3 نوع آمادگی برای رسیدن به تلاوت خوب
حیدر کسمایی در دومین روز از نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان قرآن کریم مقاله‌ای با محوریت تجوید و قرائات ارائه داده و در آن به سه نوعی آمادگی برای رسیدن به تلاوت مطلوب را معرفی کرده است.
به گزارش خبرنگار ایکنا، دومین شب از هفدهمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم سیزدهم بهمن ماه در مجتمع امام خمینی(ره) تهران برگزار شد.
در بخشی از این نشست حیدر کسمایی، پیشکسوت قرآنی کشورمان آخرین ارائه‌دهنده مقاله در نوبت قبل از اذان مغرب بود. وی مقاله‌ای با موضوع «نقش و جایگاه تجوید و قرائات در مهندسی تلاوت» را ارائه داد. توضیحات ارائه‌دهنده و چکیده مقاله در ادامه آمده است؛
«مقام معظم رهبری در مورد تلاوت قرآن کریم صحبت‌های بسیار زیبایی داشتند، اما دو نکته از اهمیت بیشتری برخوردار بود، یک نکته در مورد مهندسی تلاوت و یکی هم در مورد قضیه قرائات است. در سال‌های قبل پیشنهاد موضوع قرائات را داده بودم امیدوارم در آینده در چنین نشستی به آن پرداخته شود.
یکی از موضوعاتی که ذهن من را از ابتدا به خود مشغول کرد این بود که هندسه و برنامه‌ریزی چه ارتباطی با هم دارند؟ به نظر می‌رسد اختلاف کمی داشته باشند. روز گذشته در همین نشست صحبتی در این مورد شد و یکی از اساتید به خوبی در این مورد توضیح دادند. شاید یکی از تفاوت‌های برنامه‌ریزی و مهندسی این باشد که یکی کلی‌تر و دیگری جزئی‌تر باشد. یکی دیگر از تفاوت‌های مهندسی و برنامه‌ریزی این است که مهندسی دقیق‌تر است و شاید برای همین هم مقام معظم رهبری از مهندسی استفاده کردند و نه برنامه‌ریزی.
انواع تلاوت و مراتب تلاوت در تجوید، تحقیق، تدویر و حدر است و همه اینها شامل ترتیل می‌شود. این اصطلاح ترتیل که الان داریم، قبلاً در مقاله‌ای ذکر کرده‌ام، زمانی در دهه شصت شخصی به نام دکتر «لهیب سعید» کتابی با عنوان «مصحف المرتل و مصحف المجود» نوشته است، در آن زمان به این صورت خواندن مرسوم نبود. اَعراب به تحقیق مجود می‌گویند.
اگر انواع تلاوت را به تحقیق و ترتیل تقسیم کنیم، ما الان دو نوع تحقیق داریم و ترتیل هم چهار نوع است. یک نوع ترتیل استودیویی است که در دهه شصت از سوی لبیب سعید اجرا شد و بعداً رشد پیدا کرد و یکی هم نماز تراویح است. یک ترتیل جدید هم در جمهوری اسلامی ایران و در محافل ماه رمضان آغاز شده است و ترتیل محفلی به حساب می‌آید که قبلاً نبوده است.
من به همه اینها دو نوع دیگر انواع تلاوت را اضافه کرده‌ام، یکی «دکلمه» است. بعضی وقت‌ها نقشبندی این کار را می‌کند. دیگری هم «زمزمه» است که در برخی مراتب تلاوت ذکر شده است.
در تلاوت آهنگین دو جنبه را داریم، یکی جنبه ادغام و دیگری هم جنبه هنری است. جنبه ادغام تجوید و قرائات و وقف و ابتدا و .. است و جنبه هنری هم صوت و لحن است.
به نظر می‌رسد برای اجرای تلاوت استادانه که حضرت آقا هم تأکید کردند به مهندسی تلاوت نیاز داریم، اگر در این قضیه دقت کنیم باید مثالی بیاوریم که تقریب به ذهن شود. مهندسی تلاوت مثل معماری یک ساختمان است که یک فونداسیون، یک زیربنا و ستون‌بندی و یک آرایه‌های دیگر همچون نما و ... را شامل می‌شود، اگر به یک تلاوت خوب نگاه کنیم شاید بتوان گفت فونداسیون و اصل ساختمان همین تجوید و قرائات و وقف و ابتدا است و اصلاً بنیان یک تلاوت را تشکیل می‌دهند.
مقام معظم رهبری در صحبت‌های خودشان اینگونه اشاره کردند که یک مهندسی خوب در حین اجرا نیست، مهندسی خوب یک برنامه‌ریزی قبل از اجرا هست و پیش‌نیازهایی دارد.
این پیش‌نیازها سه نوع آمادگی را شامل می‌شود، یک نوع آمادگی علمی، دیگری آمادگی جسمی و سومی هم آمادگی ذهنی است. آمادگی علمی شامل همین علوم تجوید و .. است، آمادگی ذهنی هم عدم استرس است.
