کودکان شاهد حمایت عاطفی والدین از یکدیگر باشند / انسداد محبت با شکستن حرمت‌ها
دبیر انجمن علمی روان‌شناسی اسلامی مثبت با بیان اینکه ایجاد امنیت روانی در حد شعار باقی مانده است، از شکسته شدن حرمت‌ها در بین اعضای خانواده به عنوان بزرگترین خطایی یاد کرد که موجب انسداد محبت می‌شود.
به گزارش ایکنا، روزانه شاهد ناهنجاری‌های تلخی در جامعه هستیم که شنیدن و تفکر به آن‌ها موجب تأسف عمیقی می‌شود. ناهنجاری‌هایی که نشان از تزلزل بنیان خانواده در میان برخی افراد دارد. چرایی و چگونگی ایجاد چنین صحنه‌هایی در جامعه اسلامی ما، که مبانی عمیق دینی و تاریخی در حوزه نظام خانواده دارد، بسیار حائز اهمیت است و باید هرچه سریع‌تر واکاوی و دلایل آن روشن شود.
ضرورت پرداختن به نحوه جلوگیری از بروز ناهنجاری‌های اجتماعی و دستیابی به سبک زندگی اصیل اسلامی ـ ایرانی در خانواده برای مقابله با تهاجمات فرهنگی جهان سلطه در نهادینه کردن سبک زندگی غربی در جامعه اسلامی ما از جمله موارد بسیار مهمی است که باید برای آن چاره‌اندیشی کرد تا بتوانیم به نقطه‌ای برسیم که جامعه اسلامی ما، که دارای مبانی و مفاهیم اصیل دینی و تاریخی در حوزه مناسبات اجتماعی و سبک زندگی است، تفکرات غربی در حوزه‌های اجتماعی را پس بزند و بر داشته‌های عمیق خود تکیه کند.
در رابطه با موضوع مدیریت خشونت در خانواده و نیز مختصات خانواده ایمانی برای مبارزه با ناهنجاری‌های اجتماعی با رهاسادات رهنمایی، دبیر انجمن علمی روان‌شناسی اسلامی مثبت و کارشناس انجمن عصب روان‌شناسی ایران، به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ توصیه شما برای ارتباط بدون خشم یا بهتر بگویم مدیریت خشونت در شرایط کنونی، که تاب‌آوری اجتماعی میل به کاهش دارد، چیست؟
ابتدا باید خشم و ابعاد درونی و بیرونی آن مورد بررسی قرار گیرد. از آنجا که خشم به عنوان غریزه دفاعی یکی از حالات طبیعی انسان و راهی برای تخلیه هیجان است، در مواقع نگرانی و خطر شدید از حالت منفعل به حالت فعال تبدیل خواهد شد که در حالت فعال، کنترل آن نکته‌ای بسیار مهم است. البته در این حالت به علت بالا رفتن ضربان قلب و ایجاد یک‌سری فعل و انفعالات شیمیایی در بدن، تخلیه آن برخلاف تصور برای سلامتی بدن نیاز است، اما باید به صورت متعادل و همراه با تمرکز بر شرایط و جوانب باشد. لازم نیست در آن واحد کنش را با واکنش پاسخ دهیم. تمرین کنیم هر بار که با شرایط سخت خشونت‌بار مواجه می‌شویم، پاسخ به آن شرایط را حداقل به بیست دقیقه بعد موکول کنیم و برای تمرکز فکری و بدنی تا جایی که امکان دارد، تغییر موقعیت دهیم؛ این امر به بالا بردن ظرفیت ما بسیار کمک می‌کند.
باید در نظر داشت که از یک سو مشکل و از سوی دیگر شیوه برخورد با مشکل وجود دارد. به جای اتخاذ روش پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز و بدبینانه، بهتر است روش مسالمت‌آمیز، صمیمانه و خوش‌بینانه را انتخاب کرد. مثلاً اگر رفتار همسرتان برای شما مبهم است، ساده‌ترین راه این است که ابتدا از او سؤال کنید که هدف از این صحبت یا رفتار چیست؟ چرا این‌گونه عمل کردید؟ چه چیز باعث شد که این رفتار را انجام دهید؟ چه چیزی باعث شد که دیر آمدید؟ نگران سلامتی شما شدم و ... . سعی کنید قبل از هر قضاوتی، ابعاد مختلف را بسنجید و برای آرامش خودمان در گام اول، مثبت‌ترین حالت را در نظر بگیرید تا راحت‌تر بتوانید اوضاع را کنترل کنید؛ چراکه در حالت منفی و خصمانه کنترل خود و محیط را از دست خواهید داد.
