اهمیت گنجینه‌های حرم مطهر رضوی در طراحی سوغات مشهد
مسئولان و فعالان حوزه گردشگری مشهد با هدف بررسی وضعیت فعلی صنعت سوغات و تبیین راهکارهای توسعه آن، مباحث مختلفی چون واکاوای هویت سوغات شهر مشهد، گردش‌های مالی مرتبط، سهم صنایع دستی در سبد سوغات و... را مطرح کردند.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، با توجه به اهمیت سوغات در معرفی فرهنگ و اقتصاد هر منطقه، میزگردی با حضور جمعی از مسئولان و فعالان این حوزه با هدف بررسی وضعیت فعلی صنعت سوغات و تبیین راهکارهای توسعه آن، در ایکنای خراسان رضوی برگزار شد. در این میزگرد مباحث مختلفی چون واکاوای هویت سوغات شهر مشهد، گردش‌های مالی مرتبط، سهم صنایع دستی در سبد سوغات، زنجیره تأمین، بازاریابی و شبکه‌سازی فروش کالاهای ایرانی، سیاست‌گذاری‌های دولت و نقش بخش خصوصی در این حوزه و... مطرح شد. بخش دوم این میزگرد را در ادامه می‌خوانیم.
سهم سوغات در سبد خرید گردشگران حدود 20 درصد است
هادی رفیعی، عضو هیئت علمی جهاد‌دانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: از آنجایی که روی هویت شهر مشهد تأکید زیادی وجود دارد، باید بگویم که به نظر من، فراتر از این حرف‌ها، برنامه‌ای برای هویت این شهر وجود ندارد و به بارگاه مطهر رضوی هم کم‌لطفی شده است. اگر قرار است کارگاهی سوغاتی بسازد و یا زنجیره‌ای از فعالان حوزه اقتصادی محصولاتی را عرضه کنند، به نیاز بازار نگاه خواهند کرد و فضای فرهنگی غالبی وجود ندارد که آن‌ها را به سمت المان‌های فرهنگی و مذهبی سوق دهد.
وی افزود: حدود 10 سال پیش در جریان یک مطالعه که چندین بار نیز تکرار شد، مشخص شد که سهم سوغات در سبد خرید گردشگران چیزی حدود 20 درصد است. البته این رقم با توجه به تغییرات فصلی و عوامل دیگر به 15 و 25 درصد هم می‌رسد. به لحاظ تعداد، سهم خوراکی‌ها بالاست و به لحاظ ارزشی حدود 35 تا 40 درصد سبد هزینه سوغات زیارت را پوشاک تشکیل می‌دهد. گفتنی است چیزی حدود 10 درصد را نقل، نبات و آبنبات و 20 درصد را زعفران و زرشک دربرمی‌گیرد. همچنین، علی‌رغم پتانسیل بالای صنایع دستی، سهم آن به لحاظ ارزشی در سبد هزینه زائران به دلیل قیمت بالا بسیار ناچیز است.
بیشتر بخوانید:
رفیعی تصریح کرد: تلفیق صنایع دستی با سوغات غالب مثل پوشاک، می‌تواند به افزایش سهم این بخش در سبد هزینه زائران بینجامد و این کاری است که در بسیاری از کشورها انجام می‌شود. نکته دیگر آن که، خیلی از سوغاتی‌های مشهد تنها به این سبب که از یک شهر زیارتی خریداری می‌شوند، برای مردم متبرک و ذاتاً فرهنگی‌اند و همیشه نیازی به تفکیک‌های متنوع برای آن‌ها نیست.
عضو هیئت علمی جهاد‌دانشگاهی خراسان رضوی اظهار کرد: طبق ارزیابی‌های ما از سبد خرید گردشگران و زائران، کمتر از 40 درصد سهم سوغات مشهد مربوط به کالای خارجی است که یکی از دلایل این موضوع افزایش نرخ ارز است. نکته مهم دیگر، کاهش شدید قدرت خرید مردم در چند سال گذشته است؛ حدود 33 درصد از زائران طبق نظرسنجی‌ها، برای صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌ها به کم کردن سبد سوغات اشاره کرده‌اند. از نظر من دو دغدغه کلی در مورد سوغات وجود دارد، یکی مسائل مربوط به حوزه فرهنگ و دیگری میزان فروش کالای داخلی است که هر دوی این‌ها در گروی شناخت سلایق و ذائقه زائر و گردشگر بدون تعصب به کالایی خاص است.
سوغات مشهد مانند تمام شهرهای زیارتی دیگر دنیا، متبرک است
سمیه روانخواه، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی در ادامه این نشست بیان کرد: سوغات مشهد مانند تمام شهرهای زیارتی دیگر دنیا، متبرک است، چراکه به نیت تبرک، خریداری و از این شهر برده می‌شود و این ویژگی همه شهرهای زیارتی است. پس در درجه اول نباید خودمان را با شهرهای دیگر مقایسه کنیم که چرا ما نماد خاصی نداریم. سالیان سال است که تاجرانی از تبریز، تهران، نیشابور، بیرجند و شهرهای دیگر به برکت وجود امام رضا(ع) به اینجا مهاجرت کرده‌اند تا سهم خود را از بازار مشهد بگیرند.
