راز بندگی در میان کشاکش دنیا و ایمان

به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة، در نشستی که محتوای آن از کانال‌های مجازی منتسب به این مفسر قرآن کریم منتشر می‌شود، با موضوع «رمزهای اثرگذاری مواعظ بر دل‌های اهل خرد» اظهار کرد: انسان در مسیر بندگی، میان دو کشش متقابل گرفتار است؛ خواهش‌های زودگذر دنیا از سویی، و دعوت عقل و ایمان از سوی دیگر. دل، میدان این نبرد است. گاه در گرداب هوس فرو می‌رود و گاه در پرتو یاد خدا جان می‌گیرد. هنگامی که پرده‌ غفلت کنار رود، آدمی درمی‌یابد که دنیا، به تعبیر امیرالمؤمنین(ع)، «دارُ مَمَرٍّ لا دارُ مَقَرٍّ» است؛ گذرگاهی است نه قرارگاهی. پس خردمند آن است که دل در گرو فانی نبندد و گام در مسیر باقی نهد.

وی ادامه داد: آدمی باید چشم دل بگشاید تا حقیقت بلا و نعمت را دریابد. چه بسیار آنچه خیر می‌پندارد، در باطن شرّ است، و آنچه از آن می‌گریزد، مایه‌ رشد و صفاست. خدای تعالی فرمود: «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ»؛ یعنی ما شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و نقصان در مال و جان و میوه‌ها می‌آزماییم و بشارت از آنِ صابران است. بلا در منطق الهی، نشانه‌ غضب نیست، بلکه صورت پنهانِ رحمت است؛ چرا که در سختی‌هاست که گوهر ایمان آشکار می‌شود و روح، از خاک تعلق به افق توحید برمی‌خیزد.

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً غَتَّهُ بِالْبَلَاءِ غَتًّا»؛ چون خداوند بنده‌ای را دوست بدارد، او را در دریای بلا غوطه‌ور می‌سازد. اولیای الهی از این راز آگاه‌اند، از رنج نمی‌گریزند، بلکه آن را راهی برای قرب می‌دانند. آنان می‌دانند که لذت رضای الهی در تلخی امتحان نهفته است؛ همان‌گونه که ابراهیم خلیل(ع) در آتش امتحان گلستان یافت و یوسف صدیق(ع) از چاه تیره به تخت عزت رسید.

انصاری افزود: در این سیر، دنیا با همه زینت‌هایش جز سایه‌ای زودگذر نیست. قرآن می‌فرماید: «وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ»؛ زندگی دنیا جز متاعی فریبنده نیست. آنان که فریفته‌ آن شوند، در دام خیال می‌مانند و از حقیقت جاوید محروم می‌گردند. اما اهل یقین، دنیا را مزرعه‌ی آخرت می‌بینند؛ به کار و تلاش می‌پردازند، ولی دل در گرو رضای خالق دارند. از این‌رو، در فقر شاکرند و در توانگری سپاس‌گزار.

وی بیان کرد: راز آرامش در این است که انسان خود را مالک چیزی نداند؛ «مَا أَصَابَ مِنْ مُصِيبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ»؛ هیچ مصیبتی جز به اذن خدا نمی‌رسد. اگر این حقیقت در جان بنشیند، حرص و اضطراب فرو می‌نشیند و دل به مرتبه‌ی رضا می‌رسد. چنین انسانی می‌داند هرچه پیش آید، در مدار حکمت است؛ ازاین‌رو در بلا مأیوس نمی‌شود و در نعمت مغرور نمی‌گردد.

صاحب تفسیر مشکاة ادامه داد: امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه فرمود: «مَنْ رَضِيَ بِقِسْمِ اللَّهِ لَمْ يَحْزَنْ عَلَى مَا فَاتَهُ وَ لَمْ يَفْرَحْ بِمَا أُوتِيَ»؛ هر که به تقسیم الهی خشنود باشد، نه بر آنچه از دست رفته اندوهگین می‌شود و نه بر آنچه یافته شادمانی می‌کند. چنین رضایی، ثمره‌ی یقین است و یقین، روشنایی راه سالک.

انصاری بیان کرد: در پرتو این بینش، عبادت آسان و معصیت دشوار می‌شود. بندگی برای انسانِ آگاه، اسارت نیست، آزادی است؛ زیرا او از بند غیر خدا رها می‌گردد. قرآن کریم فرمود: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ»؛ آفرینش برای عبادت است و عبادت، راه شناخت و قرب. وقتی دل از بند دنیا آزاد شود، در برابر فرمان خدا احساس سنگینی نمی‌کند و طاعت برایش طعم عشق می‌گیرد.

وی افزود: سعادت انسان در آن است که خود را همواره در محضر خدا ببیند: «أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى»؛ آیا نمی‌داند که خدا می‌بیند؟ چنین کسی نه از مدح مردم مغرور می‌شود و نه از ملامت آنان بیم دارد. معیار ارزش نزد او رضای خداست، نه داوری خلق. از این‌رو در مسیر حق استوار می‌ماند، هرچند تنها بماند.

صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: دنیا خانه‌ای است که سقفش از فنا و دیوارهایش از ناپایداری ساخته شده است. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «فَإِنَّ الدُّنْيَا تَفْنَى وَالْآخِرَةَ تَبْقَى»؛ دنیا فانی است و آخرت باقی. پس خردمند آن است که دل در گذرا نبندد و توشه از این گذرگاه بردارد.

انصاری افزود: در نهایت، کمال انسان در تسلیم و توکل است؛ آن‌گاه که دل به خالق سپارد و هرچه را از اوست، نیکو بیند. در این مقام، صبر و رضا، عبادت و یقین، پله‌های عروج‌اند و انسانِ مومن، از آتش ابتلا، به نور ایمان می‌رسد؛ همان‌گونه که قرآن فرمود: «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»؛ به‌راستی با سختی، آسانی است. و این است سیر عبد مؤمن در مدرسه‌ی بلا، که از رنج، معنا می‌رویَد و از درد، آرامش قرب الهی حاصل می‌شود.