ایکنا ـ چه تحولی در دهه‌های اخیر رخ داد که روابط عاطفی در خانواده ایرانی کمرنگ‌تر شد؟
خانواده با گذشت زمان دچار تغییرات و دگرگونی‌هایی شده، اما متأسفانه توسعه تکنولوژی در دهه‌های اخیر و تحولات زندگی بشر و تغییر الگوهای فرهنگی جوامع و گاه الگوپذیری‌های بی‌رویه از فرهنگ‌های غربی، که شایسته جامعه ایرانی نیست، خانواده‌ها را به سوی تقلیل افراد خانواده سوق داده است. در گذشته در یک خانواده ایرانی هم تعداد فرزندان بیشتر بود و هم رفت و آمد اعضای خانواده و اکثراً نیز در خانه‌های حیاط‌دار زندگی می‌کردند، اما روند کنونی باعث شده که نه خانواده‌‌ای پرجمعیت و نه صله رحمی در میان باشد و این اساس فروپاشی عاطفی در خانواده ایرانی است.
همچنین، دین روز به روز در خانواده‌ها و در بین نسل جدید کمرنگ‌تر می‌شود و جای خود را به فرهنگ بیگانه می‌دهد. واقعا چه دلیلی دارد که یک دختر ایرانی و مسلمان به جای چشیدن طعم بی‌نظیر لذت مادر شدن، خود را با پرورش و نگهداری حیوانات خانگی سرگرم کند و عشق و عاطفه درونی و فطری خود را نثار موجودی کند که از جنس او نیست، یعنی نه انسان است و نه با محبت او مسیر بالندگی و رشد متعالی را می‌پیماید. در دورانی به سر می‌بریم که ایجاد امنیت روانی فقط یک شعار است.
علاوه بر این لازمه استمرار روابط عاطفی در خانواده، داشتن تعهد و وفاداری است. داشتن اعتماد، انصاف، صمیمیت، پذیرش مسئولیت، سعه صدر، تفاهم و ... با کارکرد جامعه مدنی امروز و وجود فرهنگ نامأنوس غربی به فراموشی سپرده شده است. تقریباً همه ارکان اسلام از فرزندپروری گرفته تا ازدیاد نسل انسانی معدوم نگاه غرب‌گرایانه شده است. البته شیوه‌های مقابله با این نوع نگرش بسیار مفصل است که اکنون مجال آن نیست.
ایکنا ـ خطاهای ارتباطی، که جریان ایجاد محبت در خانواده‌ها را مسدود می‌کند، چیست؟
بزرگترین خطای ارتباطی که باعث انسداد جریان محبت در خانواده می‌شود، شکستن حرمت‌های بین فردی در بین اعضای خانواده است. به بیان ساده‌تر زمانی که در خانواده کوچکترین موارد مانند صدا زدن یکدیگر با احترام و ادب همراه نباشد، حتی اگر این حالت در نگاه خودشان سرشار از صمیمیت باشد، اما به مرور زمان نوعی بی‌حرمتی بین آنان و فرزندان ایجاد خواهد شد که اندک اندک با بزرگتر شدن فرزندان این بیاحترامی در آنان نیز اثر می‌گذارد و باعث کاهش مهر و محبت در بین اعضای خانواده می‌شود.
خطای ارتباطی دیگر از منظر روان‌شناسی، والدین سرد هستند، یعنی پدر و مادری که فکر می‌کنند کودکانشان نباید شاهد حمایت عاطفی آن‌ها از یکدیگر باشند؛ مثلاً وقتی در یک خانواده موضوعی پیش می‌آید، پدر یا مادر لشکرکشی و کودکان را با خود همراه می‌کنند تا بر یکدیگر غلبه کنند و چه بسا خطای بزرگی را انجام می‌دهند؛ چراکه کودکی که اکنون شاهد این نوع رفتار پدر یا مادر است، در آینده نیز هیچ توجهی به هیچ‌کدام از این دو نخواهد کرد و در کوچکترین مسائل حتی به غلط حق را تمام و کمال به خود خواهد داد. کودکان باید در کانون خانواده شاهد پشتیبانی پدر و مادر از یکدیگر باشند و بار عاطفی بالایی بین آن‌ها باشد تا بتوانند به هر دوی آن‌ها اعتماد کنند. کودکانی که نظاره‌گر شادی و نشاط در خانواده هستند، بیشتر احساس ایمنی می‌کنند و پیوندهای عاطفی محکم‌تری با والدین خود دارند و والدین نیز با اعتماد به نفس بیشتر و مطمئن‌تر خود را مشغول تربیت فرزند می‌کنند.
