دستیابی انسان به واسطه تزکیه نفس به حقیقت خداوند متعال

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی زمانی فرد، مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان، شامگاه گذشته 11 اردیبهشت‌ماه در هجدهمین جلسه از جلسات رمضانی با موضوع «شرح دعای ابوحمزه ثمالی» که به‌صورت وبینار برگزار شد، در ادامه شرح این دعا اظهار کرد: محور پنجمی که در خصوص این مسئله وجود دارد تحت عنوان پاسخ به شبهات طریق شهود است. همواره بهترین و قوی‌ترین معرفت الهی، راه شهود است که انسان از طریق قلب و به واسطه تزکیه نفس و طهارت باطنی که دارد نور خدا در قلب او متجلی می‌شود و به حقیقت خدای متعال و یا همان حق‌الیقین دست پیدا می‌کند. اما در این میان، در رابطه با این طریقه شهود، سلسله سؤالات، ایرادات و اشکالاتی وجود دارد که به‌صورت اجمالی به هر یک از این ایرادات می‌پردازیم.

بیشتر بخوانید:

• نزدیک شدن به معرفت الهی در گرو برداشته شدن حجاب‌هاست
• درک حقیقت‌الوجودی خداوند در پرتو باور به واقعی بودن عالم

انکارناپذیر بودن شهود

وی گفت: در ابتدا باید گفت که هر کسی با آیات قرآن و روایات معصومین انس پیدا کند، می‌داند و یقین دارد که قطعاً یکی از راه‌های معرفت شهود است و شواهد قرآنی و روایی فراوانی در خصوص این مسئله وجود دارد. انکار شهود به عنوان یکی از این راه‌هاست. در حقیقت انکار یک مسئله بدیهی و روشن از مسائل معرفتی اسلامی است. همواره انسان از طریق شهود حقایقی را متوجه می‌شود که برتر از این حواس ظاهری و برتر از تفکر و اندیشه است و اگر کسی با آیات، روایات و احوالات بزرگان آگاه باشد این امر را بسیار بدیهی و روشن می‌داند.

مدرس حوزه علمیه خراسان با تأکید بر اینکه افرادی که با قرآن و معارف اهل بیت(ع) آشنایی داشته باشند نمی‌توانند مسئله شهود را انکار کنند، افزود: البته اینکه چه کسی به شهود می‌رسد و چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد نیز باید در نظر گرفته شود، اما اصل این مسئله که یکی از ابزارهای معرفت، شهود است، به هیچ عنوان در اسلام قابل انکار نخواهد بود.

زمانی فرد بیان کرد: ما در اینجا بیان قرآنی و بیان حدیثی فراوانی داریم که مسئله شهود را بیان و روشن می‎کند. بیان قرآنی نیاز به دو مقدمه دارد؛ اول اینکه از آیات قرآنی استفاده می‌شود که عالم هستی یک ملک «ظاهر عالم» و یک ملکوت«باطن عالم» دارد. برای نمونه آنچه را که در اطراف خود می‌بینیم «ملک» هستند، اما آنچه که در اطراف ما می‌گذرد با توجه به اینکه اعمال و رفتار ما را ضبط می‌کنند و در روز قیامت شهادت می‌دهند، بُعد «ملکوتی» آن‌هاست.

وی اضافه کرد: در آیاتی همچون آیه 83 سوره مبارکه یاسین خداوند می‌فرماید: «إِنَّمَآ أَمْرُهُ إِذَآ أَرَادَ شَیْئاً أَن یَقُولَ لَهُ کُن فَیَکُونُ‏ فَسُبْحَانَ الَّذِى بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِ‏ شَىْ‏ءٍ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»، در آیه 185 سوره اعراف خداوند می‌فرماید: «أَوَلَمْ یَنظُرُواْ فِى مَلَکُوتِ السَّمَوَتِ وَالْأَرْضِ وَ مَا خَلَقَ اللَّهُ مِن شَی‏ءٍ وَأَنْ عَسَى‏ أَن یَکُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَىِ‏ حَدِیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ» و در آیه 75 سوره مبارکه انعام نیز خداوند می‌فرماید: «وَکَذَلِکَ نُرِى إِبْرَهِیمَ مَلَکُوتَ السَّمَوَتِ وَالْأَرْضِ وَلِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ‏» از جمله آیاتی هستند که بعد ملکوتی بودن آنچه که در اطراف می‌گذرد را بیان می‌کند.

مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان گفت: مقدمه دوم این است که انسان موجودی است که از دو جنبه بدنی، جسمانی و ملکی و یک جنبه هم جنبه روحانی، قلبی و ملکوتی برخوردار است که یکی از این جنبه‌ها به کار ملک و یک جنبه هم به کار ملکوت می‌آید، بدین منظور که انسان با حواس ظاهری خود ظاهر عالم را می‌شناسد، اما با حواس باطنی، قلب و دل خود نیز می‌تواند در طریق ملکوت و شهود حرکت کرده و باطن عالم را مشاهده و درک کند.

