدا از گناه بنده «حیا» می‌کند؟
وی تصریح کرد: گاهی خدا و مولا از اینکه بنده کارهای بد را از روی گستاخی انجام می‌دهد «حیا» می‌کند؛ از این وضعیت می‌توانیم به عنوان ناظر بیرونی نیز تعبیر کنیم، اگر صدای ناظر درونی را خاموش کنیم به ناظر بیرونی نیز توجه نخواهیم کرد و بنده از آنچه که می‌داند درست و هماهنگ با فطرت نیست حیا نخواهد کرد. این مانند دردی است که خودمان موجب ایجاد زخم شده‌ایم و پس از آن پانسمان می‌کنیم تا آن را نبینیم.
این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: امام سجاد (ع) در قسمت بعدی اینگونه اشاره دارند که خداوندا از باطل من خبر داری، درست است که نافرمانی کردم ولی دوستت دارم و اینگونه ارتباط را وصل می‌کنند که همه با زبان حال متوجه آن می‌شویم.
وی اشاره کرد: هیچ‌گاه نباید صدای درونی انسان را نادیده بگیریم، در این فراز امام سجاد (ع) زبان مفهومی را تقویت می‌کنند و می‌گویند اگر نافرمانی کردم برای سبک شمردن تو نبوده و نخواستم با گستاخی در معرض کینه تو قرار گرفته و تهدید تو را نادیده بگیرم ولی خطایی بوده که بر من عارض شده است.
جان‌بزرگی بیان کرد: در این قسمت از فراز امام سجاد (ع) به بیمار شدن اشاره دارند و بدان معناست که این گناه در باطن فطرت ما نبوده که ربوبیت خداوند را انکار کنیم بلکه خطایی بوده که بر ما عارض شده و ما خود را فریب داده‌ایم که این بدبختی ماست؛ همچنین امام سجاد اشاره دارند که من نفس خود را تزیین و گناه خود را توجیه کردم و به‌جای توبه، توجیه کردم و بعد از آن بدبختی به آن اضافه شد اما پرده‌پوشی تو من را مغرور کرد.
تضعیف زبان معنوی دعا با غرور
وی عنوان کرد: استکبار زبان معنوی دعا را تضعیف و قلب را نامنعطف می‌کند و اینجا می‌بینیم که با یکدیگر مرتبط هستند و امام سجاد (ع) سخت شدن قلب را تبیین و در ابتدای فراز اشاره می‌کنند که چطور بی‌حیایی کردم و تو پرده‌پوشی کردی و خودم را در شرایطی قرار دادم که حقیقت را نمی‌بینم و دچار خود خدا پنداری شدم که نتیجه آن غرور و بدبختی است و برای همین نافرمانی کرده و برای مخالفت با تو تلاش می‌کنم و نتیجه آن این می‌شود که من گرفتار 2 چیز می‌شوم.
این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: از لحاظ روانی سوختن قلب انسان بدتر از سوختن جسم انسان است و وقتی که کار بد انجام می‌دهیم آرام آرام دامن ما را می‌گیرد؛ در تحلیل‌های روانشناختی گاهی به اینجا می‌رسیم که مراجعه‌کنندگان در کودکی کاری انجام داده و آن را پنهان می‌کنند وقتی که بررسی می‌کنیم می‌بینیم یک زخم روحی از کودکی ایجاد شده و آن را پنهان داشتند در حقیقت ما گرفتاری‌های نفسانی داریم که از آن خلاص نمی‌شویم.
وی خاطرنشان کرد: وقتی از فرمان الهی سرپیچی می‌کنیم خداوند می‌گوید عبد من باش و کسی که شما را خلق کرده ارزش ربوبیت شمارا دارد وقتی دچار چنین وضعیتی می‌شویم به خودمان بد و بیراه می‌گوییم و در پی آن افرادی که قصد دشمنی با ما را دارند اقدام می‌کنند و ما نمی‌توانیم از دست آن‌ها خلاص شویم، چه کسی می‌تواند ما را از عذاب و کسانی که قصد خصومت با ما را دارد رهایی بخشد.
جان‌بزرگی مطرح کرد: بعضی از انسان‌ها در شرایطی مانند کفتارهایی می‌مانند که اگر یکی بر زمین بیفتد بر او ضربه می‌زنند گاهی حال بد ما به خاطر اعمال ماست که ایجاد می‌شود. امام سجاد (ع) می‌گویند تزیین نفس مانع درمان می‌شود و انسان را در وضعیتی قرار می‌دهد که قابلیت کمک ندارد.
این استاد روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پایان با بیان اینکه هدف دعای ابوحمزه ثمالی ارتباط با عبودیت است، یادآور شد: ذره ذره دعای ابوحمزه قلب ما را درمان می‌کند و این فراز قلب انسان را نرم می‌کند به طوریکه می‌توانیم عارضه‌های نفسانی خود را تشخیص دهیم و وضعیت خود را بشناسیم.
انتهای پیام
