ورود رهبری به بحث «آهنگ در تلاوت» باعث رفع مسائل فقهی شده است

به گزارش خبرنگار ایکنا، علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم افتتاحیه هفدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم با اشاره به اینکه طرح‌ریزی مهندسی تلاوت و مسئله مهندسی تلاوت از سوی رهبر قرآن‌دان و قرآن‌شناس یک مسئله فنی و فوق تخصصی است، گفت: رهبر انقلاب این مسئله را بسیار عمیق و دقیق مطرح فرموده‌اند. این موضوع بیش از هر چیز و پیش از هر چیز نشان‌دهنده و اشاعه‌گر به یک پیام راهبردی از سوی رهبر انقلاب است.

معاف اظهار کرد: رهبر قرآنی ما ظرفیت تخصصی قاریان و تالیان و خوش‌خوانان قرآن کریم را بسیار بالا می‌دانند و توقع دارند از تراز فعلی به یک افق جدید در حوزه تلاوت منتقل شوند.

وی با اشاره به اینکه وزارت ارشاد مسئول هنر دینی است و مسئله تلاوت قرآن کریم هم از جنس هنر دینی است که باید توجه ویژه‌ای به این مسئله داشته باشیم، گفت: برای بسط و شرح فرمایش رهبر انقلاب و طبعاً در گفت‌وگوهای پسینی و نشست‌ها بحث‌های جدی‌تری هم خواهد شد. سال گذشته حدود ۳۰ سرفصل برای این موضوع نوشته‌ام که در این جلسه به بیان برخی از آن‌ها خواهم پرداخت.

معاف با بیان اینکه سرفصل اول همین تعبیر مهندسی تلاوت است، تصریح کرد: تلاوت هندسه‌بنیان و هندسه‌محور است و از قضا کلمه هندسه در قرآن آمده است. به تصریح مرحوم علامه حسن زاده آملی کلمه «قدر» در قرآن به معنای اندازه بوده و اَندَزَه همان هندسه است. در واقع در حوزه مهندسی تلاوت این معنا را می دهد. چه فرقی بین علوم مهندسی و علوم پایه هست؟باید گفت علوم مهندسی کاربردی‌سازی دانش پایه است.

معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی یکی دیگر از سرفصل‌ها در موضوع تلاوت قرآن کریم را خوانایی احادیث مهندسی تلاوت بیان و تصریح کرد: یک سری احادیث در ارتباط با مهندسی لیست شود و روایت‌شناسان و حدیث‌پژوهان باید بیایند بگویند پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در مورد تلاوت چه گفته‌اند، این شاید بهترین منبع باشد. به جای آنکه ما با ذهن خودمان تولید کنیم، باید ببینیم پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) به عنوان قرآن ناطق در مورد تلاوت چه گفته‌اند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به برخی احادیث در مورد تلاوت قرآن اشاره و بیان کرد: قرآن را باید به گونه‌ای خواند که تغنی باشد اما به غنا نیفتد، تفاوت غنا و تغنی هم این است که در تغنی غلبه محتوا بر آهنگ است اما در غنا قضیه برعکس است. برخی احادیث هم هستند که از چگونگی ترتیل قرآن کریم مفهوم‌شناسی و رمزگشایی می‌کنند.

معاف افزود: درخواست من از اساتید و پیشکسوتان این است که حالات متعدد در تلاوت و در آهنگ تلاوت که معنای آیات را متجلی می‌کند آموزش دهند، روانشاسنان می‌گویند انسان می‌تواند تا 18 حالت داشته باشد. حالت تعظیم، تکریم، تخفیف، تقلیل، اغراق، تفخیم، شادی، شوق، طرب، حزن، خوف، طاقت ، رغبت، نهی، شکوه و عظمت و ... از جمله این حالات است. آیه‌ای هست که هر دو طرف تبشیری و تنذیری در کنار هم آمده است، قاری در اینجا باید چه کار کند؟ اینجا یک انتقال رخ می‌دهد که برای جوانان خیلی سخت است. ما باید این سرفصل خانواده حدیث را مورد توجه قرار دهیم. امام صادق (ع) در تفسیر برهان ذیل آیه «یتلو آیاته» 11 شاخص را در مورد ادای حق تلاوت می‌فرماید. ما باید در مسیر حق تلاوت حرکت کنیم، تقاضا دارم روایت‌شناسان و حدیث‌پژوهان به این موضوع وارد شوند و این مسئله واژه‌شناسی ترتیل و تجوید که سال‌ها مورد بحث بوده است را جدی بگیرند. نیکو گرداندن و تقیّد به تجوید از سوی برخی واجب شرعی برشمرده شده است. بخشی از اینها با روایات حل می‌شود.

معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه یکی دیگر از سرفصل های بسیار مهم در حوزه تلاوت را توجه به مسئله موسیقی بیان کرد و گفت: ما در وزارت ارشاد در مورد ابعاد موسیقی تلاوت و رمزگشایی از ابعاد موسیقایی تلاوت بحث کرده‌ایم. موسیقی غربی خطی است، موسیقی اسلامی اما مدور و دایره‌وار است. عالم اساساً دایره‌ای است و خطی نیست. ما دور کعبه می‌گردیم، خون در بدن ما می گردد، زمان مدور است و عالم دایره است و این موسیقی با فطرت ما منطبق است. باز اینجا آثار متعددی وجود دارد غیر از فارابی و صفی الدین هرموی، ابوالفرج اصفهانی یک کتاب 20 جلدی دارد با عنوان موسیقی‌نامه که بحث‌های مفصلی در آن آمده است.

وی بیان کرد: اگر خلقت دایره‌ای است مقامات و نغمات و ... چگونه باید این دایره‌ای بودن را نشان دهد، با این نگاه قاری هم در آغاز تلاوت هدفمند دارد و هم روی فرود و تصدیق آخر تأثیر می‌گذارد. یعنی نظریه و نوع نگاه به آهنگ و موسیقی اینجا باید خود را نشان دهد.

معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به سخنان مقام معظم رهبری در مورد آهنگ تلاوت اشاره و اظهار کرد: رهبر انقلاب چند سال قبل فرمودند که آهنگ در تلاوت مسیر چند صد ساله‌ای را طی کرده است. به تعبیر برخی اساتید، آهنگ تلاوت توصیفی است یعنی تلاوت قرآن آهنگ و موسیقی مخصوص خود قرآن است که طی فرایندی شکل گرفته و بخش زیادی از آن بداهه بوده است. هنوز هم بداهه است و قاری و تالی وقتی برای تلاوت می‌نشیند همان لحظه بخشی از الحان را متناسب با آیات می‌سازد و انتخاب می‌کند. پیاده‌سازی موضوع نگاه ما به موسیقی بر روی تلاوت در تکوین و تطور و جهشی که رهبر انقلاب انتظار دارند، بسیار مؤثر است.

معاف بیان کرد: سرفصل دیگر بحث ورود آهنگ به تلاوت است، ورود مقام معظم رهبری به این موضوع بخشی از مسائل فقهی را برای ما حل کرده است. در شیعه بحث‌های فقهی مفصلی در این زمینه وجود دارد، وقتی مقام معظم رهبری به این سبک ورود می‌کنند، فرصتی بزرگ را در اختیار قاریان و نظام تلاوت و قرائت ما قرار می دهد. ما در کتاب فقه موسیقی دوگانه‌های زیادی داریم و چند مقاله در مورد همین دوگانه‌ها هست. به این معنا که قاری هم نمایشی نخواند هم جذاب بخواند، هم آهنگین بخواند و هم از موسیقی عرفی و لهوی متمایز باشد، همه اینها به پاسخ فقهی نیاز دارد.

وی بیان کرد: هنر تلاوت در هر حال یک هنر بداهه است و خیلی وقت‌ها بدون تلحین و آهنگ‌سازی قبلی می‌نشیند، اینجا آن چیزی که اهمیت پیدا می‌کند هوش و سرعت انتقال در ذهن قاری است. اینجا تسلط قاری بر احکام به کار می‌آید، باید احکام و مباحث فقهی برای او درونی باشد تا آن مرز را نشکند و قواعد فقهی را رعایت کند. به نظر من ورود حضرت آقا به این بحث بخشی از این مسائل را حل کرده است.

معاف با اشاره به القاء معانی و تصویر معانی، گفت: مقام معظم رهبری به این مسئله نیز بسیار اشاره کرده‌اند. اینکه قاری تا چه حد باید بر متن و محتوا و الفاظ مسلط باشد، به نحوی که مخاطب غیر عرب حس بگیرد و با آن ارتباط برقرار کند، مهم است. اینجا هم باید کار جدی کنیم و این نشست و کارهای علمی و تئوری باید به قراء رهنمود بدهد. توجه به معنا و تطبیق این دو با هم مهم است. اینکه ربناهای قرآن را متواضعانه بخوانیم، مهم است.

وی در بخش پایانی صحبت‌های خود به بحث اهانت به قرآن کریم در هفته‌های اخیر نیز اشاره کرد و گفت: جامعه قرآنی باید در موقعیت‌های مختلف اثرگذاری‌های خاص خود را داشته باشد.