تبلیغ در سیره پیامبر(ص) با عمل بود نه سخنرانی/ برترپنداری مبلغان؛ عامل تبلیغ ناموفق

به گزارش ایکنا، احد فرامرز قراملکی، رئیس بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، اول آذرماه در نشست علمی «تبلیغ در ترازوی سنجش» با بیان اینکه امروزه تبلیغ دین از دشوارترین کارها و نیازمد دانش و فناوری است، گفت: آیا با این همه دانشگاه و حوزه، دانش و فناوری بالنده و کارآمد در تبلیغ دین را ایجاد کرده‌ایم؟ فاصله ما با رقبا در این عرصه زیاد است و مسیحیت برنامه‌های تبشیری را با فناوری بالا و با دانش لازم انجام می‌دهد.

وی افزود: چرا ما دانش و فناوری بالنده برای تبلیغ نداریم؟ و نمی‌توانیم مدعی شویم که برای دین اسلام که بهترین دین است دانش تبلیغ درست کرده‌ایم، 40 سال از انقلاب می‌گذرد و بازده لازم را نداشته‌ایم.

قراملکی با اشاره به عوامل مختلف در این زمینه، بیان کرد: چقدر تصویر ذهنی و نقاشی ما از تبلیغ، عامل این پدیده است؟ ما متناسب با انگاره‌های ذهنی خودمان در یک موضوعی سرمایه‌گذاری می‌کنیم. ما تا سخن از کار تبلیغ پیش آید ذهنمان فقط سراغ سخنرانی می‌رود ولی آیا در سیره پیامبر غلبه با اقدام بوده و یا سخنرانی؟ الان در محله خواجه ربیع، ایجاد رفاه و سلامت اثرگذارتر است یا سخنرانی؟ چرا کار فرهنگی را از کار اجتماعی جدا کرده‌ایم؟

وی افزود: من عرصه تبلیغ را بررسی کرده‌ام، متاسفانه افراد با باید و نباید و عتاب و خطاب و آمرانه سخن می‌گویند و چنین سخنرانی طبیعتا اثری ندارد؛ در روایت داریم که مردم را با عمل به دین دعوت کنید نه با لسان.

رئیس بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی گفت: دانش هر چیزی در پی نیاز به آن چیز تولید می‌شود، ما وقتی مجروح جنگی داشتیم نیاز به ارتوپد و جراح داشتیم و این رشته‌ها از پیشرفته‌ترین علوم ما در جنگ بود ولی گویی به دانش و فناوری تبلیغ احساس نیاز پیدا نکرده‌ایم چون برترپندار هستیم و عجب داریم؛ ما از عجب بد می‌گوییم ولی دیگران آن را در عمل نفی می‌کنند. ما در تبلیغ دغدغه سنجش و ارزیابی نداریم. دغدغه ما برای سخنرانی پاکت است یا تاثیر؟ اگر پاکت باشد یک طور سخن می‌گوییم و نباشد طور دیگر.

نظام ارزیابی تبلیغ نداریم

وی تاکید کرد: خطاب من دفتر نهادهایی است که چهار دهه مبلغ اعزام کرده و می‌کنند، آیا نظام ارزیابی تبلیغ ایجاد کرده‌ایم؟ آیا مقیاس ارزیابی تبلیغ داریم و دانش و فناوری داریم، نه چون دغدغه اثربخشی نداشتیم و در این صورت به روایت پیامبر(ص) پشت کرده‌ایم که المؤمن اذا فعل فعل اتقنه؛ اولین نقطه در تبلیغ، برقراری ارتباط با مخاطب است و دغدغه سنجش سبب می‌شود ما هر لحظه از چشم مخاطب به خدمان بنگریم.

قراملکی بیان کرد: سؤال این است که تاثیر تبلیغ را با چه ترازویی بسنجیم؟ ما با ملاک‌های مبهم ذهنی نمی‌توانیم سنجش کنیم بلکه باید ملاک سنجش عینی داشته باشیم؛ اولین و مهمترین شاخص، رضایت و خشنودی خداوند است، اینکه آیا قصد قربت و نیت خیر داریم یا نه؟ پس نیت شرط لازم برای تبلیغ است ولی کافی نیست زیرا ممکن است مبلغی با نیت کاملا پاک تبلیغی بکند که ضد دین است. همچنین تبلیغ را می‌توانیم در ترازویی به نام مؤثر و موفق بودن بگذاریم. ملاک دیگر پیشنهادی بنده این است که سنجش تبلیغ را از مبلغ شروع کنیم، اینکه مبلغ امانتدار است یا خیر؟ امانتداری حفظ ودیعه است بدون تصرف.

