جمهوری اسلامی، قیام مردم علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی بود

کمتر از دو ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همه‌پرسی تغییر نظام شاهنشاهی به جمهوری اسلامی در روزهای 10 و 11 فروردین‌ماه 1358 برگزار شد. بر اساس قانون مصوب شورای انقلاب، در هر برگ رأی، حروف رأی موافق(آری) با رنگ سبز و حروف رأی مخالف(نه) با رنگ قرمز چاپ شده بود. بخش بالای این دو قسمت که حروف آن به رنگ قرمز بود، تعرفه همه‌پرسی محسوب می‌شد و رأی‌دهندگان، پس از دریافت آن، نظر خود را به صورت مخفی برای یکی از این دو حالت اعلام می‌کردند: تغییر رژیم سابق به جمهوری اسلامی که قانون آن از تصویب ملت خواهد گذشت (آری) با رنگ سبز یا تغییر رژیم سابق به جمهوری اسلامی که قانون آن از تصویب ملت خواهد گذشت (نه) با رنگ قرمز. نتیجه این همه‌پرسی که در روز 12 فروردین‌ماه اعلام شد، به این شرح بود: شرکت‌کنندگان: 20 میلیون و 288 هزار و 21 نفر؛ آرای مثبت: 20 میلیون و 147 هزار و 55 رأی و آرای منفی: 140 هزار و 966 رأی. امام خمینی(ره) نیز در پیامی که به مناسبت برگزاری همه‌پرسی صادر کردند، این روز را روز امامت و روز فتح و ظفر ملت اعلام کردند و این همه‌پرسی را بی‌سابقه خواندند.

احمد زمانی، عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنای اصفهان در پاسخ به این سؤال که واژه جمهوری اسلامی از چه زمانی وارد ادبیات انقلاب اسلامی شد، اظهار کرد: مردم ایران در جریان نهضت امام خمینی(ره) کلیت موضوع حکومت اسلامی را بعضاً در شعارهای خود مطرح می‌کردند، تا اینکه در سال ۱۳۵۷، به دنبال مشورت‌هایی که امام(ره) با مشاوران خود داشتند، نوع حکومت را جمهوری اسلامی اعلام کردند که با استقبال توده‌های مردم نیز روبرو شد.

وی افزود: نمی‌توان گفت مردم کاملاً با این نوع حکومت آشنا بودند و جزئیات مربوطه را می‌دانستند، ولی با کلیت آن که از یک طرف مبتنی بر آرای مردم خواهد بود و از طرف دیگر، تلاش می‌کند قوانین اسلامی را اجرا کند، آشنا بودند و چهره‌های متفکر جامعه مثل شهید مطهری و شهید بهشتی در سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهای خود تلاش می‌کردند این موضوع را برای مردم تبیین کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد تصریح کرد: شرایطی که از قبل در جامعه ایران وجود داشت، یعنی حاکمیت استبداد داخلی که برای همه امور جامعه تصمیم می‌گرفت و استعمار خارجی که برای استبداد داخلی و ارکان آن تصمیم‌گیری می‌کرد، مردم را بر آن داشت که خود در تعیین سرنوشتشان نقش ایفا کنند. از این نظر، جمهوری اسلامی با استقبال توده‌های مردم و رهبران نهضت اسلامی روبرو شد.

وی درباره واکنش گروه‌ها و جریان‌های سیاسی به برگزاری همه‌پرسی، گفت: در آن مقطع، تشکل‌هایی که از بطن انقلاب اسلامی شکل گرفته بودند، کاملاً با برگزاری همه‌پرسی موافقت داشتند، ولی آن دسته از گروه‌ها و جریان‌هایی که گرایش آنها به یکی از دو بلوک شرق یا غرب بود، نمی‌خواستند جمهوری اسلامی به رأی گذاشته شود، بلکه مطلق جمهوری مدنظرشان بود که با مخالفت شورای انقلاب، دولت موقت، امام(ره) و توده‌های مردم روبرو شد و در نهایت نیز بیش از ۹۸ درصد شرکت‌کنندگان در همه‌پرسی، به جمهوری اسلامی رأی موافق دادند. کشورهای بلوک غرب نیز تمایل نداشتند محتوای اسلامی وارد حکومت شود و گروه‌های وابسته به آنها در داخل، مواضع این کشورها را دنبال می‌کردند.

زمانی با بیان اینکه همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی جزو معدود موارد برگزاری رفراندوم در دنیا بود، اضافه کرد: معمولاً آنچه مردم در جریان انقلاب‌ها خواستارش بودند، عیناً و بدون برگزاری انتخابات یا رفراندوم به اجرا درمی‌آمد. توده مردم نیز در تظاهرات سال ۵۷ خواسته خود را به صورت مشخص بر زبان آورده بودند. از طرف دیگر، در رفراندوم، معمولاً یک موضوع مشخص به رأی گذاشته می‌شود و بحث انتخابات مطرح نیست که گزینه‌های متعدد و احزاب مختلف به رقابت بپردازند. در انتخابات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، تفکرات مختلفی وجود داشت که مردم می‌توانستند به آنها رأی بدهند، چنانکه ملی‌گرایان طرفدار گرایش به غرب و حزب توده و سازمان چریک‌های فدایی خلق خواهان گرایش به بلوک شرق بودند. مردم در این انتخابات، نمایندگان خود را انتخاب کردند تا آنها محتوای حکومتی را که به رفراندوم گذاشته شده بود، مشخص کنند.

وی بیان کرد: در سال ۵۸، بعد از همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی، با برگزاری چند مرحله انتخابات، خواسته‌های مردم مورد بررسی قرار گرفت؛ از جمله در مردادماه که انتخابات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی برگزار شد و منتخبان مردم پیش‌نویس قانون اساسی را تهیه کردند و نهایتاً در آذرماه، این پیش‌نویس به رأی مردم گذاشته شد.