دیرینگی نقاره‌زنی در حرم رضوی
خادم نقاره‌نواز حرم مطهر امام رضا(ع) گفت: نقاره‌زنی در خانواده اقوام شکوهی تاریخ دیرینه‌ای دارد، یعنی حدود 500 سال پیش زمانی که نقاره در آستان قدس رضوی مکتوب شده است، اجدادمان در نقاره‌خانه خدمت می‌کردند.
نقاره‌زنی حرم امام رضا(ع) یکی از مراسم و آیین‌هایی است که در حرم امام رضا(ع) انجام می‌شود و به جرأت می‌توان گفت که بسیاری از افراد، عاشق و دوستدار این صدا و نوای خوشی هستند که در محیط ایجاد می‌شود و کمتر کسی را می‌توانید پیدا کنید که اظهار کند صدای نقاره‌زنی را دوست ندارد. به همین مناسبت ایکنای خراسان رضوی به سراغ رسول اقوام شکوهی، از خادمان نقاره‌نواز حرم مطهر امام رضا(ع) رفته و با او که پرورش‌یافته خانواده‌ای است که تاریخ دیرینه‌ای در خدمت نقاره‌زنی آستان قدس رضوی دارد، گفت‌وگویی انجام داده است که شرح آن در ذیل می‌آید.رسول اقوام شکوهی، خادم نقاره‌نواز حرم مطهر امام رضا(ع) که 30 سال است به‌طور رسمی در آستان قدس رضوی خدمت نقاره‌زنی را انجام می‌دهد، اظهار کرد: نقاره‌زنی در خانواده اقوام شکوهی تاریخ دیرینه‌ای دارد، یعنی حدود 500 سال پیش زمانی که نقاره در آستان قدس رضوی مکتوب شده، اجدادمان در نقاره‌خانه خدمت می‌کردند و همین‌طور نسل به نسل از پدر به پسر و کسانی که علاقه، عشق و محبت به این کار داشتند، ادامه یافته تا به ما رسیده است.
وی با بیان اینکه هر دو پدربزرگش نقاره‌چی بوده‌اند، تصریح کرد: از کودکی با نقاره آشنا شدم، آن زمان مشهد کوچک‌تر بود و با صدای نقاره همه همسایه‌ها و محلی‌های مناطق اطراف حرم با صدای نقاره برای نماز صبح بیدار می‌شدند. نقاره دو بار در روز، یک‌بار صبح قبل از طلوع آفتاب و یک‌بار نیز بعدازظهر قبل از غروب آفتاب نواخته می‌شود. در اعیاد ائمه اطهار(ع) علاوه بر این، دو بار دیگر هم نقاره نواخته می‌شود، یکی در شب ولادت و دیگری در صبح روز ولادت است، همچنین در دو ماه محرم و صفر نقاره‌نوازی در حرم مطهر رضوی نداریم.
اقوام شکوهی ادامه داد: ساعت نقاره در اعیاد مذهبی و یا جشن‌های ملی مانند نوروز یک ساعت بعد از اذان مغرب و عشاء است و صبح هم یک ساعت بعد از نقاره صبح، نقاره میلاد نواخته می‌شود، همچنین اگر شفایافته‌ای داشته باشیم نیز به اعلام آستان قدس نقاره نواخته می‌شود.
نقاره‌زنی در ماه رمضان
این نقاره‌نواز آستان قدس رضوی اظهار کرد: نقاره عید و جشن‌ها در وقت غیرمعمول نواخته می‌شود و مردم را به چرایی نقاره‌زنی وا می‌دارد، همچنین در ماه مبارک رمضان دو ساعت مانده به اذان صبح، نیم ساعت نقاره نواخته می‌شود تا مردم برای سحری بیدار شوند و دیگر نقاره صبح طلوع نواخته نمی‌شود، بعدازظهر هم قبل از غروب آفتاب نقاره نواخته می‌شود.
اقوام شکوهی افزود: مدت زمانی که نقاره نواخته می‌شود ۲۰ دقیقه است و تیم نقاره‌زنی شامل ۱۳ نقاره‌چی شامل پنج طبل‌زن و هشت نوازنده کرنا هستند که یک نفر از آنان مسئول کرنا زنان است. نقاره با صدای کرنا شروع می‌شود و با صدای کرنا نیز خاتمه می‌یابد.
وی با اشاره به اینکه در قدیم نقاره در سه دست نواخته می شد، ادامه داد: اکنون تنها در دو دست، نقاره نواخته می‌شود، به این دلیل که نیروهای جدید توان همراهی با نقاره‌چیان قدیمی را ندارند و اکنون ۲۰ سال است که نقاره در دو دست نواخته می‌شود. نقاره‌چیان قدیم، نقاره‌نوازی را سینه به سینه و نسل به نسل از پدران خود به‌صورت شفاهی آموخته‌اند و اطلاعی از اصول آکادمیک ریتم و آهنگ ندارند.