برخی وقت‌ها که اسم مهندسی می‌آید بیشتر به صوت و لحن توجه می‌کنیم، اما صوت و لحن نمای ساختمان است و خیلی مهم است، اما اگر این ساختمان فونداسیون خوبی نداشته باشد آن ساختمان به درد نمی‌خورد، لذا بسیاری از قدما همه قرآن را حفظ کرده‌اند.
یک قاری خوب باید هم تجوید را رعایت کند هم قرائات را بخواند هم صوت خوبی داشته باشد و امور صوتی را کنترل کند. لحن هم همینطور است، یک قاری خوب و زبردست که بخواهد یک کار مهندسی شده را ارائه دهد، تمام اینها را شامل می‌شود.
تجوید، یک محدودیت است یعنی از یک طرف ما عربی را با فصاحت و زیبایی کلمات و درست مثل زمان نازل شدن بخوانیم. اصلاً تجوید آمده است تا از ادای صحیح حروف محافظت کند، لذا باید این مهارت را خوب داشته باشیم.
تجوید سه رکن شامل مخارج، صفات ذاتی و صفات عرضی دارد. یک قاری خوب باید برنامه‌ریزی کند و اینها را درست اجرا کند. قاری باید به نحوی تلاوت کند و برنامه‌ریزی داشته باشد تا جمله‌ای که می‌خواهد بخواند، با لحنی که دارد، مطابقت دهد.
اگر به تاریخچه قرائات در مصر نگاه کنید می‌بینید یک سیری داشته است. قاریان قدیم مثل الان نیستند در ابتدا وسعت استفاده از قرائات بسیار بیشتر بوده است، در بین قراء مصر اگر کسی می‌خواست بخواند، وَرش می‌خواند، قضیه تنوع در قرائات یک مهارت بود و آنچه از تلاوت می‌ماند صوت و لحن و تجوید قوی بود، به مرور زمان این وضعیت تغییر کرد و مهارت‌ها به سمت آنچه مردم می‌پسندند رفت و مردم هم صوت و لحن را می‌پسندیدند.
مقام معظم رهبری در مورد قرائات فرموده‌اند که اگر بخواهیم تنوع قرائات داشته باشیم خوب است، اما لازم نیست در این حد قرائات داشته باشیم. حتماً می‌دانید که ورش در شمال آفریقا خوانده می‌شود یک حمزه هم داریم، اگر بخواهیم همین‌ها را هم به کار ببریم یک مهارتی می‌خواهد.
قاری اصیل مصر با همین ترتیل وقتی تنوع اقرایی داشته باشد به همین ترتیب است. یک مهندسی خوب حتی در امور اورژانسی هم پیش‌بینی می‌کند. مهندسی خوب همه مشکلات از فراموشی آیات در حین تلاوت تا پایان یافتن نفس و گرفتگی صدا و ... را پیش‌بینی می‌کند.»
چکیده مقاله
تلاوت قرآن کریم در طی زمان، تبدیل به هنری عظیم و ارزشمند شد؛ به نحوی که تلاوت از دیرباز مورد توجه مسلمانان و حتی غیر مسلمانان شده، روز‌به‌روز بر اتقان و زیبایی آن افزون می‌شود.
توصیه و تأکید رهبر معظم انقلاب بر مهندسی تلاوت توسط قاریان، فرصت خوبی را برای ارتقای این هنر والا آفرید. برای نیل به این مهم و ارائه تلاوت استادانه و دقیق، علاوه بر رعایت و دقت در شاخص‌هایی همچون صوت، لحن، وقف و ابتدا، توجه به علم تجوید و علم قرائات نیز ضروری است.
تلفظ صحیح حروف و آواها به منظور دستیابی به فصاحت مطلوب برای تلاوت، به همراه توجه به اختلاف زمانی در اداء آنها، تأثیر بسزایی در مهندسی تلاوت دارد. از طرف دیگر، آگاهی داشتن و رعایت صحیح قرائات، روایات، طرق و وجوه در یک تلاوت استادانه، موجب افزایش عیار آن می‌شود. ضمن آن که اجرای حالت‌های مختلف مدود، سکت‌ها، اماله‌ها و دیگر احکام قرائت، نیاز به برنامه‌ریزی و مهندسی دقیقی دارد.
در این مقاله، ابتدا تعریف مهندسی و ارتباط آن با برنامه‌ریزی و مدیریت را بیان می‌کنیم، سپس به نقش و جایگاه علم تجوید و قرائات در مهندسی تلاوت می‌پردازیم و مواردی از قواعد مختلف تجوید و قرائات را که در هندسه تلاوت تأثیر گذارند، بررسی خواهیم کرد.
سمیه عیادی
انتهای پیام
