راهکار افزایش القای معانی آیات در مسابقات قرآن

به گزارش خبرنگار ایکنا، در دومین روز از نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم رضوان جلالی‌فرد، پیشکسوت قرآنی کشورمان به ارائه مقاله‌ای با موضوع «تصویرگری در دو سوره انفال و توبه» پرداخت. توضیحات ارائه دهنده مقاله و چکیده آن در ادامه آمده است.

قبل از ارائه مقاله با عنوان تصویرگری سوره انفال و توبه لازم می‌دانم مقدمه‌ای کوتاه در باب ضرورت آشنایی قاریان با اصل تصویرگری به خصوص در مسابقات قرآن را ارائه دهم.

بحث القای معنا از چند سال قبل در آیین‌نامه مسابقات جای خود را باز کرده و با تألیف کتاب «مهارت های تنغیمی» از سوی استاد شاه میوه توجه بیشتری به این موضوع شده است. آشنایی با فنون هشت گانه القای معنا کمک می‌کند قاریان بتوانند معنا را به مخاطب انتقال دهند. به رغم تلاش‌های صورت گرفته در این زمینه اما هنوز با نقطه مطلوب فاصله داریم و هنوز داوران لحن در بخش‌های مسابقات با هماهنگی هم، نیمی از نمره را به متسابق اعطا می‌کنند و شاید توجه لازم را ندارند.

اگر بخواهیم آسیب‌شناسی کوتاهی در این زمینه داشته باشیم، یکی از اشکالات داوری لحن این است که آیتم‌های داوری زیاد است و شاید توجه لازم برای تمرکز بر معنامحوری از سوی داور این بخش وجود نداشته باشد. یکی دیگر از آسیب‌ها این است که شاید خود داور مسلط نباشد. آسیب دیگر هم آشنا نبودن خود قاری است که ممکن است اشراف کامل نداشته باشد. آسیب یا علت دیگر هم که به شخصه با آن بسیار برخورد داشته‌ام آشنایی سطحی با صرف و نحو است.

آن چیزی که من پیشنهاد داده‌ام این است که ابتدا در مسابقات به جای کل قرآن آیات را به چند سوره در بخش‌های مختلف مقدماتی، استانی و کشوری تقسیم کنیم و قاریان و داوران را در این زمینه تجهیز کنیم.

نکته دیگر اینکه قاریان را با بحث تصویرسازی آیات آشنا کنیم، تصویرسازی به عنوان یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن کریم کمک می‌کند با استفاده از صنایع ادبی و بلاغی و هنری تصاویر در ذهن ثبت شود. به نظر من علاوه بر اینکه یک قاری بتواند با ترجمه و مطالعه و تفسیر بخواهد با آیات ارتباط بگیرد، بهترین روش تصویرسازی است. برای این کار لازم است جزوات و کتابچه‌هایی تهیه و قبل از اینکه مسابقات آغاز شود، متسابقان آن را مطالعه کنند. اینگونه بحث القای معنا که یکی از موارد مورد تأکید مقام معظم رهبری است رشد پیدا خواهد کرد.

مقاله من یکی از همین موارد پیشنهادی بود و تصمیم گرفتم روی سوره‌های مبارکه انفال و توبه بحث تصویرسازی را با توجه به منابع محدودی که داشتیم انجام دهیم.

این دو سوره در چند محور در بحث تصویرسازی با هم مشترکاتی دارند. محور مشترک سوره انفال و توبه بحث جهاد و قتال است. برای خودم شباهت‌های کلامی و محتوایی این دو سوره با وجود فاصله زمانی نزول جالب بود. تصویرسازی با واژه الله و تصاویر مشترکی که از نظر مضمون دارند هم جالب است.

تصویرپردازی آوایی یکی دیگر از نکات جالب است که در این دو سوره آمده است. هر وقت بحث جهاد و سختی‌ها مطرح شده است، حروف مستعلیه و حروفی که از نظر تلفظ سخت هستند بیشتر شده است و وقتی سختی‌ها برداشته می‌شود، حروف رو به رخوت می‌روند. در سوره انفال نمونه‌ها بسیار زیاد است.

مورد بعد که برای خودم بسیار ارزشمند بوده، تکرار مکرر لفظ جلاله الله است. در کل قرآن هزار بار لفظ جلاله الله آمده است که بیش از یک چهارم این عدد در دو سوره انفال و توبه آمده است.

در این دو سوره موضوع تصویر را خیلی دیده‌ایم. تجسم افعال خداوند را در این دو سوره بسیار می‌بینیم و تقابل صحنه‌ها با یکدیگر نیز در جای جای مختلف این دو سوره به چشم می‌خورد و مفاهیمی وجود دارد که کاملاً با هم ترکیب شده‌اند.

چکیده مقاله 

تصویرگر‌ی یکی ‌‌از جنبه‌های اعجاز قرآن کریم بوده و «تصویر»، ابزار‌ خاص و مناسب در اسلوب بیان قرآنی است. قرآن، معنای انتزاعی را به صورتی ترسیم می‌کند که در ذهن، زنده و متحرک شده و جان می‌گیرد؛ به گونه‌ای که منظره سمعی برای شنونده، تبدیل به منظره بصری می‌شود.

روش تصویرگری در قرآن کریم، اسلوبی تفننی و محدود نیست که به طور پراکنده در چند جای قرآن به کار رفته باشد، بلکه شیوه شایع در کلام الهی است که به اعتقاد صاحب نظران، از نظر کمی سه چهارم قرآن را دربرمی‌گیرد.

لذا تجهیز قاریان به هنر تصویرسازی آیات و مطالعه ابزارهای آن، می‌تواند نقش مهمی در مهندسی تلاوت داشته و جریان معنا را با الحان و اصوات ویژه همان مفاهیم تصویر شده، برای مستمعین به بهترین شکل به نمایش بگذارد.

در این پژوهش، برای نمونه با مطالعه و تدبر سور انفال و توبه و با استفاده از شیوه کتابخانه‌ای، تصویرگری این دو سوره مورد بررسی قرار گرفته و بر مبنای این تصویرگری، به بررسی مهندسی تلاوت استاد محمد صدیق منشاوی در برخی از فرازهای دو سوره مذکور پرداخته شده است.

سبک تصویرآفرینی هر دو سوره(انفال و توبه) به دلیل محور موضوعی مشترک جهاد، مشابهت زیادی دارند: تصویرآفرینی آوایی حروف، تکرار مکرر لفظ جلاله الله، تجسم افعال خداوند، تقابل و رویارویی صحنه‌ها با محوریت تقابل مؤمنان با مشرکان، تصاویر مشترک رابطه نزدیک خدا با مؤمنین و حمایت مداوم از آنان و تصویرآفرینی از حالات مشرکان و منافقان، از جمله اشتراکات تصویرگری این دو سوره است.

معصومه امام وردی