از زندگی کاپیتان حرم تا ذوق نهفته در طلاکاری رواق‌ها
زندگی خادمان حرم رضوی به سبب شغلی که دارند پر است از حس‌های نابی که تنها در این صحن و سرا می‌توان یافت. حس‌هایی که در زندگی فردی که او را کاپیتان حرم می‌خواندند، پیدا می‌شود و یا در میان نقش‌های طلا در رواق‌های متعدد به چشم می‌خورد.
به گزارش ایکنا از خراسان‌جنوبی، روزهای پر جنب و جوش حرم رضوی در روزهای منتهی به شهادت امام رضا(ع)، تو را به یاد فداکاری‌های خادمان حرم می‌اندازد. فداکاری‌هایی که زیبایی چشم‌نواز حرم رضوی و نظم موجود در آن محصول آن است.
با خادمان حرم هم صحبت می‌شویم. یاد دوستان قدیمی‌شان که هریک عهده‌دار بخشی در حرم بوده‌اند، آنان را لبریز از عشق و علاقه به کار در فضای حرم رضوی می‌کند. پیشکسوتانی که تا لحظه آخر عمر خویش به فعالیت مشغول بوده تا راهی برای بیان مفاهیم نورانی قرآن و روایات از طریق هنر بیابند. ورق زدن زندگی خادمان که دیگر در میان همکارانشان نیستند، دریچه‌ای برای ورود به خاطرات طلاکاری و بهره‌گیری از هنر در حرم مطهر بود.
بیشتر بخوانید:
چرا او را کاپیتان می‌خواندند؟
مرحوم رمضان اسدپور مشهور به کاپیتان در اماکن متبرکه، در سال ۱۳۱۱ چشم به جهان گشود. وی بعد از مهاجرت پدرش از زابل به مشهد مقدس توانست در سن جوانی در سال ۱۳۲۷ وارد حرم مطهر شود و بعد از تلاش‌های بسیار فراوان که چندین سال به طول انجامید به‌عنوان استادکار بنا ادامه فعالیت داد.
وی در ابتدای شروع به کار در حرم مطهر در قسمت بیوتات، در قسمت تیشه‌کاری، سنگفرش‌های صحن آزادی و انقلاب مشغول به کار شد و با توجه به توان جسمی بسیار قوی که داشت این مسئولیت را به عهده گرفت.
مرحوم رمضان اسدپور زیر آفتاب گرم کویری خراسان و سرمای طاقت فرسا برای زائران زحمت‌ها کشید تا زائران و مجاوران از لغزش بر روی سنگ‌ها در زمستان در امان باشند و بعد از آن توانست در کارهای ساختمانی اماکن به‌عنوان بنا ادامه خدمت دهد. وی در حرم مطهر به کاپیتان اماکن معروف بود و هر نوع کار سختی که غیر ممکن بود را تا حدی که می‌توانست در حد توانش انجام می‌داد و گاهی دست تنها تمام امور حرم را عهده دار می‌شد.
این خادم رضوی در محضر اساتید بزرگی همچون شکرالله خوشدست، استاد حاج احمد بیوکی، استاد حاج صادق رأفتی شاگردی کرد و درس‌های بسیاری آموخت و سپس با مرحوم حاجی عرفانیان، معمار بیوتات ادامه کار داد و وقتی که بیوتات در واحد بهره‌برداری سازمان ادغام شد، زیر نظر مسئولان سازمان حریم حرم با مدیریت استاد مهندس رضا دیشیدی ادامه فعالیت داد.
برای وی کار در حرم، زمان و مکان نداشت و کاری که به وی سپرده می‌شد حتی شبانه‌روزی آن را به اتمام می‌رساند. مرحوم اسدپور با توجه به سابقه بسیار طولانی که در بیوتات داشت، شناخت بسیار خوبی از اماکن قدیمی حرم مطهر از جمله رواق‌ها و صحن‌های قدیمی داشت و به تمام راه‌ها و کانال‌های هوا و تأسیساتی قدیم کاملاً آشنا بود؛ لذا از اطلاعات وی مسئولان بیوتات و مسئولان تأسیسات بیوتات استفاده می‌کردند و همکاری بسیار خوبی با آنان داشت و همیشه راهنما و کارگشای اجراکنندگان این امور بود.
