دین‌گریزی نتیجه آموزش تحمیلی و گفتار بی‌عمل است
منورسادات شایسته‌خوی با اشاره به شکاف میان گفتار و کردار دینداران و شیوه‌های خشک آموزش دینی گفت: نسل جوان زمانی به دین گرایش پیدا می‌کند که پاسخ عقل و فطرت خود را در آن بیابد.
نسل «زد» (متولدین اواسط دهه ۱۹۹۰ تا اوایل دهه ۲۰۱۰) نسلی است که زندگی خود را با گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی پیوند خورده می‌بیند. ویژگی‌های منحصربه‌فرد این نسل، که در فضای جهانی‌سازی، چندگانگی فرهنگی و دسترسی بی‌وقفه به اطلاعات رشد کرده‌اند، رویکرد آنان به دینداری را به چالشی پیچیده برای نهادهای سنتی و خانواده‌ها تبدیل کرده است.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، فاصله گرفتن نسل زد از دینداری سنتی و عادت‌واره‌ای است. بسیاری از اعضای این نسل، آنچه را که در تجربه زیسته و گفت‌وگوهای پیرامونی خود از دین دریافت کرده‌اند، نقد می‌کنند؛ دینی که گاه آن‌را محدودکننده، سخت‌گیر و ناکارآمد در پاسخ به نیازهای زندگی روزمره می‌یابند. این نسل به شدت نسبت به نهادهای مذهبی بدبین است و معتقدند این نهادها اغلب سخت‌گیر و محدودکننده هستند.
این فاصله لزوماً به معنای بی‌دینی کامل نیست، بلکه گرایشی قوی به سمت بازتعریف شخصی و انسانی دین است. نسل زد به‌دنبال پیوندزدن ایمان با تجربه شخصی، عقلانیت جدید و معیارهای علمی است. آنان به‌طور فعال در پی خلق معنا برای زندگی خود هستند و به‌جای مناسک صرف، در جست‌وجوی معنویت‌گرایی و مفاهیمی‌اند که بتوانند در زندگی فردی خود، از جمله در مقابله با اضطراب و احساس تنهایی فزاینده به آن تکیه کنند.
منورسادات شایسته‌خوی، مدیر مؤسسه علمی ـ تحقیقی مکتب نرجس در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌رضوی، به تحلیل مواجهه نسل جدید با دین و راه‌های بازتبیین آن پرداخت و اظهار کرد: نسل Z (متولدین نیمه دوم دهه ۷۰ و دهه ۸۰ شمسی) عموماً با چند ویژگی با دین مواجه می‌شوند؛ مواجهه‌ای «انتخاب‌گرا» نه «تسلیم‌گر.» برای این نسل، دین یک امر انتخابی است، نه ارثی؛ آنان می‌پرسند «چرا؟» و پس از دریافت پاسخ قانع‌کننده آن‌را می‌پذیرند.
وی با تأکید بر «معنویت فردی» و «اخلاق» به‌جای «شکل‌های سنتی»، تصریح کرد: بسیاری از جوانان به‌دنبال تجربه معنوی شخصی، آرامش و اخلاقیات هستند، اما ممکن است با برخی شعائر و قالب‌های سنتی میانه خوبی نداشته باشند. این در حالی است که دین، به مثابه یک «سبک زندگی»، باید برای نسل جوان در حوزه‌هایی چون تعامل با محیط زیست، حقوق حیوانات، عدالت اجتماعی و سبک مصرف نیز پاسخگو باشد. دسترسی بی‌سابقه به اطلاعات و تأثیرپذیری از فضای مجازی موجب شده این نسل در معرض سیل عظیمی از اندیشه‌ها، ادیان و نقدها قرار گیرد و همین امر، دینداری سنتی را به چالش می‌کشد.
مدیر مؤسسه علمی ـ تحقیقی مکتب نرجس خراسان‌رضوی در پاسخ به این پرسش که چه عواملی باعث کاهش یا افزایش دینداری در نسل Z شده است؟ اظهار کرد: شکاف بین گفتار و کردار متدینان بزرگ‌ترین عامل کاهش دینداری در نسل جدید است؛ مشاهده تضاد میان ارزش‌های دینی و رفتار برخی مدعیان دینداری، تأثیر منفی عمیقی بر ذهن جوان دارد.
وی افزود: اجبار و شکل‌گرایی افراطی، یعنی تحمیل بی‌رویه برخی احکام و شکل‌ها بدون تبیین فلسفه وجودی آن‌ها، از دیگر عوامل دین‌گریزی است. همچنین، ناتوانی در پاسخگویی عقلانی به شبهات جدید و وجود سیستم‌های سنتی آموزشی دینی که اغلب برای پاسخ به پرسش‌های پیچیده فلسفی، تاریخی و علمی نسل جدید مجهز نیستند، از دیگر عوامل کاهش دینداری در میان جوانان محسوب می‌شود.
