پیوند هنر و طبیعت در صنایع‌دستی چهارمحال‌وبختیاری
چهارمحال و بختیاری با برخورداری از طبیعتی بکر و هنرپرور و داشتن مناطق روستایی و عشایری از دیرباز مهد تولید زیباترین و متنوع‌ترین صنایع‌دستی ایران است که جلوه‌ای روشن از روحیه هنری و اصالت فرهنگی مردم این دیار می‌باشد.
بشر از بدو خلقت برای تأمین نیازهای اولیه و ادامه حیات خود و نیز بهره‌مندی از طبیعت دست به ساخت ابزار زد. اولین دست‌ساخته‌های بشر ابزارآلاتی بودند که برای شکار و دفاع از خود ابداع می‌کرد و می‌ساخت. یکجانشینی بشر و اشتغال به کشاورزی و دامداری بشر را به فکر ساخت فرآورده‌ها و صنایع‌دستی انداخت که هم از حیث کارایی و هم زیبایی‌شناسی متنوع بودند. بتدریج و با پیشرفت فنون و رشد تمدن‌ها صنایع دستی نیز رشد روزافزونی یافت تا جایی که امروزه صنایع‌دستی و هنرهای صناعی از مهمترین محصولات تولیدی هر کشور است. این فرآورده‌ها که بیشتر دارای کاربرد تزئینی هستند، به روش‌های سنتی ساخته می‌شوند.
فرهنگ و تمدن کهن ایران از دیرباز مهد آفرینش انواع متنوعی از هنرهای صنایع‌دستی شاخص و اصیل بوده و یکی از مهمترین قطب‌های هنرهای صناعی در جهان به شمار می‌آید. چهارمحال و بختیاری با برخورداری از طبیعتی بکر و هنرپرور و داشتن مناطق روستایی و عشایری از دیرباز مهد تولید زیباترین و متنوع‌ترین صنایع دستی ایران است که جلوه‌ای روشن از روحیه هنری و اصالت فرهنگی مردم این دیار می‌باشد و پیوند هنر و طبیعت را می‌توان در طبیعت این خطه زیبا مشاهده کرد.
صنایع‌دستی چهارمحال‌وبختیاری به سه دسته شهری، روستایی و عشایری تقسیم می شود که صنایع دستی عشایری از حیث تنوع و فراوانی و صنایع دستی شهری از حیث مرغوبیت حائز اهمیت است.
در ادامه برخی صنایع‌دستی استان که مُهر اصالت بین‌المللی دارند معرفی شده‌اند و سپس در گفت‌وگویی با اسماعیل رمضانی، معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری، اطلاعات بیشتری را در این خصوص جویا شده‌ایم.
قفل‌سازی در چالشتر
چالشتر یکی از قدیمی‌ترین مناطق چهارمحال و بختیاری واقع در حومه شهرکرد است که از دوران صفویه مهد آفرینش صنعت قفل‌سازی بوده و امروزه به شهرتی جهانی در این رشته رسیده است. قفل طلای درب کعبه از نمونه‌های قفل چالشتری بوده که در عهد قاجار توسط استاد عبدالله ریاحی چالشتری ساخته شده است. مرحوم ریاحی در سفر خود به مکه مکرمه و اقامت یک ساله‌اش در جوار حرم امن الهی، این قفل طلا را می‌سازد که بر درب کعبه نصب می‌شود و امروزه در موزه عربستان نگهداری می‌شود.
برای ساخت قفل از آهن، مس، برنج، طلا، نقره، فولاد و آلیاژهای آن استفاده می‌کنند و هنر قفل‌سازی با برخی هنرهای صنایع دستی نظیر قلم‌زنی، طلاکوبی، نقره‌کوبی و منبت‌کاری روی فلزات عجین است. امروزه به‌دلیل رواج قفل‌های صنعتی، قفل چالشتری بیشتر به عنوان ابزار تربیتی کاربرد دارد و در کمتر جایی دیده می‌شود که این قفل برای امنیت و حفاظت مورد استفاده قرار گیرد.
اساتید بزرگی همچون عبدالله ریاحی چالشتری، احمد نیکزاد چالشتری، و محمدتقی رنجبر از جمله هنرمندانی هستند که در ساخت قفل‌های چالشتری از مهارت بسیار بالایی برخوردار بوده و با هنر و خلاقیت خود توانستند تحولی بزرگ را در این صنعت خلق و ایجاد کنند.
نمدمالی
نمدمالی از سده‌های ابتدایی حیات بشر و چه بسا از بدو شكل‌گيری زندگی اجتماعی انسان‌ها، به عنوان یکی از صنایع‌دستی تولیدی وجود داشته است. انسان‌ها از زمانی كه حيوانات وحشی را اهلی و برای پرورش به مناطق مختلف مانند ارتفاعات و دشت‌ها بردند، نياز به زيرانداز و تن‌پوش گرم داشتند كه با توجه به وفور مواد اوليه و پی بردن بشر به خاصيت پشم، هنر و صنعت نمدمالی شكل گرفت.
نمدمالی یکی از باسابقه‌ترین هنرهای صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری بوده و به عنوان یکی از قطب‌های مهم تولید نمد در کشور و دنیا به شمار می‌رود.