مرحوم رمضان اسدپور چون در تمام صحن‌های قدیمی و رواق‌های حرم مطهر زیر نظر اساتید بزرگ آغاز کار کرده بود و از طرفی هم یکی از بناهای زبردست بود، هر زمان که مسئله‌ای پیش می‌آمد، از وجود وی استفاده می‌شد. در ساخت قبرها در صحن انقلاب و آزادی و غرفه‌های صحن‌ها با استاد اسدالله زرین مهر که در اواخر عمر به گنبد شوی حرم مطهر مشهور بود همکاری صمیمی داشت و نقش بسزایی در ساخت قبرها داشتند.
وی توانست در کارنامه خود بیش از ۶۵ سال افتخار خدمت در حرم مطهر را به ثبت برساند و با توجه به عشق و علاقه‌ای که به این دستگاه داشت، دو نفر از فرزندانش را در سازمان حریم حرم به‌عنوان معرق‌کار به کار گمارد که آنان توانستند زیر نظر اساتید هنرمند همچون مرحوم استاد محمدعلی الهامی‌نیا و استاد پیشکسوت حاج ابوالقاسم ملکی کار کرده و بعد از سابقه طولانی به‌عنوان استادکار معرق‌کاری به نام‌های اصغر اسدپور و اکبر اسدپور معرفی شوند که هم‌اکنون نیز ادامه‌دهندگان راه هنر بسیار زیبای معرق‌کاری هستند.
مرحوم رمضان اسدپور و یا همان کاپیتان با همه مسئولان و همکاران خود و حتی مقامات اماکن رابطه بسیار حسنه و خوبی داشت و با همه افراد علاوه بر همکار بودن دوست بسیار صمیمی بود. وی فردی دلسوز و مهربان و از طرفی بسیار زحمتکش بود و در تمام حوزه اماکن تالار تشریفات تردد آزاد داشت و به لحاظ مطمئن بودن وی و کارهایش تمام کارهای تعمیراتی، کانال‌کشی در تالار و اطراف آن توسط وی صورت می‌گرفت.
کار در حرم را قدر بدانید
مرحوم اسدپور در اواخر خدمت مسئولیت پشت بام حرم مطهر را از لحاظ ساختمانی و نظافت به‌عهده داشت و همیشه در پشت بام روزانه چندین مرتبه دور می‌زد و چنانچه مشکلاتی را ملاحظه می‌کرد سریعا اقدام می‌کرد. او دائما به امور رسیدگی می‌کرد تا آنجا که خادمان حرم علاوه بر کاپیتان به او عنوان کبوتر حرم امام رضا(ع) را نیز داده بودند.
وی همیشه به خادمان می‌گفت قدر فعالیت در حرم را بدانید و خود را همیشه مدیون حضرت رضا(ع) می‌دانست. مرحوم حاج رمضان اسدپور در حالی که تا آخرین لحظه عمرش به فکر سر و سامان دادن به اوضاع بهتر زائران در حرم مطهر بود، در تاریخ ۲۲ مهرماه ۹۲ جان به جان آفرین تسلیم کرد و در حرم مطهر حضرت رضا(ع) صحن جمهوری اسلامی به خاک سپرده شد.
خلاقیت در طلاکاری‌های حرم
مرحوم استاد محمد اسماعیل پاکدل، هنرمند طلاکاری حرم مطهر حضرت رضا(ع) نیز یکی ديگر از خادمان صدیق حرم بود که در سال ۱۳۲۳ متولد شد و از همان سال و از همان سن کودکی شروع به فعالیت هنری کرد. وی با هوش و استعدادی که داشت توانست شغل مورد علاقه‌اش را بعد از چندین سال زحمت و شاگردی، انتخاب کرده و مشغول طلاکاری شود و به آرزوی خود برسد.
مرحوم پاکدل در سن ۲۲ سالگی به استخدام آستان قدس رضوی درآمد و در حرم مطهر بیوتات متبرکه در محضر استاد مرحوم حاج صادق رأفتی و دیگر اساتید قدیمی شروع به فعالیت در کارگاه طلاسازی حرم کرد و توانست از سال ۱۳۴۵ به این طرف در زمینه تعمیرات و ترمیم و مرمت طلاکاری‌های حرم در تمام قسمت‌ها هنر خویش را به نمایش بگذارد. این مهم بعد از گرفتن سرپرستی کارگاه طلاکاری تحت مدیریت مهندس دیشیدی و نظارت استاد حاج ابوالقاسم ملکی تا پایان عمر ادامه داشت و توانست افتخار بیش از ۵۰ سال سابقه خدمت در حرم مطهر را برای خود رقم بزند.