این نقاره‌نواز آستان قدس رضوی بیان کرد: به ریتمی که در نقاره نواخته می‌شود، لنگ گفته می‌شود، به این معنا که این ریتم و شادی حاصل از آن از موسیقی حرام فاصله گرفته است. در کرنا سرنواز و پس‌نواز داریم، سرنواز رو به گنبد حضرت می‌گوید: «رضا جان رضا جان» و پس‌نوازان تکرار می‌کنند: «مولا مولا مولا»، سرنواز می‌گوید: «رضاجان، رضاجان، سلطان دنیا و عقبی» و هفت نفر دیگر «رضا جان، رضا جان» را تکرار می‌کنند، سرنواز می‌گوید: «ای دادرس بیچارگان، فریادرس، فریادرس» و پس‌نوازان «فریادرس فریادرس» را تکرار می‌کنند و به همین ترتیب «ای دادرس در ماندگان، فریادرس، فریادرس» و در انتهای کرنا نیز سرنواز می‌گوید «یافتح یا فتاح» و این ریتم دو بار تکرار می‌شود تا نقاره تمام شود.
اقوام شکوهی در پاسخ به اینکه آیا ریتم طبل و کرنا در اعیاد با مراسم روزانه متفاوت است، گفت: تفاوت چندانی ندارد، فقط در اعیاد سرچاشنی که حرفه‌ای است، با تعداد چوب‌هایی که می زند، «ریز » ریتم شادتری ایجاد می‌کند که البته استادی خاصی نیاز دارد.
وی در پاسخ به این پرسش که نقاره چه آدابی دارد؟ اظهار کرد: برای نقاره آداب خاصی ذکر نشده است، اما معمولاً افراد با وضو می‌آیند، شروع نقاره‌نوازی را با صلوات و صلوات خاصه امام رضا(ع) شروع می‌کنیم و هر کس با نیت قلبی ذکرهایی را با توجه به روحیات شخصی خودش می‌خواند.
تاریخچه نقاره‌زنی به پیش از اسلام بازمی‌گردد
اقوام شکوهی درباره تاریخچه نقاره‌نوازی بیان کرد: تاریخچه این هنر به پیش از اسلام بازمی‌گردد، زمانی‌که پادشادهان برای اعلان‌های عمومی از نقاره استفاده می‌کردند. پس از ورود اسلام به ایران نیز نقاره از جمله رسومی بود که مورد قبول اسلام واقع شد. درباره سنخیت نقاره در حرم حضرت رضا(ع) باید دانست که امام هشتم(ع) حاکم حقیقی و سلطان دنیا و آخرت ماست و چنانکه سفارش شده بهترین زمان اجابت دعا بین‌الطلوعین است، بدین‌ترتیب نقاره‌نوازی در نزدیک‌ترین زمان به استجابت دعا نواخته می‌شود و چون زمانی است که سلطان صله می‌دهد، ما نقاره می‌زنیم.
این نقاره‌نواز حرم امام رضا(ع) درباره نحوه ساخت ابزار و وسایل نقاره‌نوازی، اظهار کرد: طبل‌ها اندازه‌های مختلفی دارند، برای طبل بندی از پوست گاو استفاده می‌شود که به وسیله بندهایی به نام سلیم، پوست‌های طبل را محکم می بندند، البته طبل‌بندی هنر و مهارت خاصی می‌طلبد و از عهده هر کسی بر نمی‌آید. از چوبی به نام گرزم برای کوبیدن بر روی طبل استفاده می‌شود، این چوب از درختچه‌هایی تهیه می‌شود که معمولاً در اطراف منطقه کلات نادری رشد می‌یابد و عمر مفید هر چوب در صورتی که هر روز از آن استفاده شود، 6 ماه خواهد بود.
اقوام شکوهی در پاسخ به این پرسش که علاقه‌مندان به این حوزه چطور می‌توانند در این مراسم حضور داشته باشند، گفت: دوره‌های آموزشی توسط آستان قدس رضوی برگزار می‌شود و افراد مستعد پس از طی این دوره و کسب مهارت لازم در لیست نقاره‌نوازان قرار می‌گیرند، اما باید دانست ورود به نقاره‌خانه نیازمند، عشق، علاقه و کسب معرفت است، همان معرفت و عشقی که با خود معنویت به همراه می آورد و این‌گونه است که با صدای نقاره، زائران گریه می‌کنند.
وی با خواندن این بیت که «رضا رضا به زبانم نهاد مادر من/ از آن معلم آموختم ترانه تو» گفت: از کوچکی در همین محله نزدیک به حرم مطهر رضوی زندگی می‌کردم، باصدای نقاره‌خانه بیدار می‌شدیم و مادربزرگم حتی تفاوت نوع نواختن سرچاشنی های مختلف را گوشزد کرد. امروز شاید برای نقاره‌نوازی به نوعی معنویت و عشق نیاز است که کمتر دیده می‌شود،
این نقاره‌نواز حرم امام رضا(ع) با اشاره به قابل توجه نبودن مزایای مالی نقاره‌نوازی بیان کرد: بهترین مدال ما، همان مدال خادمی امام رضا (ع) است که بر سینه می‌چسبانیم.
اقوام شکوهی با اشاره به ضرورت حفظ سنت‌های نیکو در به‌روز رسانی آن‌ها گفت: در آستان قدس رضوی هر کاری که انجام می‌شود، باید یک پیوست معنوی همراه داشته باشد.
انتهای پیام