امروزه هنر نمدمالی صنعت را به کمک گرفته و ابزارآلاتی چون ماشين برقی حلاجی به جای كمان دستی و ضربه‌زن برقی كه 20 درصد كار نمد را انجام می‌دهند که این ماشین‌ها جایگزین کار با دست و پا شده‌اند. در گذشته محصولات نمدی در زیرانداز، کپنک چوپانی، زیرمنقلی و جلیقه خلاصه می‌شد، اما امروزه هنرمندان این عرصه با خلاقیت، محصولات نمدی متنوع و مرغوب بسیاری از جمله کیف، کفش، عروسک، روکش صندلی خودرو، کفی کفش و غیره تولید می‌کنند که این محصولات طرفداران خاص خود را در سراسر کشور و دنیا پیدا کرده است. شهرکرد به‌عنوان «شهر ملی نمد» شناخته می‌شود و طبق اعلام مسئولان، پیگیری‌ها برای ثبت نشان جغرافیایی نمد و معرفی آن در سطح ملی و بین‌المللی در حال انجام است.
گلیم و گبه‌بافی
گلیم نوعى فرشینه با بافتى ساده است که با پشم و پنبه و یا با پشم و موى بز بافته مى‌شود و نخ‌هاى تاروپود یک در میان از زیر و روى یکدیگر مى‌گذرند. گلیم به‌عنوان یک صنعت دستى زنانه در مناطق عشایرى و روستایى ایران رواج دارد و وسیله بافت گلیم مانند قالى براساس دارهاى افقى یا عمودى است.
این فرشینه به دلیل ارزان بودن مصرف عمومى دارد. یکی از ویژگی‌های گلیم، وفور مواد خام اولیه آن در مناطق روستایی و عشایری یعنی پشم گوسفند، پشم شتر، موی بز و اسب و پنبه است و لذا این هنر در این مناطق رواج بیشتری دارد؛ انواع رنگ و ترکیب‌بندی‌های گوناگون آن از مهمترین عناصر زیبایی و کیفیت گلیم است.
گلیم بختیاری یکی از گلیم‌های مطرح از نظر بافت، رنگ و تنوع نقوش در سطح کشور است و تولید گلیم در بین عشایر جنبه خودمصرفی دارد لذا بافنده با فکری آزاد و با استفاده از سلیقه خود و نیز الهام از طبیعت پیرامون خود، این اثر هنری را تولید می‌کند. بیشتر نقوش در گلیم‌بافی استان بدون نقشه و به‌صورت ذهنی است اما هنرمندان این استان از دیرباز از نقوش متنوعی در بافت گلیم استفاده می‌کردند و نقوش حیوان به کار گرفته در چهار محال با نقوش به کار رفته در مناطق بختیاری متفاوت است.
نقوش گلیم بختیاری برگرفته از چهره انسان‌ها، رویدادهای روزمره، اشکال هندسی، گیاهان محلی و غیره است و از نقوش بسیار معروف که جنبه مذهبی دارد نیز نقش چهار علی است که واژه علی(ع) چهار بار در یک نقش تکرار می‌شود.
فعالیت ۸۰ رشته صنایع‌دستی در چهارمحال‌وبختیاری
اسماعیل رمضانی، معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال‌وبختیاری در خصوص وضعیت صنایع دستی فعال در استان، اظهار کرد: از مجموع ۱۹۶ رشته صنایع دستی ایران، حدود ۸۰ رشته در استان فعال است که دست‌بافته‌های داری و غیر داری نظیر گلیم، نمد و غیره از پررونق‌ترین بخش‌های صنایع دستی استان هستند.
وی افزود: سایر رشته‌های فرآورده‌های صناعی مانند منبت و معرق‌کاری، خاتم‌کاری، قلم‌زنی، سرمه‌دوزی، تراش سنگ‌های قیمتی نیز از رشته‌های دارای مزیت این استان محسوب می‌شود اما دست‌بافته‌های داری و غیر داری بارزترین نوع است.
رمضانی با بیان اینکه اقداماتی برای حمایت از هنرمندان و صنعتگران در استان برنامه ریزی شده است، ادامه داد: در سال گذشته تسهیلات خوبی به این افراد اعطا شد، همچنین با برخی تسهیلات تخصیص یافته توسط بنیاد برکت حمایت‌هایی در اختیار این هنرمندان قرار گرفت. در سال گذشته همچنین چند نمایشگاه صنایع‌دستی در تهران و چهارمحال و بختیاری برگزار شد که امکان خدمت‌رسانی به هنرمندان و صنعتگران در این نمایشگاه‌ها فراهم شد.
معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بیان کرد: در حال حاضر حدود ۴۸ رشته صنایع دستی در استان مانند گلیم‌بافی، نمدمالی، ملیله‌سازی، چوقابافی، نگارگری، حجاری سنتی، زیورآلات سنتی، منبت و معرق چوب، قفل‌سازی سنتی و دست‌بافته‌های داری دارای نشان ملی مرغوبیت و هفت رشته صنایع دستی از جمله قفل‌سازی سنتی، گلیم‌بافی، نمدمالی، تولیدات فلزی، احجام فلزی و غیره مهر اصالت بین‌المللی را از سوی یونسکو دارند.
رمضانی با اشاره به پاگرفتن هنر خاتم‌کاری در روستای شیخ شبان از بیش از ۵۰ سال گذشته، تصریح کرد: در حقیقت گلبندی خاتم و تولید ابزار و مصالح آن در این استان انجام می‌شود که دارای سابقه طولانی است، اما آماده‌سازی آن در استان‌های اصفهان و فارس صورت می‌گیرد لذا بخشی از هنر خاتم‌کاری که در استان ریشه تاریخی دارد، گلبندی خاتم است.
انتهای پیام