خطای ارتباطی دیگر این است که پدر فکر کند همیشه باید فقط در نقش پدر حضور داشته باشد، یعنی وظایف بیرون از خانه را برعهده گیرد و مادر نیز همیشه فقط کارهای داخل خانه را انجام دهد. برای تحول و نوآوری در خانه و زدودن حس کسلی و یکنواختی و داشتن ارتباطات جدید و خلاقانه بد نیست که گاهی پدر مسئولیت‌های مادر را انجام دهد؛ مثلاً آشپزی یا نظافت کند. بد نیست گاهی پدر و مادر هم‌بازی فرزند یا فرزندان شوند. هیچ اشکالی ندارد که خرید خانه را گاهی مادر انجام دهد و گاه با فرزند هم‌بازی شود و چه نیکوست که در مواقع مناسب اعضای خانواده در کنار یکدیگر بنشینند و خاطرات خوش را برای هم یادآوری کنند. یکی از روش‌های بسیار خوب برای نزدیک شدن والدین و فرزندان، نگاه کردن به آلبوم‌های عکس است.
انسان باید تا می‌تواند وقتش را برای صحبت با یکدیگر و فرزندان بگذارد. یک گفت‌وگوی ساده و مستقیم، بیان احساسات همراه با عشق و صداقت و نیز شنونده خوب و فعال بودن در محیط خانواده بسیار تأثیرگذار است. برای ابراز بعضی احساسات باید حرف زد، ولی برخی احساسات را می‌توان با رفتار نشان داد؛ مثلاً انتظارات و درخواست‌ها باید بیان شوند، اما محبت و علاقه را علاوه بر بیان باید در رفتار نیز گنجاند.
یکی دیگر از خطاهای ارتباطی، نپذیرفتن پیشنهاد یا انتقاد است. باید جوّ خانه به گونه‌ای باشد که با رعایت ادب و احترام، اعضای خانواده از یکدیگر انتقادهای سازنده و به دور از تمسخر و عیب‌جویی کنند یا پیشنهاد سازنده ارائه دهند و در کارها مشورت کنند و از یکدیگر نظر بگیرند.
ایکنا ـ روش‌های همدلی در خانواده چیست؟
روش‌هایی که می‌توان از منظر روان‌شناسی اسلامی برای شکلگیری یک خانواده همدل برشمرد بدین شرح است: 1- درک متقابل اعضای خانواده یعنی زن و شوهر در کلام و در عمل و هر کدام در نقش دوم خود یعنی مادر و پدر بودن فرزند خود را به صورت شایسته درک کنند. درک متقابل اعضای خانواده می‌تواند به محکم‌تر شدن پیوند اعضا بینجامد. در خانواده در کنار هم باشید نه در مقابل هم.
2- صداقت در گفتار و عمل بین اعضای خانواده، یعنی باید توجه کرد که بسیاری از آشوب‌ها و تنش‌های زندگی امروز ناشی از نبود صداقت زوجین با یکدیگر و انتقال این رفتار به فرزندان است. دروغ و پنهان‌کاری شاید ظاهراً مسئله را حل کند، اما در واقعیت گره کوری است که کمر زندگی را می‌شکند و مسیری کاملا انحرافی است که زندگی را به بیراهه می‌‌کشاند.
3- تبدیل محیط خانه به کانون ابراز مهر و محبت بی‌دریغ اعضای خانواده به یکدیگر، به گونه‌ای که هیچ یک از اعضا به دنبال مرتفع کردن این نیاز اساسی خود در بیرون از خانه نباشند. این نکته را از یاد نبریم که زن و شوهر همدل هیچ‌گاه مخفیانه یا آشکارا دل به همدلی با بیگانه نمی‌بندند و فرزندانشان نیز جام محبت خود را در کانون خانواده لبریز می‌کنند.
4- خانواده همدل توجه به هنجارهای الهی و احکام شریعت را سرلوحه برنامه زندگی قرار می‌دهد و سعی می‌کند که همراه با فرامین الهی در مسیر رشد و تعالی خود و خانواده حرکت کند. زن و شوهر همدل به رعایت حریم یکدیگر و پرهیز از نامحرم پایبندند و به فرزندان خود می‌آموزند که حریم دل حرمت والایی دارد و هیچ‌کس نباید این حرمت را بشکند.
