«هرمنوتیک روشی» و تفسیر قرآن

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام علی‌رضا قائمی‌نیا، رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی، شامگاه، 30 اردیبهشت‌ماه در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های «هرمنوتیک و مقولات عصری در علوم اسلامی» با موضوع «هرمنوتیک روشی و تفسیر قرآن» که به همت انجمن‌های فلسفه، علوم قرآن و حدیث و ماهاد دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد به‌صورت مجازی برگزار شد، اظهار کرد: ما به هر آنچه که به فهم متن مرتبط است، نیاز داریم و از این‌رو هرمنوتیک که روشی تفسیری در این زمینه است، باید مورد بررسی قرار گیرد. در حقیقت هرمنوتیک روشی است که می‌تواند راه‌گشا باشد. هرچند ما نباید انتظار داشته باشیم که این امر همه مباحث را مطرح کرده باشد و در این زمینه نیازمند روش‌هایی هستیم که در آن‌ها سنت تفکر اسلامی رشد کردند و بر همین اساس باید به این مباحث تفصیلی مهم، توجه شود.

وی افزود: هرمنوتیک فلسفی مسائل بی‌شماری دارد، از این جهت که روش به معنای سنتی را نفی می‌کند، اما به‌ نظر می‌رسد که این روش مشکل دارد و نمی‌توان آن را پذیرفت، اما هرمنوتیک فلسفی نیز خود دریایی از مسائل هرمنوتیکی است که مباحث بسیار گسترده‌ای را مطرح کرده است. به‌عنوان مثال می‌توان به رابطه محدودیت انسان با فهم متن اشاره کرد، همواره انسان یک موجود محدود تاریخی است، مفسر هم یک موجود محدود تاریخی است که با یک متن ازلی و ابدی که همانا قرآن است، مواجه می‌شود.

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: همچنین می‌توان از نقش سنت تفسیری در یک متن یاد و این سؤالات را مطرح کرد که نقش شرح‌هایی که در گذشته بر یک متن نوشته شده است، در فهم آن متن چیست؟ چه مشکلاتی را می‌تواند ایجاد کند؟ و تا کجا می‌تواند راه‌گشا باشد؟ که همواره این موارد، بحث‌های مفیدی هستند که می‌توانند مورد توجه مفسران قرار گیرند.

قائمی‌نیا با بیان اینکه هرمنوتیک می‌تواند یک نگرش عمیقی را در وجود مفسر ایجاد کند، تصریح کرد: هرمنوتیک فلسفه دارای ابعاد مختلفی است که در این خصوص باید تفکر و بررسی صورت گیرد. از این‌رو امروزه باید اقدامات آکادمیک، دانشگاهی و تحقیقی در زمینه هرمنوتیک صورت گیرد، اما صورت هرمنوتیکی که در جامعه داده شد صورت مقبولی نیست و باید کارهای عمیق‌تری انجام شود و از همه نکاتی که در هرمنوتیک گفته شده می‌توان با رویکرد انتقادی بهره‌برداری کرد.

وی بیان کرد: «هرمنوتیک روشی» ماهیت تفسیر قرآن، مبتنی بر روشی است که ما باید در این زمینه قائل به روش باشیم و بتوانیم به معنای قرآن برسیم و هرمنوتیک فلسفی به رابطه‎ای که مفسر با متن دارد، می‌پردازد اما این در حالی است که این امر را نمی‌توان پذیرفت، زیرا متن، برای خود پیام دارد و این پیام نیازمند تفسیر است و تفسیر قرآن مبتنی بر هرمنوتیک روشی است.

رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی تأکید کرد: در حقیقت فهم تفسیر قرآن مبتنی بر یک هرمنوتیک روشی است، بنابراین ما نمی‌توانیم هرمنوتیک‌هایی که روش فهم و تفسیر را نفی می‌کنند در حوزه تفسیر قرآن بپذیریم.

قائمی‌نیا بیان کرد: در طول تاریخ همه مسلمانان به این نکته اعتراف داشتند که قرآن برای بشریت یک پیام مستقلی دارد و این پیام متعین و کار مفسر این است که از این پیام پرده‌برداری می‌کند و آن را کشف و متناسب با زمان خود آن‌ را تفسیر کند.

وی تأکید کرد: همواره این نکته را باید مورد توجه قرار داد که آنچه که در مذاکره همه مفسران مسلمان در طول تاریخ بوده هرمنوتیک روشی است. هرچند با این نام از آن یاد نشده است، اما قرآن برای بشریت پیامی دارد و «هرمنوتیک روشی»، بنا دارد با توجه به محدودیت‌هایی که بشریت دارد، این پیام متعین را متناسب با هر زمانی کشف و آشکار کند.

رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی اظهار کرد: بنابراین می‌توان گفت که مفسر یک موجود مطلق نیست، بلکه موجودی محدود است و با توجه به چارچوب‌های تاریخی و زمانی اصلی خود از آن پیام پرده‌بردای می‌کند و اینگونه نیست که یک پیامی را از طرف خود بسازد.

قائمی‌نیا تأکید کرد: در حقیقت وظیفه مفسران این نیست که پیام را بسازد، بلکه هدف اصلی آن‌ها کشف پیام و همواره این نکته، نکته‎ای است که قابل نقد برای هرمنوتیک فلسفی است.