وی با اشاره به اهمیت گنجینه‌های حرم مطهر رضوی در طراحی سوغات مشهد گفت: آستان قدس رضوی در سال‌های اخیر اقدامات مؤثری برای تولید و عرضه سوغات باکیفیت انجام داده است، اما در حقیقت آن‌ها سهم خود از بازار را گسترش می‌دهند و نمی‌توانند آن را بگیرند. خوش به حال ما که چنین پتانسیلی داریم و می‌توانیم با ارائه طیف گسترده‌ای از کالاها، از نمادهای آستان قدس رضوی گرفته تا نقل و نبات، مهر و تسبیح، محصولات لوکس و صنایع دستی به نیازهای مختلف زائران پاسخ دهیم. این خاصیت شهر مشهد است که اتفاقاً باید بر آن تأکید شود.
سهم محصولات فرهنگی را در بازار سوغات افزایش دهیم
روانخواه تأکید کرد: زائران از طبقات مختلف اجتماعی و با فکرهای گوناگون به مشهد سفر می‌کنند و به دنبال خرید کالاهای مختلف هستند. زیارت امام رضا(ع) قوی‌ترین انگیزه است، اما تنها انگیزه زائران نیست. ماندگاری سفر که بحث مهمی در اقتصاد است با وجود جاذبه‌های گردشگری متنوع مانند بازارها و بازی‌های آبی افزایش پیدا می‌کند و در نهایت به افزایش خرید آن‌ها می‌انجامد و هنر ما باید این باشد که سهم محصولات فرهنگی را در این بازار افزایش دهیم.
وی اظهار کرد: در سال‌های قبل دغدغه این بود که چرا تولیدکننده ما در بازار سهمی ندارد و پاکستان، ترکیه و به‌خصوص چین، جای او را گرفته است. اما خوشبختانه امروز پرسش اصلی ما این است که تولیدکننده ایرانی چه چیزی را تولید کند، بهتر است. از سویی دیگر شاید افزایش قیمت دلار، این فرصت را برای تولیدکننده داخلی ایجاد کرد که محصولی ارزان‌تر از چین و کشورهای منطقه تولید کند تا بتواند سهم بیشتری از بازار را بگیرد. اوضاع از چند سال پیش بهتر شده است، اما با وجود این حجم از زائر در مشهد، بیکار و فقیری نباید در مشهد وجود داشته باشد. سفره پربرکت امام رضا(ع) گشوده است و اینکه نتوانسته‌ایم به‌طور صحیح از آن بهره‌مند شویم و سهم خود را بگیریم، کوتاهی خودمان بوده است.
روانخواه افزود: همیشه آن‌گونه نیست که صنایع دستی فاخر باشد، بخش زیادی از مواردی که مردم خریداری می‌کنند، مانند زیورآلات نقره، باز هم در سبد صنایع دستی جای می‌گیرد. هر آنچه که از محصولات چرمی دست‌دوز تولید و در بازار عرضه می‌شود نیز در این صنایع دسته‌بندی جای می‌گیرد و امروز که بعد از مدت‌ها بحث سوغات دوباره داغ شده است، به نظر می‌رسد که پژوهش‌ها نیز باید جدید و به‌روزرسانی شوند.
زیارت با سیاحت هیچ مانعی ندارد
در ادامه همین مبحث، امیرمهدی حکیمی، مدیر موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی، بیان کرد: بحث ما حذف بقیه سوغات زائر نیست و نبود یک نماد منطبق با هویت شهر مشهد یک نقطه ضعف است که اگر باشد مخاطب به آن توجه می‌کند. این یک امر مغفول است که باید به آن پرداخته شود و ارتباطی با وضعیت سایر شهرهای زیارتی در این زمینه ندارد و اتفاقاً وقتی به آن پرداخته شود، سبد بازار تغییر می‌کند و سهم سبد تولیدکننده داخلی و خارجی هم تغییر خواهد کرد. آیا در این شهر به این نکته توجه شده است که می‌شود مرزهای سوغات را از فضای محصولات خارجی به تولیدات داخلی تغییر داد؟
وی افزود: بسیاری از مسائل در مشهد شکل گرفته و ماندگاری زائران را افزایش داده است. زیارت با سیاحت هیچ مانعی ندارد و در روایات ما هم به تفریح سالم سفارش شده است، اما انگیزه اصلی گردشگر شهر مشهد، در قدم اول زیارت و پس از آن سیاحت است، پس حوزه اصلی ما در این حیطه، زیارت است و سایر حوزه‌ها باید به گردشگری زیارت، اضافه شوند.