شایسته‌خوی در ادامه ایجاد جذابیت فرهنگ جهانی از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را در عین حال یکی از عوامل افزایش دینداری دانست و گفت: ارائه تفسیرهای عقلانی، اخلاق‌محور و معنوی از دین، اگر به شکلی جذاب عرضه شود، می‌تواند تأثیرگذار باشد. وقتی جوان ببیند دین پاسخگوی عقل و فطرت اوست و به او آرامش و امید می‌دهد، به آن جذب می‌شود.
وی افزود: الگوهای دینی جذاب و صادق، شخصیت‌های علمی، ورزشی و هنری که دیندار، موفق و بااخلاق هستند، می‌توانند زمینه‌ساز شکل‌گیری فعالیت‌های دینی داوطلبانه و معناساز باشند. همچنین، مشارکت در گروه‌های جهادی، فعالیت‌های خیریه و محیط‌زیستی با رویکرد دینی نیز از جمله راهکارهای مؤثر در افزایش دینداری است.
نقش رسانه‌ها و فضای آموزشی در دین‌پذیری یا دین‌گریزی جوانان
شایسته‌خوی گفت: اگر آموزش دین به‌صورت حفظی، تحمیلی، غیرپرسشگر و متمرکز بر جزئیات فقهی بدون تبیین حکمت‌ها باشد، نتیجه‌ای معکوس دارد؛ به‌ویژه زمانی‌که میان محتوای درسی و رفتار مربیان تضاد دیده شود. در این صورت، نه‌تنها علاقه‌مندی به دین ایجاد نمی‌شود، بلکه دین‌گریزی افزایش می‌یابد. اگر آموزش به صورت پرسش‌محور، منطقی، همراه با گفت‌وگوی آزاد و مرتبط با زندگی روزمره باشد، می‌تواند بسیار اثرگذار واقع شود.
وی با اشاره به نقش رسانه‌ها به‌ویژه فضای مجازی اظهار کرد: انتشار گسترده شبهات، نمایش زندگی اغراق‌شده و مادی‌گرایانه، ترویج نسبی‌گرایی اخلاقی و همچنین تولید محتوای دینی غیرحرفه‌ای، شعاری و نصیحت‌محور موجب دین‌گریزی می‌شود. در نقطه مقابل، تولید محتوای دینی کیفی، جذاب، هنرمندانه و پاسخگو به نیازهای روز با زبان نوین (از جمله اینفوگرافیک، پادکست، کلیپ کوتاه و بازی رایانه‌ای) و معرفی چهره‌های موفق و دیندار می‌تواند زمینه‌ساز دین‌پذیری باشد.
شایسته‌خوی با اشاره به ضرورت تحول در روش تبیین دین گفت: یکی از روش‌های علمی و نوین برای این امر، تغییر از خطابه به گفت‌وگو است؛ ایجاد فضای امن برای پرسش و انتقاد، بدون برچسب‌زنی و قضاوت. تبیین دین باید با استدلال‌های فلسفی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی همراه باشد، برای مثال می‌توان فواید اخلاقی و اجتماعی نماز را از منظر روان‌شناسی توضیح داد.
وی همچنین بر استفاده از زبان هنر تأکید و اظهار کرد: بهره‌گیری از سینما، تئاتر، موسیقی (در چارچوب شرع)، ادبیات داستانی و هنرهای تجسمی برای انتقال مفاهیم دینی از دیگر روش‌های نوین و مؤثر در تبیین دین برای نسل Z است.
شایسته‌خوی با تأکید بر محورهای اصلی دین، مانند توحید، عدالت، محبت و اخلاق، پیش از پرداختن به جزئیات، تصریح کرد: باید نسبت دین با مسائل روز جوانان، از جمله بحران هویت، افسردگی، محیط‌زیست، عدالت اجتماعی و رسانه، تبیین شود تا جوان بتواند نقش دین را در زندگی معاصر درک کند.
وی در پایان با اشاره به ضرورت معرفی الگوهای کاربردی و شناساندن زندگی‌نامه‌های مدرن از شخصیت‌های دینی و علمی گفت: کلید حل چالش «دینداری نسل جدید»، در بازگشت به گوهر دین یعنی عدالت، عقلانیت، اخلاق و معنویت و در اتخاذ رویکرد علمی و جهادی برای اجرا و تبیین آن نهفته است.
انتهای پیام
