رزق‌شناسی در زیارت عاشورا
منظومه رزق‌شناسی و رزق‌طلبی در زیارت عاشورا، افق‌های اعلای كمال و رشد را به سوی انسان می‌نمایاند كه باید همواره هم آن را از خداوند طلب كرد هم نسبت خود را با این رزق‌ها بشناسیم.
به گزارش ایکنا، رزق، کلمه‌ای است که تلقی ما از آن عمدتاً با روزی مادی گره خورده است. رزق موهبت و بخششی است از جانب پروردگار به بندگان بدون آن که استحقاقش را داشته باشند. براساس یک تعریف، به هرچیزی که مایه دوام مخلوقات زنده است، رزق گفته می شود وتمام نیازمندی هایی که برای ادامه حیات ضروری است در این مفهوم جا می گیرد. بنابر این گستره رزق دیگر نمی توانند محدود به امور مادی باشد. قرآن کریم درباره شهدا تعبیر به عند ربهم یرزقون می فرماید؛ بدیهی است که مراد از روزی شهیدان آن هم در جهان برزخ، نعمت های مادی دنیا نیست. در زیارت عاشورا که حدیث قدسی است و از امام محمد باقر(ع) نقل شده است، 4 مرتبه کلمه رزق آمده است که تماماً اشاره به رزق‌های معنوی است؛ رزق‌های ارزشمندی که شایسته است مومن محب اهل بیت(ع) آنان را از خداوند طلب کند و نسبت خود را با آن رزق‌ها بشناسد.
نخستین رزق که در دو موضع بدان اشاره شده، رزق کسب مقام عظیم خونخواهی امام حسین(ع) است. در این فراز داریم: «فَاَسْاَلُ اللّهَ الَّذى اَکْرَمَ مَقامَکَ وَ اَکْرَمَنى بِکَ، اَنْ یَرْزُقَنى طَلَبَ ثارِکَ مَعَ اِمامٍ مَنْصُورٍ مِنْ اَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه»
مقام و توفیق خونخواهی سیدالشهدا(ع) از برترین ارزاق معنوی است که در کنار امام معصوم(ع) حاصل می‌شود و از برجسته‌ترین جلوه‌های تکریم الهی نسبت به هر بنده‌ای است کما اینکه فرمود «از خداوندی که مرا به واسطه تو گرامی داشت(اکرمنی بک) درخواست می کنم خونخواهی تو را همراه با امام نصرت شده» طبیعی است برای چنین امری در عصر غیبت باید آمادگی‌های لازم جهت خودسازی روحی و جسمی و جامعه‌سازی مؤمنانه را تحقق بخشید و این روحیه خونخواهی سبب می‌شود تا محب اهل بیت(ع) خود را همواره در حال آماده باش بییند که جهت کسب این کرامت باید روز به روز تلاشش را بیشتر نماید. این یعنی شجره طیبه انقلاب حسینی جریان دارد و باید منتج به انقلاب مهدوی شود. ظهور انقلاب اسلامی، طلیعه‌ای جهت تحقق این امر بوده است.
رزق دومی که در همین فراز در کنار «طلب ثارک» مطرح است مقام معیت و همراهی با امام منصور است. این مقام نیز آن چنان برجسته است که آرزوی همه صالحان تاریخ بوده است. امام باقر(ع) ضمن روایتی با اشاره به وقایع پیش از ظهور فرمودند: مطمئناً بدان! اگر من آن روزگاران را درک کنم، جانم را برای فداکاری در رکاب حضرت صاحب الامر علیه السلام تقدیم می‌دارم [نگه می دارم]. (غیبت نعمانی، ص 273)
موضع دیگری که از آن تعبیر به رزق شده است، مسئله برائت از دشمنان اهل بیت(ع) است(وَ رَزَقَنِى الْبَراءَهَ مِنْ اَعْدائِکُمْ) از برائت به عنوان رزقی تعبیر شده که باید از خداوند آن را طلب کرد. مؤمنین معمولاً در اظهار حب خود به اسلام و ولایت خوب عمل می‌کنند اما اعلام برائت از دشمن، برای برخی کراهت دارد. در حالی که اول باید جلوی درب خانه را جارو کرد بعد مهمان را دعوت کرد. اول باید «لا اله» تثبیت شود سپس «الا الله» نهادینه شود. در زیارت عاشورا ابتدا صد لعن می‌فرستیم و سپس صد سلام می‌دهیم. نمازشان را خوب می‌خوانند ولی به شعار مرگ بر آمریکا که اعلام برائت از دشمن است می‌رسند سست می‌شوند و حتی موضع هم می‌گیرند. درس زیارت عاشورا، درس شناخت دشمن و برائت از آنان است. این برائت بعد از ظهور تجلی بیشتری می‌یابد چون آن زمان، انسان‌ها متوجه می‌شوند که با ظلمی که در حق اهل بیت(ع) شد، بشریت از چه نعمت‌ها و برکاتی در طول تاریخ محروم شد و چقدر عقب نگه داشته شد.
