نزدیکی دین به مضامین اخلاقی با گسترش هنر آیینی در شهر
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی گفت: هنر آیینی می‌تواند علاوه بر اینکه به نهاد دین آرامش می‌بخشد، یادآور شود که روح جوانمردی و فتوت وجود دارد. بنابراین هرچقدر هنر آیینی در شهر بسط پیدا کند، نهاد دین را به مضامین اخلاقی نزدیک می‌کند.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام علی الهی خراسانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی، در نخستین برنامه سوگواره عاشورایی «زیباتر از غم» که شامگاه، ۲۲ مردادماه، در فرهنگسرای جهاددانشگاهی خراسان رضوی برگزار شد، درخصوص تأثیر هنر آیینی بر فرهنگ شهر اظهار کرد: زندگی شهری بدون هنر بی‌رویاست. باشلر در کتاب بوطیقای فضا می‌گوید خانه‌ای که حیاط ندارد، رویا ندارد. به عقیده من نیز شهری که هنر ندارد، بدون رویا و آرزو است. هنر در شهر می‌تواند رویا را پرورش دهد و آن را زمینی کند؛ یعنی آن را از سنخ رویایی بودن به یک عینیت شهری تبدیل کند.
وی با اشاره به اینکه هنر یک وصف مهم ابهام‌آفرین دارد، افزود: ما با نهادهای معرفتی بسیاری در شهر روبه‌رو هستیم که میل به دوگانه‌سازی دارند؛ یعنی میل به این دارند که انسان‌ها و مفاهیم را دوگانه کنند که این ماجرا منجر به شکل‌گیری یک گسست عمیق می‌شود اما هنر یک وصف ابهام‌آفرین دارد که دوگانه‌ها را برهم می‌زند و در مرز آن حرکت می‌کند.
این پژوهشگر دینی بیان کرد: باید توجه داشت آن هنری که دوگانه می‌آفریند، اساساً هنر نیست بلکه در خدمت یک نهاد قرار گرفته است. هنر با آفرینش ابهام و تعلیق مرزها و دوگانه‌های محکم و سخت را از بین می‌برد. در حقیقت هنر می‌تواند لطافت را به شهری که به لحاظ کالبدی محکم و غیر لطیف است، بیاورد.
الهی خراسانی تصریح کرد: مقاله‌ها و همایش‌های بسیاری درباره تأثیر دین بر شهرنشینی، فرهنگ شهر و زندگی شهری ارائه و برگزار می‌شود اما کمتر گفته می‌شود که دین شهری به موضوعات یک طرفه نگاه نمی‌کند بلکه تعاملات دوسویه دین و شهر را مقایسه می‌کند و از آن مهم‌تر تأثیر تحولات شهری بر دین را بررسی می‌کند؛ یعنی می‌گوید که دین چگونه در برخورد با فرهنگ یک شهر مورد تحول قرار می‌گیرد.
تغییر نهاد دین با زندگی و تحولات شهری
وی ادامه داد: پروفسوری به نام جورج روبکه که استاد دانشگاه ارفورت آلمان است، در یکی از آثار خود آورده است که نمایشی شدن آیین یک پدیده شهری است که فضای شهری را به یک فضای قدسی تبدیل می‌کند. او می‌گوید این موضوع صرفاً تأثیر دین بر شهر نیست بلکه در برخورد این ۲ با یکدیگر، یعنی دین و شهر، عمیقاً دین شهری تولید می‌شود.
این پژوهشگر دینی اضافه کرد: روبکه همچنین در جای دیگری می‌گوید دین هم محصول شهر است و هم توسط شهر تولید می‌شود. یعنی شهر هم می‌تواند از دین تأثیر بگیرد و هم بر دین تأثیر بگذارد. بنابراین دین شهری صرفاً نمی‌خواهد بگوید که دین بر شهر تأثیر می‌گذارد بلکه اتفاقا زندگی و تحولات شهری نهاد دین را دستخوش تغییر قرار می‌دهد.
الهی خراسانی با اشاره به کارکردهای هنر آیینی در شهر بیان کرد: هنر آیینی یک کار ویژه خیلی مهم در شهر دارد و آن هم این است که نهاد دین را آرام می‌کند و چون از روح دین و آیین استفاده می‌کند، نهاد دین را لطیف می‌کند و روح را به آن باز می‌گرداند.
وی افزود: وقتی دین در یک نهاد قرار می‌گیرد، در خیلی از مناسبت‌ها قدرت از روح خود فاصله می‌گیرد. بر همین اساس هنر آیینی می‌تواند علاوه بر اینکه به نهاد دین آرامش می‌بخشد، یادآور شود که روح جوانمردی و فتوت وجود دارد. بنابراین هرچقدر هنر آیینی در شهر بسط پیدا کند، نهاد دین را به مضامین اخلاقی نزدیک می‌کند.
این پژوهشگر دینی با بیان اینکه هنرهای آیینی در شهر دیگری‌پذیری را افزایش می‌دهد، گفت: یعنی برخی اوقات که نهاد دین اتفاقاً میل به این دارد که دیگری‌گریز باشد و حتی به دیگری‌ستیزی برسد، هنر آیینی به دلیل وصف هنر بودنش می‌تواند در شهر به فضای گفت‌وگومحور، گشوده و دیگری‌پذیر تبدیل شود تا بتواند نهاد دین را همراه خود کند.
الهی خراسانی بیان کرد: خیلی اوقات از آیین‌های سوگ، به‌ویژه واقعه عاشورا، برای حکمرانی استفاده می‌کنیم. یعنی از انسان‌هایی که در حادثه‌های عظیم دینی و مذهبی نقش‌آفرین بوده‌اند، برای دوگانه‌سازی‌ها استفاده می‌کنیم و به نظرم اصطلاحاً دچار این‌همانی تاریخی می‌شویم؛ در صورتی که بزرگترین آسیب به زندگی شهری این است که آیین را به این‌همانی تاریخی تبدیل کنیم. این‌همانی تاریخی یعنی تقسیم نقش‌ها میان کسانی که آن‌ها را قبول داریم یا نداریم؛ برای نمونه کسی را با دست نشان دهیم و بگوییم او شمر یا عمر ابن سعد است.