از هنرمندی این هنرمند برجسته می‌توان به طلاکاری خشت‌های طلا مناره‌ها و یا گلدسته‌های ایوان عباسی و گلدسته ایوان طلای صحن انقلاب، طلاکاری سقاخانه و طلاکاری گنبد مطهر حضرت رضا(ع) در سال‌های ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ قبل از انقلاب در زمان نایب التولیه مرحوم عبدالعظیم ولیان، اجرای طلاکاری کامل ایوان طلای صحن جمهوری اسلامی و اجرای طلاکاری دو گلدسته صحن جمهوری اسلامی و طلاکاری اسلیمی‌های بالای سقاخانه صحن جمهوری اسلامی و مرمت و تعمیرات و طلاکاری ضریح مطهر قبلی و حضور پررنگ در ساخت ضریح جدید حضرت رضا(ع)، طلاکاری دو جفت درب طلا در قسمت تحتانی حرم در سرداب مطهر حضرت رضا(ع)، مرمت و طلاکاری تمام درب‌های طلای حرم مطهر و ساخت پنجره نقره رواق دارالولایه و هزاران کار متفرقه در خصوص تعمیر و مرمت خشت‌های طلای ایوان‌ها و گلدسته‌ها و در نهایت افتخار طلاکاری گنبد مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) را نام برد.
مرحوم پاکدل از هنرمندانی بود که توانست با تلاش و پشتکار فراوان و با عشق و ارادتی که به امام رضا(ع) داشت با راهنمایی و ارشادات مرحوم حاج صادق رأفتی و مهندس رضا دیشیدی و استاد حاج ابوالقاسم ملکی و استاد عرفانیان هنر کهن و زیبای طلاکاری را در حرم مطهر بسیار خوب دنبال کند و به حوزه اماکن متبرکه جان بدهد.
البته هنر طلاکاری از قرن‌ها پیش رایج بوده و طلاکاری‌های قدیم هم تقریباً قدمتی حدود ۴۰۰ سال کمی بیشتر یا کمتر دارد که این گذشته زمان به مرور باعث می‌شود این طلاکاری‌ها مجدداً مرمت و آبکاری شود. مرحوم حاج اسماعیل پاکدل از بدو ورود به این تشکیلات مقدس به مرور شروع به ترمیم و مرمت طلاکاری‌ها کرد که در این چند دهه خدمت توانست با همکاری همکاران و مدیریت مهندس دیشیدی و سرپرستی آقای ملکی این کار را تقریباً به سرانجام برساند و ادامه کار نیز بر عهده شاگردانش گذاشته شد که حال خود استادکار طلاکاری شدند.
کارهای طلاکاری در زمان قدیم به شکل امروزی‌اش نبود با تمام توان و تلاش وی نسبت به تجهیز کارگاه طلاکاری به هر طریق ممکن اقدام کرد که این مهم نیز به سرانجام رسید.
نظم در کار و هنری که زندگی آفرید
مرحوم پاکدل معتقد بود در کار طلاکاری چون هنرمندان با مواد شیمیایی سر و کار دارند بسیار خطرناک محسوب می‌شود، چراکه با انواع اسیدها سروکار داشته و استنشاق این مواد شیمیایی برای من و همکاران بسیار خطرناک بوده و ضرر دارد؛ اما به‌دلیل اینکه حاصل هنر آفرینش زیبایی است راهی به‌سوی سعادت در این مکان مقدس است.
مرحوم پاکدل مسئولیت کارگاه طلاکاری حرم مطهر حضرت رضا(ع) را تحت سرپرستی استاد حاج ابوالقاسم ملکی معمار سنتی آستان قدس تا آخر خدمت عهده دار بود. از جمله ویژگی‌های حاج اسماعیل پاکدل به گفته خادمان حرم، دلسوزی، خوش اخلاقی، مهربانی و نجیب بودن وی و از طرفی نمونه‌ای برای نظم و عمل در کار و اخلاق بود. وی در سال ۱۳۹۵ درگذشت و در باغ خواجه مشهد به خاک سپرده شد.
خادمان حرم نمونه بی بدیلی از هنر ایثار و به خدمت گرفتن هنر برای معنویت هستند؛ خادمانی که هرکدام دنیایی از تفکر را در آثارشان به انسان نشان داده و با وجود اینکه بسیاریشان از این دنیا رخت بربسته‌اند، اما هنوز آثارشان در کالبد ذهن انسان نفس می‌کشند.
انتهای پیام
