محبت بی‌حد و مرز خداوند به بندگان از دیدگاه امام سجاد(ع)

به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، مفسر قرآن و صاحب تفسیر مشکاة، شامگاه چهارم بهمن‌ماه در نشست مجازی شرح دعای 12 صحیفه سجادیه با عنوان «محبت بی‌حد و مرز خداوند به بندگان» اظهار کرد: موضوع اصلی این دعا توبه و رجوع الی‌الله است، به‌گونه‌ای که امام سجاد(ع) در این دعا جایگاه توبه‌کنندگان را در معنای زیبا و دقیق آن گزارش می‌دهد. ایشان در این دعا حالات، لحظات و عباراتی را بر زبان جاری می‌کند که دقیقا حالات یک انسان توبه‌کننده را به تصویر می‌کشد.

وی با بیان اینکه امام سجاد(ع) در این دعا توصیفات پروردگار با بندگانش را مطرح می‌کند که به‌نوعی با بیان این توصیفات، معرفت‌های الهی را آموزش می‌دهد. ایشان در این دعا می‌فرماید که خدایا آمده‌ام به پیشگاه تو با دلی که پاکیزه شده است تا آمادگی دریافت عنایاتت را پیدا کنم، اما هنگامی‌ که مقام تو را می‌بیند با سری فرود آمده، گام‌های لرزان و  اشک‌هایی که می‌خواهد تیرگی چهره را در پیشگاه تو بشوید در برابرت حاضر می‌شود.

صاحب تفسیر مشکاة گفت: در ادامه نیز می‌فرماید: «أرحَمَ‌الرّاحِمِینَ» که این دل به سمت تو می‌آید. همواره خداوند سبحان به‌گونه‌ای لطف خود را شامل حال بندگانش می‌کند که نمی‌توان هیچ‌گونه تشبیه و قیاسی برای آن در نظر گرفت که این رحمت و محبتی که خداوند نسبت به بندگانش دارد هم برخواسته از عدم نیاز خداوند به بندگان و هم محبتی یک‌سویه از جانب پرودگار بی‌انتها و بی‌حد نسبت به انسانهاست که مقام «أرحَمَ‌الرّاحِمِینَ» بودن پروردگار را می‌توان به این شیوه مشاهده کرد و به همین دلیل امام سجاد(ع) از واژه «یا أرحَمَ‌الرّاحِمِینَ» یاد کرده‌ است.

انصاری بیان کرد: امام سجاد(ع) در این دعا می‌فرماید: «یا أرحَمَ مَنِ‌انتابَهُ المُستَرحِمونَ» که ایشان در این قسمت از دعا مجموعه‌ای از عناوین پروردگار را مطرح می‌کند که به‌نوعی هم  معرفت الهی و توحیدی را آموزش می‌دهد و همچنین مقام اشتیاق به خداوند را با این تعابیر به مخاطبان منتقل می‌کند که باید با این شیوه با پروردگار ارتباط برقرار کرد.

وی تصریح کرد: همچنین ایشان می‌فرماید: «منعطف‌ترین و توجه‌آورترین به انسان‌ها، وقتی افرادی که طالب غفران هستند به سمت تو می‌آیند و به درگاه تو اصرار می‌کنند تو نیز بیشترین توجه را به آنها داری»؛  در میان انسان‌ها افرادی هستند که تمایل دارند محبت خود را به دیگران برسانند، اما گاهی می‌شود که از این موضوع خسته شوند و همین مهم باعث می‌شود که رفتار، روش و منش آنها تغییر کند، اما این در حالی است که خداوند هیچ‌گاه از این محبت به بندگانش خسته نمی‌شود.

انصاری تأکید کرد: به همین جهت است که امام سجاد(ع) می‌فرماید: «ای خدایی که اصرارورزی و پافشاری نیازمندان به درگاهت هیچ‌گاه موجب ملال تو نمی‌شود، بلکه با تمام وجود به درگاه تو می‌آیند و در برابر تو اصرارورزی می‌کنند تا مشمول غفران و رحمت تو باشند و تو پذیرای همگان بدون هیچ‌گونه کم و کاستی هستی و هیچ‌یک از آنها برای تو تفاوتی نمی‌کند.»

وی افزود: همچنین در ادامه نیز اشاره می‌کند: «ای خدایی که بیشترین عطف و توجه را به بندگانت داری، هنگامی‌ که گرد تو را می‌گیرند، برای استغفار به درگاهت می‌آیند و پافشاری می‌کنند، این افراد هیچ‌گاه از درگاه تو طرد نمی‌شوند و تو با تمام لطف و محبت پذیرای آنها هستی و ای خدایی که تو را می‌خوانم با این ویژگی‌ها و صفات و ای کسی که عفو او بسیار فزون‌تر از عقوبت او است»؛ که این جمله ایشان مصداق روایتی مبنی بر اینکه «ای خدایی که رحمت او تقدم بر غضب او دارد» است.

این مفسر قرآن بیان کرد: در واقع اصل پروردگار رحمت و مغفرت است، اما انسان‌ها گاه از این اصل خارج می‌شوند و رفتارهایی را انجام می‌دهند که به جای رحمت، قهر و به جای عفو، عقوبت در وجود آنها می‌نشیند. در حقیقت اینجا جایی است که درب غضب و عقوبت الهی بسته است و مادامی‌ که انسان‌ها به رحمت الهی پشت نکنند همیشه اصل اولیه عفو، رحمت و غفران الهی شامل حال بندگان خواهد شد و این انسان‌ها هستند که موجب می‌شوند قهر و غضب خداوند آغاز شود و بر همین اساس است که امام سجاد(ع) می‌فرماید: «ای خدایی که عفو او همواره بیشتر از عقوبتش است.»

وی اظهار کرد: اساسا اگر عقوبت را بین ارتباط خداوند و خلق مشاهده می‌کنیم این عقوبت مقدمه‌ای بر رحمت است، البته که شاید این مطلب سختی باشد، اما بسیار دقیق و درست است، زیرا درشتی و قهر خداوند بر بندگانش مقدمه‌ای است برای بازگشت انسان‎ها به رحمت و به تعبیر برخی از بزرگان نیز می‌توان گفت که دوزخ عاملی برای سوق دادن انسان‌ها به بهشت و رضوان الهی است.

انصاری گفت: همچنین در ادامه می‌فرماید: «و ای خدایی که رضا و خرسندی او نسبت به بندگانش بسیار گسترده‌تر از ناخرسندی و نارضایی اوست»؛ به همین دلیل است که در پایان دعای کمیل می‌خوانیم که خداوند به سرعت عقوبت نمی‌کند، اما در عفو رحمت و غفران تعجیل دارد.