امید خدادادی، دبیر کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در سخنانی بیان کرد: در حوزه سوغات، مواردی مانند عدم تنوع و کیفیت مناسب، نبود بازاریابی و تبلیغات مؤثر و عدم آموزش لازم فروشندگان از چالش‌های مهم به‌شمار می‌رود. همچنین مشکلات زنجیره تأمین و توزیع، عدم حمایت‌های قانونی و مالی از تولیدکنندگان داخلی، ورود برخی صنایع دستی و محصولات خارجی که به تولیدات داخلی آسیب می‌رساند و متولی اصلی آن گمرگ و سازمان صنعت، معدن و تجارت است، عدم وجود بازارچه‌های تخصصی سوغات و تمرکز فروش بر مغازه‌های اطراف حرم مطهر رضوی نیز از موارد تأثیرگذار دیگر بر سوغات به‌شمار می‌رود. در این بازار رقابتی کسی برنده است که بتواند محصول خود را متناسب با نوع گردشگر ورودی به مشهد، به فروش برساند.
عبدالله احراری، عامل توسعه شبکه ملی دستبافت و دوخت‌های سنتی در ادامه این میزگرد اظهار کرد: هر آنچه در صنایع دستی وجود دارد، برخاسته از نیاز، فرهنگ و متناسب با اقلیم منطقه بوده است. به‌طور مثال فرش تخت بافت ترکمن برای عبور راحت شن‌های روان در صحرای قره‌قوم بوده که این‌گونه بافته شده است و این موضوع در فرش مشهد به چشم نمی‌خورد. فرت‌بادی در تربت‌جام و تایباد به‌دلیل رسم هدیه دادن حوله در شب عروسی به مهمانان به حیات خود ادامه داده است، پس نمی‌توان صنایع دستی را از مسائل مختلف از جمله مذهب جدا کرد، به‌طور مثال در قالیچه تربت جامی، پنج انگشتی که در بالای قالیچه قرار می‌گیرد، به روایت شیعیان به پنج تن اشاره دارد و یا تعبیر اهل سنت از آن، تعداد وعده‌های واجب نماز است که البته طی ریشه‌یابی‌های انجام شده این طرح به پیش از اسلام برمی‌گردد.
احراری با اشاره به این موضوع که بخش عمده فرشی که در کشور به فروش می‌رسد، مربوط به کشور افغانستان است و به‌صورت قاچاق وارد می‌شود، بیان کرد: این در حالی است که تولیدکننده ایرانی نمی‌تواند ابریشم را وارد کند، زیرا باید 15 تا 18 درصد عوارض دهد و این نقش تعیین‌کننده‌ای در قیمت و رقابت بین فرش‌های دستبافت دارد؛ در نتیجه تولیدکننده ایرانی قادر به رقابت با کالای افغانستان نیست. بخشی از مشکلات نیز برآمده از بخش خصوصی و همچنین سیاست‌گذاری‌های نادرست است. هزینه‌های تحمیلی به تولیدکننده، او را فقیر کرده است و همین امر باعث کاهش کیفیت تولیدات می‌شود و از طرفی بر میزان تولیدات نیز اثرگذار است، به‌طوری که حجم صادرات فرش در سال 1373، 2.1 میلیارد دلار بوده، در صورتی که سال گذشته، تنها 50 میلیون دلار صادرات داشته‌ایم.
خراسان رضوی متنوع‌ترین دسته‌بندی صنایع دستی را داراست
وی افزود: خراسان رضوی متنوع‌ترین دسته‌بندی صنایع دستی را دارد، این استان در برخی از این دسته‌بندی‌ها، رتبه اول را در وسعت بسیار بالا به خود اختصاص داده است مانند تولیدات گلیم کردی، پارچه‌بافی و ابریشم‌کشی. در گام نخست باید برای حفظ این سرمایه، به شبکه‌سازی، تیم‌سازی و برندسازی توجه شود. همچنین برای شناساندن پتانسیل استان در صنایع دستی نیازمند به حمایت و پای کاربودن، مسئولان استانی هستیم.
محیا زارع یک فعال اقتصادی در حوزه سوغات و نماینده برند «پیرادل» در ادامه بیان کرد: اکثر شهرهای ایران با یک سوغات خاص شناخته می‌شوند، مشهد در حال حاضر با نبات، زرشک، زعفران و برخی خوراکی‌های دیگر شناخته می‌شود و علاوه بر این‌ها حتما نیاز به یک نماد و سوغات خاص دارد که هویت فرهنگی و تاریخی این شهر را نیز به نمایش بگذارد، مانند استفاده از شاهنامه فردوسی به عنوان یک نماد فرهنگی که می‌تواند به معرفی این شهر به‌عنوان یک مرکز فرهنگ پارسی کمک کند و پاسداشتی از گنجینه ارزشمند ابوالقاسم فردوسی نیز به شمار رود.
وی گفت: انجام تحقیق و پژوهش برای یافتن و نهادینه‌سازی نماد جدیدی برای مشهد، به‌منظور تغییر تصور مردم از این شهر به‌عنوان فقط یک مقصد مذهبی بودن، باید در دستور کار قرار گیرد. لازم به یادآوری است که سوغات معمول مشهد مانند زرشک، زعفران و نبات هم مشکلات و چالش‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف دارد.
انتهای پیام
