تشکیل خانواده؛ قانون عام آفرینش

به گزارش ایکنا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب چهارشنبه ۱۴ دی، برای اولین بار دیدار جداگانه‌ای با اقشار مختلف بانوان داشتند و در این دیدار به آیات زیادی از قرآن برای تبیین بیانات خود استناد کردند که شاید تا امروز پراستنادترین سخنرانی ایشان در سال ۱۴۰۱ به قرآن بوده که محور اصلی این آیات خانواده و روابط زن و مرد و سبک زندگی دینی است که عبارتند از: آیات ۳۵ سوره «احزاب»، ۱۹۵ سوره «آل عمران»، ۲۲۸ سوره «بقره»، ۱۰ تا ۱۲ سوره «تحریم»، ۹ سوره «قصص»، ۳۶ سوره «یس»، ۴۹ سوره «ذاریات»، ۱۸۹ سوره «اعراف»، ۲۱ سوره «روم» و ۲۴ سوره «توبه».

بر این اساس ایکنا با توجه به اهمیت مسئله خانواده و سبک زندگی دینی در سلسله‌ گزارش‌هایی به مرور و در قسمت‌های مختلف به بیان تفاسیر و نکات پیرامون این آیات می‌پردازد که در قسمت سوم نکات مربوط به آیه 195 سوره «آل عمران» ارائه شد.

در چهارمین قسمت از این سلسله‌ گزارش‌ها به بررسی تفاسیر و نکات پیرامون آیات 49 سوره «ذاریات» و 36 سوره «یس» می‌پردازیم که رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیانات‌شان با استناد به این دو آیه به قانون و سنت زوجیت از نگاه اسلام اشاره کرده و فرمودند: «تشکیل خانواده ناشی از یک قانون عامّ عالم وجود است، قانون عامّ آفرینش است؛ آن قانون عبارت است از قانون زوجیّت: سُبحانَ الَّذی خَلَقَ الاَزواجَ کُلَّها مِمّا تُنبِتُ الاَرضُ وَ مِن اَنفُسِهِم وَ مِمّا لا یَعلَمون؛ خدای متعال در همه چیز، در همه چیز ــ خَلَقَ الاَشیاءَ کُلَّها ــ در همه چیز زوجیّت قرار داده؛ در انسان زوجیّت هست، در حیوانات زوجیّت هست، در گیاهان زوجیّت هست؛ وَ مِمّا لا یَعلَمون؛ یک چیزهایی هم هست که زوجیّت هست، [ولی] ما نمی‌دانیم. حالا مثلاً در بین سنگ‌ها زوجیّت چه جوری است، ما نمی‌دانیم؛ در آینده ممکن است کشف بشود. در بین اجرام فلکی زوجیّت هست، چه جوری است، ما نمی‌دانیم؛ در آینده کشف خواهد شد. ببینید، سُبحانَ الَّذی خَلَقَ الاَزواجَ کُلَّها مِمّا تُنبِتُ الاَرضُ وَ مِن اَنفُسِهِم وَ مِمّا لا یَعلَمون؛ خب، این زوجیّت است. این که خواندم سوره «یس» بود. آیه‌ دیگر، سوره‌ «والذّاریات» است: وَ مِن کُلِّ شَیءٍ خَلَقنا زَوجَینِ لَعَلَّکُم تَذَکَّرون؛ زوجیّت یک قانون عام است.»

متن آیات:

آیه 36 سوره یس: ‌«سُبْحَانَ الَّذِي خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنْفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ» (پاک خدايى كه از آنچه زمين مى‌روياند و [نيز] از خودشان و از آنچه نمى‌دانند، همه را نر و ماده گردانيده است.)

آیه 49 سوره ذاریات: «وَمِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» (و از هر چيزى دو گونه [يعنى نر و ماده‌] آفريديم، اميد كه شما عبرت گيريد.)

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پیرامون آیه 36 سوره «یس» آورده است «اين آيه تنزيه خداى تعالى را انشاء مى‌كند، چون قبلا متذكر شد كه شكر او را در برابر خلقت انواع نباتات و رزق‌ها از حبوبات و ميوه‌ها براى آنان نكردند، با اينكه اين كار را از راه تزويج بعضى نباتات با بعضى ديگر كرده است.

