یادداشت
مدیریت نیاز در قرآن
در قرآن کریم دو نوع کلی نیاز مورد بحث قرار گرفته است: نیاز ایجابی و اولویت‌بندی که نیاز ایجابی به تأمین و تقویت نیازها اشاره دارد و به‌نوعی هدف‌گذاری در زندگی انسان را تشریح می‌کند و اولویت‌بندی که در برخی مواقع ممکن است تظاهر نیازها به شدت نمایان باشد و انسان ناچار به اولویت‌بندی نیازها شود.
مدیریت نیاز در علوم مختلف به‌طور عمیق مورد بررسی قرار گرفته و تنوع و مراتب متعددی از نیازها شناسایی شده است، اما نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که ما انسان‌ها چگونه با خداوند و سایر موجودات مانند گیاهان و همچنین یکدیگر به تعامل می‌پردازیم، آیا نیازهای ما فقط مختص به موجودیت فیزیکی ماست یا ابعاد معنوی و روانی نیز در این موضوع دخیل است؟تأمین نیاز به یک مدیریت نیاز دارد و چگونگی تأمین آن موضوعی گسترده است که از دوران جنینی انسان تا زمان مرگ با تدبیر و تفکر همراه است و این مدیریت نیازها می‌تواند شامل نیازهای اساسی مانند نیازهای عاطفی، اجتماعی و همچنین نیازهای معنوی باشد.
در قرآن کریم دو نوع کلی نیاز مورد بحث قرار گرفته است:
1. نیاز ایجابی: این نوع نیاز به تأمین و تقویت نیازها اشاره دارد و به‌نوعی هدف‌گذاری در زندگی انسان را تشریح می‌کند. نیازهای ایجابی می‌تواند شامل نیازهای فیزیکی، عاطفی و معنوی باشد و در این راستا، آیه بسیار مهمی در قرآن وجود دارد: «وَمَا لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزَىٰ * إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَىٰ» (اللیل: 19). این آیه نشان می‌دهد که بهره‌مندی انسان از تمام نیازها به دلیل نیات روحانی و اخلاص اوست.
2. اولویت‌بندی: در برخی مواقع ممکن است تظاهر نیازها به شدت نمایان باشد و انسان ناچار به اولویت‌بندی نیازها شود. برای نمونه، در انجام امتحانات کنکور، باید نیازهای آموزشی و روانی خود را به‌طور مؤثر اولویت‌بندی کنیم. در قرآن کریم، حضرت موسی(ع) در مواجهه با بنی‌اسرائیل به درخواست‌های آنها پاسخ می‌دهد که نمونه‌ای از مدیریت نیاز و اولویت‌بندی نیازها در شرایط مختلف است.
مدیریت نیاز: روش‌ها و شیوه‌ها
تعدیل و اعتدال: در مصرف و استفاده از نیازها باید به حد اعتدال توجه کرد، عدم رعایت تعادل می‌تواند به اختلال در زندگی منجر شود و در این راستا، انسان باید به تنوع نیازهای خود و نحوه تأمین آنها توجه داشته باشد.
روش تبادل و جایگزینی: در فراهم آوردن نیازها باید به جایگزینی نیازها توجه کنیم، برای نمونه، در جامعه‌ای با محدودیت منابع، توانایی جایگزینی و تبادل نیازها می‌تواند به پایدار شدن شرایط کمک کند. آیه‌ای از قرآن تأکید بر این موضوع دارد: «مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً ۚ وَاللَّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ ۖ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» (البقرة: 245).
نکات کلیدی در مدیریت نیاز
تمهید و پیش‌بینی: باید هر نیاز را به‌طور مرحله‌ای تأمین کرد، به‌عنوان نمونه، نیاز به امنیت به‌عنوان یکی از پایدارترین نیازها در نظر گرفته می‌شود و فراهم آوردن آن نیاز به آمادگی و تدبیر مناسب دارد.
تسهیل و کاهش سخت‌گیری: به‌منظور تأمین نیازها، سخت‌گیری نمی‌تواند مؤثر واقع شود، در آرامش خاطر و روحیه مثبت، ارتباطات اجتماعی بهبود می‌یابد و نیازهای عاطفی و روحانی بهتر تأمین می‌شوند.
مدیریت سلبی: این نوع مدیریت به معنای جلوگیری از تنش‌ها و اختلالات در نیازهاست، برای نمونه، در داستان قارون، عبرت‌آموزی از ثروت و فساد می‌تواند به انسان کمک کند تا از این پدیده‌ها دوری کند و به سمت کمال الهی برود.
چشم‌پوشی و گذشت: در روابط اجتماعی، اگر هر شخصی خطایی کرد، باید با روحیه‌ای آکنده از محبت و چشم‌پوشی به او نگاه کنیم، این چشم‌پوشی به تقویت همبستگی اجتماعی و تأمین نیازهای متنوع کمک می‌کند.
اجتناب از خط قرمزها: در برخی موارد، افراد باید از خط قرمزهایی که تأمین نیازهای ضروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اجتناب کنند. مانند حرام‌خواری و رفتارهای ناپسند که می‌تواند به نیازهای معنوی و روحی لطمه بزند.
در نهایت، مدیریت نیاز به درک عمیق‌تری از ابعاد مختلف انسان و توجه به جنبه‌های معنوی و انسانی زندگی نیاز دارد و با استفاده از این اصول و تأمل در مفاهیم الهی، انسان می‌تواند به سمت تأمین نیازهای خود به شکلی متوازن و پایدار گام بردارد.
بی بی حکیمه حسینی، استاد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
انتهای پیام 