محل بعدی که تعبیر رزق آمده است، همان دومین موضعی است که مسئله خونخواهی سیدالشهدا(ع) مطرح شده است: «وَ اَنْ یَرْزُقَنى طَلَبَ ثارى (ثارِکُمْ) مَعَ اِمامٍ هُدًى (مَهْدىٍّ) ظاهِرٍ ناطِقٍ بِـالْحَقِّ مِنْکُمْ»
عظمت خون و اهمیت خونخواهی هر کس به قدر بزرگی صاحب آن است و همانطور که شخص نمی‌تواند مقام و منزلت حسین (ع) را کاملاً بشناسد به همین نسبت نمی‌تواند عظمت و اهمیت خونخواهی آن جناب را درک کند.
به کاربردن دوباره این درخواست رزق، یا از جهت بیان کمال اشتیاق است یا آن که با توجه به تفاوت کلمه «ثارک» و «ثاری» درحالی که در مرحله قبل طلب خونخواهی اهل بیت(ع) را مطرح می‌کند این بار ظلم برآن‌ها را مانند ظلم برخود و ریختن خون آن‌ها را مانند ریختن خون خود می‌داند(شرح کوتاه و روان بر زیارت عاشورا، مهدی صبائی) یا شاید از دست رفتن فرصت حاکمیت ولی معصوم(ع) و حکومت سلسله امامت، را ظلمی بر بشریت دانسته از همین رو انتقام چنین امری را طلب می‌کند که باز هم مسیر این امر را ولایت می‌داند.
طلب رزق شفاعت درسجده زیارت عاشورا آخرین مواضعی است که تعبیر رزق به کار رفته است. اَللّهُمَّ ارْزُقْنى شَفاعَهَ الْحُسَیْنِ یَوْمَ الْوُرُودِ. در حدیث شریف كساء داریم كه پیامبر(ص) خطاب به امام حسین(ع) می‌فرماید: «وَعَلَیْكَ السَّلامُ یا وَلَدى وَ یا شافِعَ اُمَّتى»
در حالی که شفاعت شدن(نه شفاعت کردن) خود یك مقام است که البته اذن الهی را می‌طلبد و نصیب هركس نمی‌شود (وَ لا یَشفَعُونَ إِلا لِمَنِ ارْتَضی)؛ در روایتی منتسب به امام صادق(ع) آمده است: زائر امام حسین(ع) شفیع صد نفر در روز قیامت است؛ کسانی که آتش دوزخ بر ایشان واجب شده و کسانی که در دنیا از مسرفین بودند.( مستدرک الوسائل/ ج10/ ص253 ؛ کامل الزیارات،ص۱۶۵) از سویی دیگر ما در زیارت عاشورا طلب مقام محمود می‌کنیم «اَسْاَلُهُ اَنْ یُبَلِّغَنِى الْمَقامَ الْمَحْمُودَ لَکُمْ عِنْدَ اللّهِ» مفسران ذیل آیه 79 سوره «اسراء»، مقام محمود را به مقام شفاعت پیامبرخدا(ص) تفسیر كرده‌اند. این كه ما در زیارت عاشورا این مقام را درخواست می‌كنیم تعبیر عظیمی است. «و از او می‌خواهم که مرا به مقام محمود و ستوده‌ای که برای شما نزد خدا است برساند» در تفسیر نمونه آمده است «اگرچه آیه ۷۹ سوره اسراء ناظر به پیامبر(ص) است؛ ولی بعید نیست حکم آن شامل دیگران نیز بشود؛ به این بیان که مؤمن اهل نماز شب نیز متناسب با مقدار تقرّبی که به خدا یافته، به بخشی از مقام شفاعت دست یابد و شفیع دیگران شود» به هر حال این در صورتی است كه مقام محمود به شفاعت معنا شود كما این كه در روایات آمده است.
آنچه به دست می‌آید آن است كه منظومه رزق‌شناسی و رزق‌طلبی در زیارت عاشورا، افق‌های اعلای كمال و رشد را به سوی انسان می‌نمایاند كه باید همواره هم آن را از خداوند طلب كرد هم نسبت خود را با این رزق‌ها بشناسیم. این جدای از مقام‌های مختلفی است كه در این دعا از خداوند متعال طلب می‌كنیم. مثل مقام وجاهت نزد خدا، زندگی درهم تنیده با محمد و آل محمد(ص)، مقام شهادت، مقام مشاركت در مصیبت ولی معصوم الهی، مقام سلم، مقام حرب، مقام ایثار، مقام قرب الهی، مقام معرفت به اهل بیت(ع)، مقام ثبات قدم و... . زیارت عاشورا سرشار از مفاهیم عظیم عرفانی، كمال آفرینی و دین شناسی محبانه است كه باید ابعاد مختلف آن بازخوانی گردد.
به قلم مجتبی فیضی كلاسی
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده علوم قرآنی تهران
انتهای پیام