در ضمن اين آيه اشاره مى‌كند به اينكه مسئله تزويج دو چيز با هم و پديد آوردن چيز سوم، اختصاص به انسان و حيوان و نبات ندارد، بلكه تمامى موجودات را از اين راه پديد مى‌آورد و عالم مشهود را از راه استيلاد تنظيم مى‌فرمايد و به طور كلى عالم را از دو موجود فاعل و منفعل درست كرده كه اين دو به منزله نر و ماده حيوان و انسان و نباتند. هر فاعلى با منفعل خود برخورد مى‌كند و از برخورد آن دو، موجودى سوم پديد مى‌آيد، آنگاه خدا را تنزيه كرده، مى‌فرمايد: سبحان الّذى خلق الازواج كلها مما تنبت الارض؛ منزه است خدايى كه همه جفت‌ها را آفريده. پس جمله مذكور به دلالت سياق، انشاى تنزيه و تسبيح خداست، نه اينكه بخواهد از منزه بودن او خبر دهد.

جمله (مما تنبت الارض) با جمله بعديش، بيان براى ازواج است. آنچه كه زمين مى‌روياند، عبارت است از نباتات و ممكن هم هست بگوييم شامل حيوانات (كه يك نوع از آن آدمى است ) نيز مى‌شود، چون اينها هم از مواد زمينى درست مى‌شوند، خداى تعالى هم درباره انسان كه گفتيم نوعى از حيوانات است فرموده: (و اللّه انبتكم من الارض نباتا) باز مؤيد اين احتمال ظاهر سياق است كه شامل تمامى افراد مبين مى‌شود، چون مى‌بينيم كه حيوان را در عداد ازواج نام نبرده، با اينكه زوج بودن حيوانات در نظر همه از زوج بودن نبات روشن‌تر بود. پس معلوم مى‌شود منظور از (مما تنبت الارض؛ هر چه را كه زمين از خود مى‌روياند) همه گياهان و حيوانات و انسان‌هاست.

(و من انفسهم)؛ يعنى از خود مردم (و مما لا يعلمون) يعنى از آنچه مردم نمى‌دانند و آن عبارت است از مخلوقاتى كه هنوز انسان از وجود آنها خبردار نشده و يا از كيفيت پيدايش آنها و يا از كيفيت زياد شدن آنها اطلاع پيدا نكرده است.»

علامه طباطبایی در تفسیر آیه 49 سوره «ذاریات» نیز بیان می‌دارد که «كلمه (زوجين) به معناى هر دو چيزى است كه مقابل هم باشند، يكى فاعل و مؤثر باشـد، ديگرى منفعل و متأثر. از آنكه فاعـل است عملى سر زند و بر آنكه منفعل است واقع شود، مانند زن و شوهر. بعضى گفته‌اند: اين كلمه به معناى مطلق هر دو چيز متقابل است، مانند زن و شوهر، زمين و آسمان، شب و روز، خشكى و دريا و انس و جن. بعضى گفته‌اند: اصلا اين كلمه به معناى زن و شوهر است نه به معناى دو چيز متقابل.

(لعلكم تذكرون)؛ يعنى اگر از هر چيزى جفت خلق كرديم براى اين است كه شايد شما متذكر شويد و بفهميد كه خالق آن، خودش زوج ندارد و منزه از داشتن زوج و شريک است، بلكه واحدى است كه سراسر جهان شاهد بر يكتایى او است.»

آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیه 36 سوره «یس» به این مسئله اشاره می‌کند که «این آیه سخن از تسبيح و تنزيه پروردگار مى‌گويد، خط بطلان بر شرک مشركان كه در آيات گذشته از آن سخن بود مى‌كشد و راه توحيد و يكتاپرستى را به همگان نشان مى‌دهد و مى‌فرمايد: منزه است كسى كه تمام زوج‌ها را آفريد، از آنچه زمين مى‌روياند و از خود آنان و از آنچه نمى‌دانند.

آرى خداوندى كه اينهمه (زوجها) را در پهنه جهان هستى آفريده علم و قدرتش بى‌انتهاست، عيب و نقصى در وجودش راه ندارد، لذا شريک و شبيه و نظير براى او نيست و اگر گروهى سنگ و چوب‌هاى بی‌جان و مخلوقات ديگرى را شبيه او شمرده‌اند از اين نسبت‌هاى ناروا بر دامان كبريایی‌اش گردى نمى‌نشيند. بديهى است خداوند نياز به اين ندارد كه خويشتن را تسبيح و تنزيه كند، اين تعليمى است براى بندگان و دستورالعملى است براى پيمودن خط تكامل.