ایکنا ـ خانواده‌ها باید از چه روش‌هایی برای بیان احساس خود استفاده کنند؟ به نظر می‌رسد که زوجین (اعضای خانواده) در بیان احساسات خود دچار نوعی غرور هستند.
روش‌های بیان احساسات به دو صورت یعنی کلامی و غیر کلامی است. البته بهترین حالت موقعی است که احساسات را با کلام و زبان بدن ابراز کنیم. از آنجا که استفاده از کلام و صحبت کردن ساده‌ترین شیوه بیان احساس در جوامع بشری است، اولین و اساسی‌ترین راه برای بیان احساس به همسر و اعضای خانواده نیز است. گام دوم، زبان همراه و هماهنگ با کلام صادق و صمیمی است. در برقراری روابط کلامی بین زن و مرد و بزرگسال و خردسال تفاوت‌هایی وجود دارد. مردان برعکس زنان کمتر از کلام برای بیان احساس استفاده می‌کنند و زنان باید این طبیعت مردانه را ارج نهند و به حساب غرور و بی‌تفاوتی آنان نگذارند، اما مردان در ابراز روابط بر صرف حضورِ بیشتر توجه می‌کنند. بهترین شیوه ارتباط اعضای خانواده، صحبت کردن آنان با یکدیگر است که باید مراتبی رعایت شود، از جمله گفت‌وگوی اعضای خانواده با یکدیگر با لحنی ملایم، صمیمی و محترمانه باشد و این امر به طرز فوقالعادهای بار مثبت و انگیزه محبت می‌آفریند و به ژرف‌تر شدن عواطف کمک می‌کند. روش دیگر برای بیان احساس در بین اعضای خانواده، شکرگزاری و سپاسگزاری نسبت به یکدیگر است. ناسپاسی در گفتار نسبت به یکدیگر پیامدهای رفتاری نامطلوبی در خانواده دارد که گاهی آثار آن جبران‌ناپذیر است.
چه نیکوست که والدین در حضور فرزند شکرگزاری و سخن گفتن از نعمت‌های خداوند را متذکر شوند که این امر ناخودآگاه تأثیرات مثبتی می‌گذارد و به رضایت افراد از زندگی کمک می‌کند. یکی از آسیب‌های جدی و تهدیدهای باورنکردنی که تیشه به ریشه عواطف افراد به‌ویژه همسران در خانواده می‌زند، قهر کلامی است. اگر اختلافی بین زن و شوهر پیش آید، بدترین روشی که هریک می‌تواند به تلافی آن در پیش گیرد، سکوت ممتد یا استفاده نکردن از گفتار است که در این صورت نه تنها خود را تنهاتر و بی‌دفاع‌تر می‌کند، بلکه از علت‌یابی اختلاف جلوگیری می‌کند که این امر در اغلب موارد به علت همان غرور کاذب است و در چنین شرایطی فرد باید ابتدا به دور از هرنوع مجادله و بحث و آشوب اول با خود خلوت کند و در مورد مسئله کمی بیندیشد، سپس در خلوت خود ریشه‌یابی کند و در فرصتی مناسب با لحنی آرام و گفت‌وگوی صادقانه به ابراز احساس و راه‌‌حل‌های مشکل با همسر خود بپردازد. برخی رفتارها نیز مانع برقراری روابط کلامی مناسب می‌شود که اعضای خانواده به‌ویژه زن و شوهر باید از آن خودداری کنند؛ از جمله نق زدن، قطع حرف یکدیگر، جدال و بگو مگو در موارد بسیار کم‌اهمیت، توهین، تمسخر، انتقاد نابجا و پرگویی.
روابط غیرکلامی نیز جنبه‌ای دیگر از روش‌های ابراز احساسات است که شامل وضعیت بدنی مشابه یعنی هر دو نشسته یا ایستاده در مقابل هم و نیز استفاده از زبان بدن یعنی سر تکان دادن، حرکات دست، تماس چشمی، گشاده‌رویی و گاهی لبخند است. حتی به بیانی برای برقراری روابط مطلوب در خانواده لازم است که افراد فروتنی خود را در وضعیت بدنی نیز مورد توجه قرار دهند؛ به ویژه همسران باید در برابر یکدیگر کاملاً بی‌تکلف و راحت ابراز احساس کلامی و بدنی کنند.
انتهای پیام