قراملکی اضافه کرد: در امانتداری اخلاقی، تصرف وجود دارد ولی تصرف بهینه باعث اخلاقی بودن آن می‌شود؛ کسی که تبلیغ می‌رود، چند چیز مانند آبروی دین، آبروی ائمه(ع)، وقت و حرمت و شخصیت شنونده در اختیار او هست. چقدر فرقه‌سازی‌ها در تاریخ تمدن اسلامی از تبلیغ شروع شده است چون مبلغانی خواسته و ناخواسته امانتدار نبودند.

رئیس بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی افزود: بندرعباس، امام جمعه معروفی داشت که مجتهد مسلم هم بود  ولی  برای نماز جمعه 10 تا 16 ساعت مطالعه داشت. اقدام و فعل درست و شایسته رکن اول امانتداری است، رکن دیگر این است که فعل شایسته را به نحو درستی انجام دهیم. بنابراین امانتداری استفاده بهینه است یعنی مطلب خوب را به شکل خوب بگوییم. از مرحوم راشد پرسیدند که تو خطیب بهتری هستی یا مرحوم فلسفی و او گفته بود فلسفی خوب حرف می‌زد و من حرف خوب می‌زنم.

فاجعه بهره‌وری در کشور

وی افزود: ما در کشور فاجعه بهره‌‌وری داریم، وقتی مدیر و کارمند و مهندس و پزشک و نیروی کار و مبلغ بهره‌وری نداشته باشند، ثروتمند هستیم ولی مشکلات حل نمی‌شود؛ ممکن است پرسیده شود از کجا بدانیم در تبلیغ، امانتدار هستیم یا تبلیغ ما بهره‌وری دارد یا خیر؟ البته نمی‌گوییم در تبلیغ وسواس داشته باشیم.

رئیس بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی با بیان اینکه تبلیغ به معنای رساندن آن هم رساندن مؤثر است، تصریح کرد: مبلغ واسطه بین وحی(متون دینی) و مخاطبان است یعنی گوهر یک دین باید در وجود مبلغ تجلی یابد تا بتواند در مخاطب مؤثر باشد؛ ما هویتی به نام مبلغ داریم ولی گاهی چون مبلغ به عنوان ابزار تبلیغ دین شمرده شده، هویت آن از دست رفته است؛ در این صورت مبلغی که ابزار انتقال دین است و نه واسطه بین دین و مردم چون ممکن است خودش هدایت یافته نباشد نمی‌تواند دیگران را هم هدایت کند.

قراملکی بیان کرد: کار مبلغ بیش از حرف‌زدن و سخن گفتن و انتقال پیام است بلکه حضور و اقدام و رفتار او باید تبلیغ باشد زیرا هویت واسطه‌ای دارد و مردم به واسطه آن شخص یک امر قدسی و دینی را تجربی می‌کنند، مبلغ، هویت واسطه‌ای برای جواب مثبت به وحی است که نام آن ایمان است پس مبلغ دین را نباید در سطح مبلغ تجاری کوچک کنیم. اساسا یکی از شیوه‌های سنجش، سنجش پیامد است که دو نوع است؛ گاهی کل‌نگرانه وگاهی جزئی‌نگرانه است.

قراملکی با تاکید بر اینکه تبلیغ نیازمند مطالعات میان‌رشته‌ای است و سنجش آن هم همینطور است، افزود: فارابی می‌گوید اگر بناست در مدینه رئیس داشته باشیم باید خلق او را بسنجیم؛ غربیها از این حرف فارابی استفاده کردند و اگر بخواهند برخی مدیریت‌ها را به اشخاص بدهند او را از نظر رازداری می‌سنجند و ما هم باید دانش سنجش داشته باشیم.

مبلغ، واسطه وحی و مردم

وی افزود: تبلیغ عرضه مؤثر وحی و آموزه‌های وحی برای پاسخ مثبت گرفتن به وحی است که گاهی از طریق دلیل و گاهی از طریق احسان است؛ اگر سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) را مدنظر قرار دهیم گاهی تبلیغ دست کشیدن از مراء و جدل است، گاهی احسان است و گاهی دست کشیدن بر سر یک یتیم و گاهی یک تواضع و فروتنی است.

رئیس بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی گفت: تبلیغ سه عاقبت دارد؛ نیک فرجامی، یعنی تبلیغ مؤثر است؛ بدفرجامی یعنی ما تبلیغ می‌کنیم ولی باعث لجبازی می‌شود و سوم، بی‌فرجامی است یعنی ما تبلیغ می‌کنیم ولی بازتاب مثبت و منفی ندارد. انسان خردورز و اخلاقی لحظه به لحظه دغدغه نیک فرجامی دارد که همان استفاده بهینه است.

وی تاکید کرد: دانش و فناوری متناسب با جهان امروز و شان اسلام تولید نکردیم چون دغدغه سجش آن را نداشتیم و دغدغه سنجش هم فرزند امانتداری و بهره‌وری است و این دو می‌تواند معیاری برای سنجش یک تبلیغ باشد.