آنچه مسلم است اين است كه (ازواج) جمع (زوج) معمولا به دو جنس مذكر و مؤنث گفته مى‌شود؛ خواه در عالم حيوانات باشد يا غير آنها، سپس توسعه داده شده و به هر دو موجودى كه قرين يكديگر و يا حتى ضد يكديگرند (زوج) اطلاق مى‌شود، حتى به دو اتاق مشابه در يک خانه يا دو لنگه در و يا دو همكار و قرين، اين كلمه گفته مى‌شود و به اين ترتيب براى هر موجودى در جهان زوجى متصور است.

به هر حال بعيد نيست كه زوجيت در اينجا به همان معنى خاص يعنى جنس مذكر و مونث باشد و قرآن مجيد در اين آيه خبر از وجود زوجيت در تمام جهان گياهان و انسان‌ها و موجودات ديگرى كه مردم از آن اطلاعى ندارند مى‌دهد. اين موجودات ممكن است گياهان باشد كه وسعت دايره زوجيت در آن روز هنوز در آنها كشف نشده بود يا اشاره به حيوانات اعماق درياها كه در آن روز كسى از آن آگاه نبود و امروز گوشه‌اى از آن براى انسان‌ها كشف شده است يا اشاره به موجودات ديگرى كه در كرات ديگر آسمانى زندگى مى‌كنند.

به هر حال اين آيه يكى ديگر از آياتى است كه محدود بودن علم انسان را بيان مى‌كند و نشان مى‌دهد كه در اين جهان حقايق بسيارى است كه از علم و دانش ما پوشيده است.»

درباره آیه 49 سوره «ذاریات» نیز در تفسیر نمونه چنین آمده است که «بسيارى از مفسران (زوج) را در اينجا به معنى (اصناف مختلف) دانسته و آيه فوق را اشاره به اصناف مختلف موجودات اين جهان مى‌دانند كه به صورت زوج ـ زوج درآمده است، مانند شب و روز، نور و ظلمت، دريا و صحرا، خورشيد و ماه، نر و ماده و غير اينها.

چنانكه قبلا ذيل آيات مشابه نيز گفته‌ايم (زوجيت) در اينگونه آيات مى‌تواند اشاره به معنى دقيق‌ترى باشد، زيرا واژه (زوج) را معمولا به دو جنس نر و ماده مى‌گویند، خواه در عالم حيوانات باشد يا گياهان و هرگاه آن را كمى توسعه دهيم تمام نيروهاى مثبت و منفى را شامل مى‌شود. با توجه به اينكه قرآن در این آيه مى‌گويد: (من كل شىء؛ از همه موجودات) و نه فقط موجودات زنده، مى‌تواند اشاره به اين حقيقت باشد كه تمام اشياء جهان از ذرات مثبت و منفى ساخته شده و امروز از نظر علمى مسلم است كه اتم‌ها از اجزای مختلفى تشكيل يافته‌اند؛ از جمله اجزایى كه داراى بار الكتريسته منفى هستند و الكترون ناميده مى‌شوند و اجزایى كه داراى بار الكتريسته مثبت هستند و پروتون نام دارند. بنابراين الزامى نيست كه (شىء) را حتما به معنى حيوان يا گياه تفسير كنيم و يا زوج را به معنى (صنف) بدانيم.

جمله (لعلكم تذكرون) نیز اشاره به اين است كه زوجيت و تعدد و دوگانگى در تمام اشياء جهان، انسان را متذكر اين معنى مى‌كند كه خالق جهان، واحد و يگانه است، زيرا دوگانگى از ويژگی‌هاى مخلوقات است.»

در مجموع از این دو آیه می‌توان چنین نتیجه گرفت که:

ـ قانون زوجيّت در مخلوقات را به ذات الهى سرايت ندهيد، او يكتا و بى‌نظير است.

ـ آفريدن‌ها و آفريده‌ها، نشانه‌ قدرت، اراده و حكمت اوست، نه نشانه‌ نياز و وابستگى او.

ـ قانون زوجيّت در همه چيز حاكم است.

ـ پيدايش دانه و ميوه، از طريق قانون زوجيّت است.

ـ انسان در مسائل جسمى و جنسى در رديف ديگر موجودات است.

ـ طرح پديده‌هاى طبيعى در قرآن، به خاطر پندآموزى و غفلت‌زدایى است.

مهدی مخبری