زمانی فرد تأکید کرد: بنابراین انسان نیز هماهنگ با هستی است و ما نباید انسان را در همین حواس ظاهری او مانند فکر،  اندیشه و... خلاصه کنیم و بگوییم که تنها ابزارهای معرفتی انسان قدرت تفکر و اندیشه اوست، زیرا برتر از این تفکر و اندیشه او، قلب انسان است که با آن قلب خود مشاهدات ملکوتیه خواهد داشت و چه فراوان بوده‌اند از اصحاب ائمه، بزرگان، علما و صلحا که چشم باطنشان باز بوده و باطن عالم را مشاهده می‌کردند.

سلسله مراتب شهود

وی تصریح کرد: از این‌رو است که مسئله شهود را یک مسئله انکارناپذیر می‌دانیم. اما نکته قابل توجه این است که این مسئله شهود هم مراتبی دارد؛ شهود ضعیف، شهود قوی، شهود مثالی، شهود اعلی، شهود اسماء و صفات الهی و فراتر از این شهودها، شهود حضرت حق تبارک و تعالی است.

مدرس حوزه علمیه خراسان بیان کرد: در خصوص شهود مثالی که برای عالم مثال است، از این شهود تحت عنوان شهود «اسفل» یاد می‌شود. طبق این شهود در روایات داریم که برخی از افراد بوده‌اند که افراد دیگر را به‌صورت حیوانات مختلفی مشاهده می‌کردند و یا اینکه برخی از افراد برخی از غذاهایی را که حرام بوده را به صورت چرک و خون می‌دیدند.

زمانی‌فرد گفت: مرتبه بالاتر، مشاهداتی است که مختص ملکوت اعلی است که در این مشاهدات افراد، ملائک را مشاهده می‌کردند. یکی از علمای اسلام به نام سید بن طاووس در کتاب اقبال که مربوط به اعمال ماه‌های سال است، درباره شب قدر می‌فرماید: «من شب قدر را ادراک کردم، چرا که نزول ملائکه را دیدم». همچنین خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «کسانی که در مسیر توحید الهی استقامت بورزند، ملائک بر آن‌ها نازل می‌شوند، با آن‌ها صحبت می‌کنند و آن‌ها را می‌بینند».

وی اضافه کرد: مرحله بالاتر از این شهود نیز، شهود اسماء و صافت الهی است. فرد در این مرحله با قلب نورانی شده خود، علم الهی، قدرت مطلق پروردگار و حیات خدای متعال را در حد خودش می‌بیند.

شهود حضرت حق تبارک و تعالی

مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان بیان کرد: مرحله بالاتر از این نیز آنجایی که است که فرد به شهود حضرت حق تبارک و تعالی در قلب خودش می‌شود و به نوعی در این مرحله انسان به یک مرحله‌ای می‌رسد که فانی درگاه خدای متعال می‌شود. این یک شهود برتر و بالاتر است و نهایت شهود در اینجا متجلی می‌شود و کمتر افرادی هستند که به این مرحله دست پیدا می‌کنند.

زمانی فرد افزود: در فرازی از مناجات شعبانیه آمده است: «لَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الانْقِطَاعِ إِلَیْکَ وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ حَتَّى تَخْرِقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَى مَعْدِنِ الْعَظَمَهِ وَ تَصِیرَ أَرْوَاحُنَا مُعَلَّقَهً بِعِزِّ قُدْسِکَ». خدایا كمال جدايى از مخلوقات را براى رسيدن كامل به خودت به من ارزانى كن و ديدگان دل‌هايمان را به پرتو نگاه به سوى خويش روشن كن تا ديدگان دل پرده‌های نور را دريده و به سرچشمه عظمت دست يابد و جانهايمان آويخته به شکوه قدست گردد. در حقیقت این فراز به مرحله «شهود حضرت حق تبارک و تعالی» اشاره می‌کند.

وی اظهار کرد: در این زمینه که انسان می‌تواند به شهود حضرت حق برسد بحث مفصلی دارد که در رساله‌هایی چون رساله «لقاءالله» تألیف مرحوم آیت‌الله حاج میرزا جواد ملکی تبریزی و رساله‌ای تحت عنوان رساله «لقاءالله» تألیف رهبر فقید انقلاب، اثبات شده که نه تنها ملاقات پروردگار و دیدار حضرت حق تبارک و تعالی با شهود قلبی و مکاشفات باطنیه امکان‌پذیر است بلکه این امر واقعیت دارد و ما نباید این حقایق مسلم قرآنی و روایی را مورد تردید قرار دهیم.

مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان بیان کرد: حضرت امیرالمؤمنین که خود به نوعی قهرمان میدان شهود هستند، در یکی از حکمت‌های ارزشمند ایشان، حکمت 147 در نهج‌البلاغه یک حدیث مفصلی از ایشان نقل شده که به‌صورت کامل به این موضوع اشاره کرده است. این در حالی است که برخی از افراد گفته‌اند این کشف شهودی که شما از آن سخن به میان می‌آورید و می‌توان از طریق آن به معرفت خدا دست پیدا کرد یک سلسله ایراداتی دارد که این ایرادات نیز قابل بحث و بررسی هستند.