وقتی اشعار آیینی جایی در عزاداری‌های امروزی ندارند

مرادعلی واعظی، عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند و دکترای ادبیات در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی با بیان اینکه شعر آیینی بیشتر اسوه می‌سازد نه اسطوره، گفت: اسطوره دروغی باورپذیر است؛ اقوامی که فرهنگ کهنی داشته و در گذشته‌های بسیار دور اهل سواد، سازندگی و درست‌اندیشی بودند، اسطوره داشتند و اقوامی که به‌صورت قبیله‌ای می‌زیستند مثل عرب‌ها، مغول و تیموری‌ها عاری از اسطوره‌اند، چراکه آن‌ها زندگی متمدن جمعی نداشتند.

وی افزود: در شعر آیینی امروز نکاتی بسیار حائز اهمیت وجود دارد که شاعران باید به آن دقت کنند؛ نخست اینکه شعرهای سروده شده با ریشه‌های آیینی ما متفاوت نباشد؛ سپس به عشق و علاقه مردم و آنچه در روایات آمده توجه شود و از تخیلات اضافه، قصه‌سازی‌های غیرواقعی پرهیز شود. بنابر این ویژگی‌ها بسیاری از شاعران به ریشه‌های شعر آیینی توجه کرده‌اند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند با بیان اینکه بایدها و نبایدهای شعر آیینی مشخص است؛ آنچه که در فرهنگ ما وجود داشته، مردم ما به آن باور داشتند و همراه آن زیسته‌اند و باید به آن پرداخته شود جزء این اصول است، تصریح کرد: امروزه وقتی از شعر آیینی سخن می‌گوییم ذهن تمام افراد به سمت اشعار دینی سوق داده می‌شود که باید گفت شعر آیینی فقط اشعار دینی نیست بلکه آنچه که در تمدن ما وجود داشته، افتخارات و پیروزی‌ها و شکست‌های ما را دربر می‌گیرد.

واعظی ادامه داد: شعر آیینی می‌تواند مربوط به کشاورزی و جمع‌آوری محصول، ازدواج، طلاق، فرزندآوری و احترام بزرگتر‌ها نیز باشد و می‌توان گفت در مجموع هر امری که با آیین ما ارتباط داشته باشد شعر آیینی محسوب می‌شود؛ علاوه بر آن، طی چند سال گذشته موضوعات جدیدی در آیین و  باورهای ما به‌وجود آمده مانند دفاع مقدس که پیام‌آور آیین‌های بسیار زیادی است و پرداختن به آن و جایگاه شهدا بسیار مقدس است.

وی با بیان اینکه یک شاعر خوب باید یک منتقد خوب نیز بوده، مسائل را نقد کرده، خوبی و بدی‌ها را تشخیص داده و آن‌ها را یکسان نبیند و سنت‌های خوب را در جامعه ترویج دهد، اظهار کرد: اگر شاعران در اشعار خود شخص ناشایستی را بزرگ و ستایش کنند، آسیب‌های فراوانی به جامعه وارد می‌شود و کار اشتباهی را مرتکب خواهند شد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند با تأکید بر اینکه هر چند به نیکی یاد کردن انسان‌های خوب بسیار شایسته بوده و علاقه در شعرها باید به‌صورت واقعی حس شود، اما باید از اغراق پرهیز شود و اشعار اندازه باشد، افزود: هر سال کنگره‌هایی با اعتبار، پشتیبانی و حمایت مالی دولت برگزار می‌شود و تنها از تعدادی از شاعران دعوت به‌عمل می‌آید.

عدم ارائه نظرات کافی برای هنرمند 

وی بیان کرد: عدم ارائه نظرات سبب شده است هنرمند دچار محدودیت شده و نتواند نقد و واقعیت ماجرا را بیان کند؛ گاهی اوقات در این کنگره‌ها موافقین و مخالفین یک نظر با یکدیگر به نزاع می‌پردازند در صورتی که هدف این کنگره‌ها این نیست.

این دکترای ادبیات با گوشزد کردن باید و نبایدهای کنگره‌های ادبی، تصریح کرد: چه خوب می‌شود اگر در این کنگره‌ها وسعت نظر واقع‌گرایانه دیده شده و رقابت‌های بی‌جهت رنگ بازند، از اقوام مختلف کشور حضور داشته و بتوانند آیین خود را با شعر نشان دهند و از این فرصت استفاده کنند تا تأثیرگذار باشند.

وی با بیان اینکه معمولاً شاعر به مخاطب توجه نمی‌کند بلکه این مخاطب است که هنرمند را وادار می‌کند بسته به نیاز او اهمیت دهد و شاعران موظفند براساس نیاز روز که جامعه به آن احتیاج دارد شعر بسرایند، ادامه داد: گاهی اوقات اشعار آیینی، بعضی افراد را سرشار از شادی و بعضی دیگر را می‌رنجاند؛ بنابراین هنرمند باید به گونه‌ای شعر بسراید که عوام مردم بپسندند و خواص نیز آن را قبول داشته باشند.

واعظی تصریح کرد: به‌طور خاص نمی‌توان نمونه متعالی از شعر آیینی که از گذشته باقی مانده است را نام برد؛ ولی می‌توان گفت که بسته به آیین، شعری که از گذشته باقی مانده نمونه متعالی است و شاخصه اصلی این شعر‌ها این است که ریشه و اصل  سنت‌ها را تغییر نداده و روی نکات مثبت آیین‌ها تمرکز داشته باشند.

وی با گریزی بر مراسم عزاداری‌ها در کشور، تصریح کرد: امروزه مراسم عزاداری که یک مراسم آیینی به‌شمار می‌رود دچار آسیب‌هایی شده است، به‌طوری که اشعار زیبایی که در گذشته در مجالس و هیئت‌ها خوانده می‌شد تغییر یافته و جای آن را اشعاری بدون مطابقت با آیین ما گرفته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند با بیان اینکه درست است این اشعار در مرحله اول می‌تواند جذاب باشد، اما به سرعت از یاد می‌رود، چراکه با فرهنگ و آیین ما مطابقت ندارد، افزود: یک هنر هنگامی که اصالت خود را از دست می‌دهد مبتذل می‌شود و هر پدیده مبتذلی ماندگار نمی‌شود.

این دکترای ادبیات ادامه داد: آیین‌ها را نمی‌سازیم که اصالت را تعیین کنیم بلکه این رفتار جمعی ماست که می‌تواند تبدیل به آیین شود؛ سنت‌های خوب تکرار و تقلید شوند و سنت‌های منفی برکنار می‌شوند؛ این اصول است که در آیین ما مشخص شده و هر امری که در زندگی نکته خوب و مثبت و تأثیرگذار به‌شمار رود تبدیل به آیین شده و شاعر با اشعار آن را جاودان می‌کند.

واعظی با اشاره به تأثیرگذاری سینما در حفظ شعر آیینی، اظهار کرد: درحوزه سینما و رسانه فیلم‌هایی ساخته می‌شود که اصولاً با فرهنگ کشور ما مطابقت ندارد و بیشتر تقلید از کشورهای خارجی است؛ همین موضوع سبب آسیب‌پذیری و تأثیرگذاری نامطلوب این فیلم‌ها در جامعه شده است.

مهم‌ترین آسیب‌هایی که ادبیات آیینی را تحت تأثیر قرار می‌دهد 

وی افزود: از جمله مهم‌ترین آسیب‌هایی که ادبیات آیینی با آن روبرو بوده، این است که امور در دست افراد کاردان نیست و کسانی که تصمیم‌گیرنده هستند افراد محدودی هستند که در همه مسائل می‌توان آنها را دید؛ از طرفی بیشترین آسیبی که شعر آیینی می‌تواند ببیند از طرف رسانه است، چراکه سبب تسریع شناخت و شهرت افرادی می‌شود که ممکن است عملکرد مطلوبی نداشته باشند، اما در جایگاه تصمیم‌گیرنده قرار گیرند.

واعظی با بیان میزان تأثیرگذاری فرهنگ مدرن بر جامعه، بیان کرد: اهالی رسانه وظیفه دارند تمام طیف‌ها و اقوام را براساس آیین‌هایی که دارند نشان دهند و این امر طیف محدودی را شامل نشود که همین محدودیت می‌تواند آسیب‌زا باشد.

این دکترای ادبیات گفت: زندگی مدرن نباید باعث نادیده گرفتن سنت‌ها شده و تقلید کورکورانه از فرهنگی دیگر نباید به آیین ما آسیب برساند؛ اگر ما به آیین و سنت عمیق و عرفانی خود دقت کنیم مردم سراغ فرهنگ دیگر کشورها نمی‌روند آن هم کشورهایی که از لحاظ فرهنگی با ما در جدال هستند پس آیین‌ها هستند که فرهنگ را حفظ می‌کنند.

وی یادآور شد: اگر هر قوم براساس سنت خود عمل کرده و آن را به آیندگان منتقل کند می‌تواند تأثیرگذار باشد؛ اگر این آیین‌ها به سبک تبدیل شده و افراد بتوانند از آن سبک استفاده کنند می‌توان رضایت مطلوبی از اشعار آیینی در جامعه داشت؛ البته که فضای مجازی فرصتی شده تا شاعران و هنرمندان اشعار خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و حداقل گوشه‌ای از سنت خود را به دیگران نشان دهند.